GÝRÝÞ

Devletin sahip olduðu fiskal ve ekstra fiskal fonksiyonlarýn yerine getirebilmesi için ihtiyaç duyulan temel gelir kaynaklarýndan biri vergidir. Vergi, devletin egemenlik gücüne dayalý olarak hukuki bir zorlama altýnda gerçek ve/veya tüzel kiþilerden tahsil ettiði iktisadi deðerlerdir. Devlet, vergiyi sahip olduðu vergilendirme yetkisinden hareketle tahsil etmektedir. Bu yetki doðrultusunda ulusal sýnýrlar içerisinde çýkarýlan kanunlar aracýlýðýyla verginin tekniði belirlenmektedir. Vergileme tekniði, bir verginin ortaya çýkmasý ve sona ermesi arasýnda geçen süreci kapsamaktadýr. Kanunilik ilkesinden hareketle, vergileme tekniði her vergi özelinde ilgili kanunlarda yer almaktadýr. Bu süreç, vergiyi doðuran olay ile baþlamakta olup, verginin tarhý, tebliði, tahakkuku ve tahsili ile devam etmektedir.

Vergileme tekniðinde yer alan bu süreç, vergiler özelinde farklýlaþabilmektedir. Özellikle devletin vergilendirme yetkisinin sýnýrlandýrýldýðý vergilerde süreç farklý ilerlemektedir. Devletin mali anlamda en önemli yetkisi olan vergilendirme yetkisi, bazý durumlarda sýnýrlandýrýlmaktadýr. Özellikle uluslararasý ekonomik ve ticari iliþkileri esas alan iki ve/veya çok taraflý anlaþmalarla bu yetki sýnýrlandýrýlmaktadýr. Bu anlaþmalardan hareketle, birtakým önlemler kapsamýnda uygulanan vergilerin ortaya çýkmasý ve sonlanmasý açýsýndan vergileme tekniði deðiþiklik arz edebilmektedir. Vergileme tekniðinin farklýlaþmasýndaki etken ise bu tür vergilerin ulusal mevzuattan ziyade, uluslararasý anlaþma hükümleri kapsamýnda uygulanmasý zorunluluðudur.

Uluslararasý ticari anlaþmalar kapsamýnda uygulanan önlemlerden biri anti-damping vergisidir. Anti-damping vergisi, dampingli bir satýþýn tespiti durumunda uygulanan mali bir yükümlülüktür. Bu vergi, dampingli satýþýn yerli sanayide neden olduðu/olacaðý zararý ve dolayýsýyla dýþ ticaretin olumsuz etkilenmesini önlemek amacýyla uygulanmaktadýr. Anti-damping vergisi, Dünya Ticaret Örgütü ekli anlaþmalarýndan Anti-Damping Anlaþmasý ve bu anlaþma temelinde oluþturulan yasal düzenlemelerden hareketle uygulanan bir vergidir. Bu vergiye iliþkin vergileme tekniði de diðer vergilerden farklý olarak, bu yasal düzenlemelerden hareketle oluþturulmaktadýr. Buradan hareketle çalýþmada anti-damping vergisinin vergileme tekniði üzerinde durularak, anti-damping vergisi ve diðer vergilerin vergileme tekniði arasýndaki farkýn ortaya konulmasý amaçlanmýþtýr. Bu amaçla çalýþmada ilk olarak vergi kavramý ve vergileme tekniðinden bahsedilmiþ, devamýnda anti-damping vergisi ve vergileme tekniði ile diðer vergilerin vergileme tekniðinden farklýlaþtýðý noktalar üzerinde durulmuþtur.

1- VERGÝ KAVRAMI ve VERGÝLEME TEKNÝÐÝ

Toplumsal ihtiyaçlara ve tercihlere baðlý olarak oluþan ve sýnýrlarý anayasal düzeyde belirlenen birtakým fonksiyonlar, devlet tarafýndan üstlenilmektedir.[1] Devlet, yüklenmiþ olduðu fiskal ve ekstra fiskal fonksiyonlarý yerine getirebilmek için çeþitli gelir kaynaklarýna ihtiyaç duymakta ve ihtiyaç duyduðu bu gelirleri çeþitli þekillerde saðlayabilmektedir.[2] Devletin elde etmiþ olduðu gelirlerin içerisinde en önemlisi vergilerdir. Vergi, “Devletin ve/veya devletten vergilendirme yetkisi almýþ diðer kamu kuruluþlarýnýn, sahip olduklarý mali ve mali olmayan fonksiyonlarý yerine getirmek üzere gerçek ve tüzel kiþilerden (hatta tüzel kiþiliði olmayan bazý kurum ve kuruluþlardan) egemenlik gücüne dayanarak cebren, karþýlýksýz ve nakdi olarak aldýðý deðerler” þeklinde tanýmlanmaktadýr.[3] Diðer bir deyiþle vergi, kiþilere hemen bir karþýlýk sunmaksýzýn, egemenliðe ve yaptýrým gücüne dayalý olarak tahsil edilen iktisadi kaynaklardýr. Böylelikle vergiler aracýlýðýyla satýn alma gücünün bir kýsmý kamu sektörüne aktarýlmaktadýr.[4]

