GİRİŞ
Limited şirketin sermayesi, esas sermaye paylarının toplamından oluşur. Şirket sözleşmesinde esas sermaye paylarının itibarî değerleri en az yirmibeş Türk Lirası olarak belirlenebilir. Bir ortak birden fazla esas sermaye payına sahip olabilir. Esas sermaye payları, limited şirketin kuruluşu sırasında kurucular, sermaye artırımlarında ise ortaklar tarafından taahhüt edilir ve ödenir. Esas sermaye payının bedeli şirket sözleşmesinde öngörüldüğü şekilde, nakit veya ayın olarak veya bir alacağın takası yoluyla yahut sermaye artırımında olduğu gibi, serbestçe kullanılabilecek özkaynakların esas sermayeye dönüştürülmesi yoluyla ödenir. Limited şirkette esas sermaye payları senede de bağlanabilir. Mülga 6762 sayılı eski Türk Ticaret Kanunu, limited şirketlerin anonim şirketteki gibi kıymetli evrak vasfını haiz hisse senedi çıkarmalarını yasaklamış; ancak, limited şirketin payları temsil etmek üzere senet çıkarmasına izin vermiş, bununla birlikte çıkarılacak senedin kıymetli evrak vasfında olmayıp sadece ortağın şirkette pay sahibi olduğunu ispat eden bir belge niteliği taşıdığını kabul etmiştir.[1] Hal böyle olunca, limited şirketlerce çıkarılan hisse senetleri devre de konu olamıyordu. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu[2] (TTK)[3] ise limited şirkete, pay senedi çıkarma konusunda seçimlik iki hak tanımış, limited şirkete ETK’da olduğu üzere ispat aracı şeklinde pay senedi çıkarmanın yanı sıra nama yazılı pay senedi bastırma imkanı