Tanýmýndan da hareketle vergi, devletin sahip olduðu egemenlik hakkýnýn kullanýldýðý en önemli alanlardan biridir. Devletin egemenlik hakkýna dayalý olarak vergi alma konusunda sahip olduðu hukuki fiili güç, vergilendirme yetkisi olarak tanýmlanmaktadýr. Nitekim devlet vergilendirme yetkisinden hareketle çeþitli konular üzerine vergi koymaktadýr.[5] Devlet, sahip olduðu bu yetkiyi yasama organý tarafýndan çýkarýlan kanunlar aracýlýðýyla kullanmaktadýr. Dolayýsýyla yükümlü ve devlet arasýndaki somut bir iliþkiden hareketle meydana gelen vergi, kanunilik ilkesi gereði yasal hükümler çerçevesinde ele alýnýp incelenmektedir. Bu iliþkinin ortaya çýkmasý ve sonlanmasý ise çeþitli aþamalardan meydana gelmektedir.[6] Vergilendirme sürecinde yer alan bu aþamalar vergileme tekniði olarak ifade edilmektedir. Vergileme tekniði, vergi ile izlenen amaçlarýn gerçekleþtirilmesi noktasýnda büyük önem arz etmektedir. Buradan hareketle vergileme tekniði, bir vergi fikrini gerçekleþtirme sanatý olarak tanýmlanmaktadýr. Vergileme tekniðinin ilk görevi, bir vergiyi isimlendirmek ile baþlamaktadýr. Devamýnda vergi kanun tasarýsýnýn hazýrlanmasý ve sunulmasý, vergiyi doðuran olay ile vergi oranlarýnýn belirlenmesi, nihayetinde verginin tarhý, tahakkuku, tebliði ve tahsili vergileme tekniðini ifade etmektedir.[7] Devlet açýsýndan verginin alýnmasýný, mükellef açýsýndan verginin ödenmesini ifade eden vergileme, böyle bir süreç dahilinde gerçekleþtirilmektedir.[8] Aþaðýda vergilendirme sürecinde yer alan bu aþamalara iliþkin açýklamalara yer verilmiþtir.

Vergiyi doðuran olay, devlet ve yükümlü arasýnda vergi iliþkisinin baþlamasýdýr. Diðer bir ifadeyle mükellef için vergi borcunun, devlet için vergi alacaðýnýn ortaya çýkmasýdýr.[9] Vergi borcunun ortaya çýkmasý için ön koþul, kanunilik ilkesi gereði vergiyi doðuran olayýn bir vergi kanununda düzenlenmesidir. Bununla birlikte bu vergi kanununun uygulanabilmesi için de bütçe ile ön izin verilmiþ olmasý, ilgili bütçe cetvelinde bu verginin alýnacaðýna yer verilmesi gerekmektedir.[10] Bu gibi durumlarýn yanýnda, vergiyi doðuran olayýn gerçekleþmesi için mükellefin de vergi konusuyla bir iliþki kurmasý gerekmektedir.[11] 213 sayýlý Vergi Usul Kanunu (VUK) madde 19’daki “Vergi alacaðý, vergi kanunlarýnýn vergiyi baðladýklarý olayýn vukuu veya hukuki durumun tekemmülü ile doðar” hükmü ile vergiyi doðuran olay ifade edilmektedir.

Verginin tarhý, vergi borcunun vergi idaresi tarafýndan hesaplanmasýdýr.[12] Vergiyi doðuran olay kiþiliðinde gerçekleþen kimse, yükümlü sayýlmaktadýr. Soyut yükümlü statüsündeki kiþinin vergi borcunun somut olarak hesaplanabilmesi için verginin tarh ettirilmesi gerekmektedir. Verginin tarh edilebilmesi için ise üzerinden vergi hesaplanacak birimin yani vergi matrahýnýn bilinmesi gerekmektedir.[13] Vergi matrahý, yapýlmasý gerekli indirim, istisna ve muafiyetler sonucunda belirlenen, üzerinden vergi alýnacak deðerdir.[14] Çeþitli yöntemlerle belirlenen matraha, vergi oranýnýn uygulanmasýyla vergi borcu hesaplanmaktadýr.[15] Buradan hareketle, VUK madde 20’ye göre “Verginin tarhý, vergi alacaðýnýn kanunlarýnda gösterilen matrah ve nispetler üzerinden vergi dairesi tarafýndan hesaplanarak bu alacaðý miktar itibariyle tespit eden idari muameledir” þeklinde hükme baðlanmýþtýr.

Verginin tebliði, verginin tarh aþamasýndan sonra mükellefin bilgilendirilmesi amacýyla gerçekleþtirilen iþlemdir. Yükümlünün adýna yapýlan iþlemlerden haberdar olabilmesi ve bu iþlemlere karþý hukuksal savunmaya geçebilmesi için teblið, vergi hukukunda büyük önem arz etmektedir. Buradan hareketle, tarhiyat iþleminin hukuken bir sonuç doðurabilmesi için teblið edilmiþ olmasý gerekmektedir. Yani bir vergi, tarh edilmiþ olsa bile teblið edilmediði sürece hukuki bir sonuç doðurmaz.[16] VUK madde 21’e göre “Teblið, vergilendirmeyi ilgilendiren ve hüküm ifade eden hususlarýn yetkili makamlar tarafýndan mükellefe veya ceza sorumlusuna yazý ile bildirilmesidir” þeklinde ifade edilmektedir. Bu þekilde vergi borcunun resmi bildiriminden sonra yükümlü ya borcu kabul ederek öder ya da bu iþleme karþý hukuki yollara baþvurur.[17]

Verginin tahakkuku, yükümlünün vergilendirilmesinde, verginin ödenecek safhaya getirilmesinde en son aþamadýr.[18] VUK madde 22’ye göre “Verginin tahakkuku, tarh ve teblið edilen bir verginin ödenmesi gereken bir safhaya gelmesidir” þeklinde ifade edilmektedir. Verginin bu aþamaya gelebilmesi için belli bir sürenin geçmesi gerekmektedir.[19] Nitekim tarh iþlemleri, vergi idaresinin tek taraflý yaptýðý bir iþlemdir. Dolayýsýyla bu iþlemler her zaman doðru olmayabilmektedir. Yükümlüler, hukuk ilkesinin doðal bir sonucu olarak tarh iþlemlerine karþý itiraz hakkýna sahiptir. Bu nedenle yükümlülere, tarh iþlemlerine iliþkin belli bir süre tanýnmaktadýr. Yükümlüler bu süre içerisinde dava açmaz veya açtýðý dava aleyhine sonuçlanýrsa vergi borcu kesinleþmiþ olmaktadýr.[20] Verginin kesinleþmesiyle, tahakkuk eden bir vergi ödeme aþamasýna gelmekte ve mükellefin bu vergi için baþvurabileceði yasal bir yol kalmamaktadýr.[21]

Verginin Tahsili, tarh, teblið ve tahakkuk aþamalarý sonrasýnda vergilerin ilgili vergi idaresine ödenmesidir.[22] Diðer bir ifadeyle, devlet veya onun adýna hareket eden organ tarafýndan verginin yükümlüsünden alýnmasýdýr.[23] VUK madde 23’e göre “Verginin tahsili, kanuna uygun surette ödenmesidir” þeklinde belirtilmektedir. Kanuna uygun surette yükümlü tarafýndan ödenmeyen vergiler, vergi idaresi tarafýndan zorla tahsil edilmektedir. Burada yer alan zorlama, hukuka uygun bir zorlamadýr.[24] Vergiyi doðuran olayla birlikte yükümlü ve devlet arasýnda baþlayan iliþki, verginin yükümlü tarafýndan kendiliðinden süresinde ve eksiksiz bir þekilde ödenmesiyle sona ermektedir. Dolayýsýyla verginin tahsili ile vergi, yükümlünün cebinden alýnarak devletin kasasýna konulmaktadýr.[25] Vergi hukukunda tahsilin yaný sýra, yükümlü ve devlet arasýnda vergi borcunu sona erdiren durumlar da bulunmaktadýr. Bunlar zamanaþýmý, takas, terkin, hata düzeltme, uzlaþma, yargý kararý, ölüm, ceza indirimi ve aftýr.[26]

2- VERGÝLEME TEKNÝÐÝ AÇISINDAN ANTÝ-DAMPÝNG VERGÝSÝ

Devlet, egemenlik gücüne dayalý olarak sahip olduðu vergilendirme yetkisini, yukarýda bahsi geçen süreçler kapsamýnda kullanarak, vergiyi vatandaþtan tahsil etmektedir. Vergilendirme yetkisi, devletin mali alanda en önemli yetkilerinden birini oluþturmaktadýr. Devlet, bu yetkiyi kanunlar aracýlýðýyla ülke sýnýrlarý içerisinde baðýmsýz ve özgür bir þekilde kullanmaktadýr.[27] Ancak bazý durumlarda devletin vergilendirme yetkisi sýnýrlandýrýlabilmekte ve devlet bu yetkiyi özgürce kullanamamaktadýr. Devletin vergilendirme yetkisini sýnýrlandýran en önemli unsurlardan biri uluslararasý anlaþmalardýr. Özellikle uluslararasý vergi anlaþmalarý, vergilendirme yetkisini sýnýrlandýrarak vergi kanunlarýnda deðiþiklik yaratmaktadýr. Bununla birlikte iki ve/veya çok taraflý ticari anlaþmalarla da vergilendirme yetkisi sýnýrlandýrýlabilmektedir[28] Ticari anlaþmalar kapsamýnda birtakým önlemlerin alýnmasý için uygulanacak vergiler, ilgili anlaþmalarýn gerektirdiði usul ve esaslar dahilinde uygulanmaktadýr. Örneðin, uluslararasý ticari bir örgüt olan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)’ne üyelikte imzalanan ekli ikili ve çok taraflý anlaþmalarla, üye ülkelere uluslararasý ticareti ilgilendiren konularda vergi koyma yetkisi verilmekle birlikte, bu yetkinin kullanýlmasý birtakým þartlara baðlanmaktadýr.[29] Bu durumda, diðer vergilere göre uluslararasý anlaþmalar ile konulan vergi benzeri mali yükümlülükler arasýnda, vergileme tekniði açýsýndan farklýlýklar ortaya çýkmaktadýr. Uluslararasý ticari anlaþmalarla devletin vergilendirme yetkisini sýnýrlandýran ve vergilendirme tekniðinin farklýlaþtýðý en önemli vergilerden biri anti-damping vergisidir. Anti-damping vergisine iliþkin bilgiye ve vergileme sürecine, buradan hareketle diðer vergilere iliþkin karþýlaþtýrmaya aþaðýda yer verilmiþtir.

2.1- Anti-Damping Vergisi

Anti-damping vergisi, dampingli satýþ olmasý durumunda alýnan vergi benzer bir mali yükümlülüktür. Damping kavramý uluslararasý çalýþmalara ilk kez J. Viner tarafýndan konu edilmiþ olup, yine ilk tanýmý da Viner tarafýndan yapýlmýþtýr. Buna göre damping, ulusal pazarlar arasýndaki fiyat farklýlaþmasýdýr.[30] Bir baþka tanýma göre ise damping, uluslararasý ticarette ihracatçý ülkedeki satýcýnýn, yurt içi piyasadaki ayný veya benzer mallar için oluþan fiyatýn altýnda, ürünü baþka bir ülkeye satmasý durumudur.[31] Bu durumda dýþ ticaret büyük ölçüde etkilenmekte ve yerli üreticiler zararla karþý karþýya kalmaktadýr. Bu nedenle ülkeler ve uluslararasý ticarette kurallarýn oluþturulup standardize edilmesinde yetkili kuruluþ olan DTÖ, haksýz rekabetle mücadele edebilmek amacýyla bir takým hukuki düzenlemelere baþvurmaktadýr. Bu düzenlemelerden birisi dampinge karþý anti-damping vergisidir.

Anti-damping vergisi, ihracatçý ülkedeki firmalarýn yurtiçinde oluþan fiyatlardan ya da o malýn maliyetinden daha düþük bir fiyattan gerçekleþtirdikleri ihracatýn yarattýðý olumsuz etkilerden korunmak için ithalatçý ülke tarafýndan uygulamaya konulan düzenleme yani mali bir yükümlülüktür.[32] Anti-damping vergisindeki temel amaç, diðer vergilerde olduðu gibi mali olmaktan ziyade, yerli sanayinin korunmasý yani ekonomiktir.[33] Yani anti-damping vergisi ile ülkeler, yerli sanayilerini haksýz rekabete karþý korumaktadýrlar. Anti-damping vergisi, hem firma hem de ülke bazlý uygulanabildiði için dünyada en çok kullanýlan araçlarýn baþýnda gelmektedir. Anti-damping vergisinin DTÖ’nün kurulduðu andan günümüze kadar dünyada üye ülkeler bazýnda kullanýmýyla ilgili veriler Tablo 1’de gösterilmektedir.

Tablo 1. Yýllar Ýtibariyle Anti-Damping Soruþturmalarý ve Anti-Damping Vergisi Uygulamalarý

Kaynak: World Trade Organization. (https://www.wto.org/english/tratop_e/adp_e/adp_e.htm). Eriþim tarihi: 09 Ekim 2019.

Tablo 1’de görüldüðü üzere, yýllar itibariyle dünyada anti-damping vergisinin uygulanmasý için baþlatýlan soruþturma sayýsýnýn büyük bir çoðunluðu önleme dönüþmüþtür. Yýllar itibariyle toplama bakýldýðýnda, baþlatýlan anti-damping vergisi soruþturmalarýnýn %66.46’sý önleme dönüþmüþtür. Yani bu önlemler, anti-damping vergisi olarak uygulanmaya baþlanmýþtýr. Türkiye özelinde durum deðerlendirildiðinde ise, 227 adet baþlatýlan anti-damping soruþturmasýnýn 199 adedi, yani %87.67’si önleme dönüþmüþtür.[34] Baþlatýlan soruþturma sayýlarý ile önleme dönüþme sayýlarý arasýndaki fark, devletlerin uluslararasý alanda vergilendirme yetkilerinin sýnýrlandýrýldýðýnýn açýk bir göstergesidir.

2.2- Anti-Damping Vergisinin Vergilendirme Tekniði

Devletin vergilendirme yetkisini kýsýtlayan vergilerden biri olan anti-damping vergisi, gerek alýnýþ amacý gerekse vergileme tekniði açýsýndan diðer vergilerden ayrýlmaktadýr. Anti-damping vergisi, dampingli ithalat nedeniyle zarar gören ülkenin zararýný telafi eden, vergilendirme yetkisini özel þartlara baðlý olarak kýsýtlayan olaðanüstü, istisnai ve geçici nitelikte bir vergi benzeri ek mali yükümlülüktür.[35] Vergilendirme yetkisini özel þartlara baðlý olarak kýsýtlayan bu vergi, kurallar, ilkeler ve vergileme tekniði açýsýndan diðer vergilerden farklýlaþmaktadýr.[36] Diðer vergilerde olduðu gibi ülkeler, anti-damping vergisinde de her ne kadar vergilendirme yetkisini kullanmýþ olsalar da, en üst yetki ve onay mercii uluslararasý örgütler ve anlaþmalar olmaktadýr. Yani, dampingli satýþ ile ilgili yapýlan soruþturmalar neticesinde malýn ülkeye dampingli olarak satýþýnýn yapýldýðýna kanaat getirilirse, DTÖ Anti-Damping Anlaþmasý hükümleri gereðince, anti-damping vergisi uygulanabilmektedir.[37] Her ne kadar uluslararasý anlaþma hükümleri çerçevesinde yürürlüðe giriþi, uygulanýþý ve sona eriþi belirlense de ülkeler, bu anlaþma hükümleri doðrultusunda ulusal düzeyde yasal uyumlaþtýrmalarýný da yapmak zorundadýr.[38]

Türkiye açýsýndan anti-damping vergisine iliþkin ulusal düzeyde yasal uyumlaþtýrma çalýþmalarýna aþaðýda yer verilmektedir.

• 3577 sayýlý Ýthalatta Haksýz Rekabetin Önlenmesi Hakkýnda Kanun
• 3577 sayýlý Kanunda Deðiþiklik Yapan 4412 Sayýlý Kanun
• 99/13482 sayýlý Ýthalatta Haksýz Rekabetin Önlenmesi Hakkýnda Karar
• 23861 sayýlý Ýthalatta Haksýz Rekabetin Önlenmesi Hakkýnda Yönetmelik
• Ýthalatta Haksýz Rekabetin Önlenmesine Ýliþkin Tebliðler

Yukarýda sayýlan mevzuat hükümleriyle, anti-damping vergisinin ilke ve uygulama kararlarý, uluslararasý hükümler çerçevesinde düzenlenmektedir. 3577 sayýlý Kanun hükümleri gereðince yürütme organý, çýkarýlacak tebliðler ile vergi koyabilmektedir. Bu durum Anayasa’nýn 73’üncü maddesi uyarýnca deðerlendirildiðinde, Anayasa’ya aykýrýlýk teþkil edip etmediði sorusunu gündeme getirmektedir. Anayasa’nýn 73’üncü maddesinde “Vergi, resim, harç ve benzeri yükümlülükler kanunla konulur, deðiþtirilir veya kaldýrýlýr” hükmü yer almaktadýr. Bu hükme göre vergilendirme yetkisi, yasama organýna aittir. Dolayýsýyla, yürütme organýnýn vergilendirme yetkisi bulunmamaktadýr. O halde, 3577 sayýlý Kanun hükümlerinin Anayasa’ya aykýrýlýk teþkil ettiði söylenebilir. Ancak yine Anayasa’nýn 167’nci maddesinde “Dýþ ticaretin ülke ekonomisinin yararýna olmak üzere düzenlenmesi amacýyla ithalat, ihracat ve diðer dýþ ticaret iþlemleri üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler dýþýnda ek mali yükümlülükler koymaya ve bunlarý kaldýrmaya kanunla Cumhurbaþkanýna yetki verilebilir” hükmü yer almaktadýr. Bu hüküm gereði, dýþ ticaretle ilgili konularda vergilendirme yetkisi yürütme organý tarafýndan kullanýlabilmektedir.[39] Bu kapsamda da yukarýda bahsedilen mevzuat oluþturulmuþtur. Anayasa’nýn 167’inci maddesinde yer alan hüküm deðerlendirildiðinde ise, anti-damping vergisinin yürütme organý tarafýndan uygulanýp kaldýrýlmasýna iliþkin yetki, Anayasa’ya aykýrýlýk teþkil etmemektedir.

Uluslararasý ikili ve çok taraflý anlaþmalar kapsamýnda ulusal mevzuatýn uyumlaþtýrýlmasý amacýyla yukarýda sayýlan mevzuat hükümlerince, anti-damping vergisinin vergileme tekniði belirlenmektedir. Bu kapsamda anti-damping vergisinin vergileme tekniði, vergi kanunlarý dýþýnda kanunlar ile yürütme organý tarafýndan belirlenmesi nedeniyle, diðer vergilerden farklýlýk göstermektedir. Anti-damping vergisine iliþkin vergileme tekniði aþaðýdaki süreç kapsamýnda þekillenmektedir.

2.2.1- Soruþturmanýn Baþlatýlmasý

Vergileme tekniðinin ilk aþamasý olan vergiyi doðuran olay, anti-damping vergisinde, normal þartlarda dampingli ithalat sonucu zarara uðrayan firma ve/veya sektörün þikayeti üzerine açýlacak soruþturma ile baþlamaktadýr.[40] Ancak anti-damping soruþturmasýný yürütmekle yetkili olan kurumlar, herhangi bir þikayet olmaksýzýn re’sen de soruþturma baþlatma yetkisine sahiptir. Þikayet dilekçesi ekinde, dampingli ithalatýn varlýðý, yerli sanayinin uðradýðý zarar veya karþý karþýya kaldýðý zarar tehdidi ve dampingli ithalatla iddia edilen zarar arasýnda nedensel bir iliþkinin bulunduðuna dair delillere yer verilmektedir. Ancak henüz bu aþamada, vergiyi doðuran olay gerçekleþmemektedir. Çünkü bu aþamada henüz þikayeti alan kamu kurumundaki yetkililer, ilgili þikayet üzerine ön araþtýrma yapmaktadýr. Ön araþtýrma sonucu, þikayet ekinde sunulan ve elde edilen deliller doðrultusunda soruþturma açýlýp açýlmamasýna karar verilmektedir. Yetkililer, özel durumlarda yazýlý bir baþvuru yapýlmadan soruþturma baþlatmaya karar verdikleri takdirde, bu soruþturmayý ancak soruþturmanýn baþlatýlmasýný haklý kýlacak olan damping, zarar ve nedensellik iliþkisi ile ilgili yeterli delilleri bulduklarý takdirde baþlatabilmektedir.[41] Haklý gerekçelerin varlýðý durumunda soruþturmanýn baþlatýlmasýna karar verilmekte ve soruþturmanýn baþlatýlmasý vergiyi doðuran olayý ortaya çýkarmaktadýr.[42]

2.2.2- Soruþturma Süreci

Anti-damping soruþturmasýnýn baþlatýlmasýna karar verilmesinin ardýndan, soruþturma süreci baþlamaktadýr. Bu süreç ülkeden ülkeye farklýlýk göstermekle birlikte, temelde bilginin toplanmasý, toplanan bilginin deðerlendirilmesi ve geçici önlem, fiyat taahhütleri, anti-damping vergisinin uygulanmasý ya da soruþturmanýn herhangi bir önlem alýnmadan kapatýlmasý aþamalarýndan oluþmaktadýr. Anti-damping soruþturma süreci, DTÖ kurallarý gereði, açýldýðýndan itibaren bir yýl içerisinde tamamlanmalýdýr. Ancak mücbir sebeplerin varlýðý halinde en fazla 6 ay uzatýlabilir. Her durumda soruþturma en çok 18 ay içerisinde tamamlanmalýdýr.[43]

Soruþturma sürecinde yetkililer, yapýlan þikayet ve eldeki deliller doðrultusunda iddiayý haklý bulurlarsa, söz konusu ürünün ithalatýyla ilgili bir damping marjý belirlemektedirler. Bu damping marjý, normal deðer ile ihraç fiyatý arasýndaki fark kadar olup, bu marj hem anti-damping vergisinin konusunu hem de anti-damping vergisini oluþturmaktadýr.[44]

2.2.3- Önlemlerin Uygulanmasý

Yetkililer tarafýndan yapýlan soruþturma sonucunda, dampingli ithalatýn varlýðý ve yerli sanayinin bu dampingli ithalat nedeniyle zarara uðradýðý veya zarar tehdidi altýnda olduðunun tespit edilmesi durumunda, ilgili ülkede dampingli ithalata karþý belirlenen marj tutarý veya zararýn telafi edilmesine yetecek kadar önlem alýnabilmektedir. Bu önlemler; geçici önlemler, fiyat taahhütleri ve kesin önlemler þeklindedir.

Geçici önlemler, yapýlan soruþturma sonucunda dampingli ithalatýn varlýðý ve bu ithalatýn neden olduðu zararýn tespiti halinde, soruþturma sürecinde zararýn önlenmesi amacýyla alýnan önlemlerdir. Bu kapsamda, damping marjý veya zararý telafi edecek tutar kadar geçici teminat alýnmaktadýr. Geçici önlemler, soruþturmanýn baþladýðý tarihten 60 gün önceye kadar uygulanamamaktadýr.[45]

Fiyat taahhütleri, dampingli ithalatýn varlýðý ve bu ithalatýn neden olduðu zararýn tespiti halinde, ilgili ihracatçýlarýn söz konusu ürünün fiyatýný gönüllü olarak artýrma veya dampingli ihracata son verme taahhüdünde bulunmasýdýr. Bu durumda, damping ile ilgili soruþturma ve iþlemler durdurulabilir veya ertelenebilir.[46]

Kesin önlemler, soruþturma sonucunda dampingli ithalatýn varlýðý ve bu ithalatýn neden olduðu zararýn tespiti halinde, bu zararýn önlenmesi amacýyla belirlenen damping marjý tutarý veya zararýn telafi edilmesine yetecek tutar kadar anti-damping vergisinin alýnmasýdýr.[47] Yani, soruþturma sonucunda haklý gerekçelerin varlýðý durumunda kesin önlemler kapsamýnda anti-damping vergisinin uygulanmasýna karar verilmektedir.

Bahsedildiði üzere soruþturma sürecinin baþlatýlmasýna karar verilmesiyle birlikte, vergiyi doðuran olay gerçekleþmekte ve soruþturmanýn sonuçlanmasýyla da bu durum kesinleþmektedir. Bundan sonra, gerçekleþecek olan ilgili malýn ithalatý sýrasýnda alýnan anti-damping vergisi, diðer vergilerden farklý olarak, gümrük idaresi tarafýndan, gümrük beyannamesi üzerinde belirlenen damping marjý oranýnda tarh edilmekte ve imza karþýlýðýnda ithalatçýya tebliði ve ayný anda tahakkuku gerçekleþtirilmektedir. Tahakkuk ettirilen anti-damping vergisinin geciktirilmeksizin ilgili gümrük idaresine ödenmesi gerekmektedir. Bu ödeme gerçekleþmeden o malýn ithalatýna izin verilmemektedir.

2.2.4- Gözden Geçirme

Anti-damping vergisi, zarara neden olan dampingin önlenmesi amacýyla gerekli olduðu sürece yürürlükte kalýr. Bununla birlikte, yetkili mercilerin kendi giriþimleriyle veya yeniden gözden geçirme gerekliliðini kanýtlayan bilgiler sunan ilgili bir tarafýn talebi üzerine, bu önlemler gözden geçirilebilir. Diðer taraftan, bir gözden geçirme talebi ancak nihai önlemin uygulanmasýndan itibaren belli bir sürenin geçmesi þartýyla yapýlabilir. Gözden geçirme sonucunda, anti-damping önlemi ilgili makamlarca devam ettirilebilir, sonlandýrýlabilir, yükseltilebilir veya düþürülebilir.[48] Söz konusu gözden geçirmeler en fazla 12 ay içerisinde tamamlanmalýdýr.[49]

Gözden geçirmeler sonucunda, eðer dampingli ithalatýn veya bunun yerli sanayi üzerinde yarattýðý olumsuz etkinin ortadan kalktýðý sonucuna ulaþýlýrsa, anti-damping vergisi kaldýrýlýr. Eðer dampingli ithalatýn veya bunun yerli sanayi üzerinde yarattýðý olumsuz etkinin devam ettiði sonucuna ulaþýlýrsa, anti-damping vergisi uygulamasýna devam edilir. Bu uygulama her durumda en fazla 5 yýl devam edebilmektedir.[50]

3- ANTÝ-DAMPÝNG VERGÝSÝ ile DÝÐER VERGÝLERÝN KARÞILAÞTIRILMASI

Anti-damping vergisinin oran veya miktarýnýn belirlenmesi, yürürlüðe konulmasý, uygulanmasý ve sona ermesini içeren vergileme tekniði, diðer vergilere göre farklýlýk göstermektedir. Farklýlaþmanýn en temel nedeni, yukarýda deðinildiði üzere, vergilendirme yetkisinin uluslararasý anlaþma hükümleri çerçevesinde sýnýrlandýrýlmasý ve vergi kanunlarý dýþýnda baþka kanunlar ile bir takým mali yükümlülüklerin belirlenmesidir. Ülkelerin, kendi sýnýrlarý içerisinde uyguladýklarý vergilere iliþkin süreç, anti-damping vergisinde uygulanamamaktadýr. Anti-damping vergisinde ilgili süreç, uluslararasý anlaþmalar ve bunlardan hareketle oluþturulan yasal mevzuatlarla belirlenmektedir. Anti-damping vergisi ve diðer vergilerin vergileme tekniði arasýndaki farklýlýklar Tablo 2’de yer almaktadýr.

    Tablo 2. Anti-Damping Vergileri ile Diðer Vergilerin Karþýlaþtýrýlmasý

     Kaynak: Ýlgili kaynaklardan tarafýmýzca oluþturulmuþtur.

Tablo 2’den de anlaþýlacaðý üzere, anti-damping vergisi ile diðer vergilerde vergiyi doðuran olaydan verginin tahsiline kadar geçen süreç, birbirlerinden oldukça farklýdýr. Bununla birlikte, temel amacý kamu finansman gereksiniminin saðlanmasý olan ve ulusal düzeyde çýkarýlan vergilerin, uygulanmasý ve tahsili için özel bir þart aranmaz. Anti-damping vergisinde ise asli amaç ekonomiktir. Bu amaçla alýnan anti-damping vergisinin uygulanabilmesi için bir takým özel þartlar aranmaktadýr. Bu þartlar aþaðýdaki gibi özetlenebilmektedir.

• Ýlgili ülke tarafýndan dampingli ithalat soruþturmasýnýn tamamlanmasý gerekmektedir.
• Tamamlanan soruþturma sonucunda zarar veya zarar tehdidinin delillerle kanýtlanmasý gerekmektedir.
• Zarar veya zarar tehdidi ile dampingli ithalat arasýnda bir nedensellik baðýnýn bulunmasý gerekmektedir.
• Uygulanacak anti-damping vergisinin oran ve miktarý belirlenecek marja göre farklýlaþmakta ve bu marj ile sýnýrlý olmaktadýr.
• Uygulanacak anti-damping vergisinin süresi hem eþyanýn menþe ülkesi ve hem de ihracatçý firma bazýnda en çok 5 yýl süreyle uygulanmaktadýr.

Devamýnda diðer vergilerde matrah, üzerinden vergi hesaplanacak bir deðer olurken, anti-damping vergisinde ise matrah, belirlenen damping marjý veya zararýn karþýlanmasýna yetecek tutar olmakta ve ayný zamanda matrah, ödenecek vergiye eþit olmaktadýr. Matrah ve oran açýsýndan bakýldýðýnda, anti-damping vergisinin diðer vergilerden ayrýþtýðýný net bir þekilde görmek mümkündür. Bununla birlikte diðer vergilerin tarhý, vergi idaresi tarafýndan yapýlýp, tebliði mükellefe ayrý olarak gerçekleþtirilir ve teblið tarihinden itibaren otuz gün içinde mükellef tarafýndan herhangi bir itiraz veya dava açýlmasý söz konusu olmamasý durumunda tahakkuk gerçekleþtirilir.[51] Tahakkuku gerçekleþtirilen vergi ise, kanunda belirtilen süreler içerisinde vergi idaresine ödenir. Bu sürece anti-damping vergisi açýsýndan bakýldýðýnda; bu vergi dampinge konu malýn ithalatý sýrasýnda ilgili gümrük idaresi tarafýndan gümrük beyannamesi üzerinde tarh edilerek, yükümlüsüne imza karþýlýðý tebligatý ve ayný zamanda tahakkuku gerçekleþtirilir. Çünkü 3577 sayýlý Kanunun 15’inci maddesinin birinci fýkrasýnda, anti-damping vergisinin vergileme sürecinin, gümrük vergisinin vergileme süreciyle ayný olduðu belirtilmektedir.[52] Tahsil aþamasýna gelen vergi, yükümlü tarafýndan ödenmedikçe, malýn ithaline izin verilmediðinden ya hemen tahsilatý gerçekleþtirilir ya da teminata baðlanýr.

Diðer vergiler Anayasa’nýn 73’üncü maddesinde belirtildiði üzere ancak kanunla konulur, deðiþtirilir ve kaldýrýlýr. Anti-damping vergisinin ise yürürlüðe girerken belirli birtakým þartlarýn varlýðý aranmakla birlikte, yürürlüðe girdikten itibaren aksi tespit edilmedikçe, DTÖ Anti-Damping Anlaþmasý hükümleri uyarýnca 5 yýl sonunda yürürlükten kaldýrýlacaðý hükmedilmektedir. Ayrýca diðer vergilerle ilgili vergi idaresi ile mükellef arasýnda bir anlaþmazlýk olmasý durumunda ya vergi idaresine itiraz edilebilir ya da vergi mahkemelerine dava açýlabilir. Anti-damping vergisinde ise kendisine dampingli ithalat nedeniyle önlem uygulanan bir ülke, haklý gerekçelerin varlýðý durumunda uygulayýcý ülke aleyhine, DTÖ Anlaþmazlýklarýn Çözümü Mekanizmasý nezdinde davaya konu edebilmektedir. Görüþülen dava sonucunda, uygulayýcý ülkenin haksýz bulunmasý durumunda, yürürlükte bulunan anti-damping vergisinin kaldýrýlmasý istenmekte veya karþý yaptýrým uygulama hakký verilmektedir. Aksi durumda ise anti-damping vergisinin uygulanmasýna devam edilmektedir.

SONUÇ

Devletler, yerine getirmek zorunda olduðu hizmetlere karþýlýk olarak anayasal düzeyde gelir toplama yetkisine sahiptir. Devletlerin elde etmiþ olduðu gelirler içerisine bakýldýðýnda en büyük pay, vergi gelirlerine aittir. Vergilerin yürürlüðe konulmasý, uygulanmasý ve yürürlükten kaldýrýlmasý anayasal sýnýrlara uygun olmak zorundadýr. Vergiyi doðuran olay, verginin tarhý, tebliði, tahakkuku ve tahsili süreci anlamýna gelen vergileme tekniði, anayasaya uygun bir þekilde kanun koyucu tarafýndan belirlenmektedir. Yurtiçi vergilerde durum böyleyken, uluslararasý ikili ve çok taraflý anlaþmalar kapsamýnda ise vergilerin, vergileme tekniðinde farklýlaþma olduðu görülmektedir. Uluslararasý ikili ve çok taraflý anlaþmalar kapsamýnda ülkeler tarafýndan uygulanan vergi ve vergi benzeri mali yükümlülükler arasýnda en önemlilerinden birisi dampinge karþý yerli sanayinin korunmasý amacýyla alýnan anti-damping vergisidir.

Anti-damping vergisi, alýnýþ amacý, vergileme kaynaðý, vergiyi doðuran olay, konu, mükellef/yükümlü, matrah, tarh, teblið, tahakkuk, tahsil, yürürlükte kalma süresi, yükümlülüðün sona ermesi ve vergiye karþý itiraz konularýnda yurtiçinde uygulanan diðer vergilerden ayrýþmaktadýr. Anti-damping vergisinin uygulanabilmesi için özel birtakým þartlarýn varlýðý aranmaktadýr. Bu þartlarýn gerçekleþmesi durumunda anti-damping vergisi uygulanabilmektedir. Bu durum, uluslararasý anlaþmalarla belirlenmektedir. Bundan dolayý ülkeler, uluslararasý anlaþma hükümlerini ulusal mevzuatla uyumlaþtýrmak durumundadýrlar. Bu kapsamda da Anayasa 167’nci maddesinde dýþ ticaretle ilgili konularda vergilendirme yetkisi yürütme organýna býrakýlmaktadýr. Yürütme organý da bu yetkiyle anti-damping vergisini uygulamaktadýr. Sonuç olarak, anti-damping vergisinin vergileme tekniðine iliþkin süreç, yurt içindeki diðer vergilerden farklý ilerlemektedir.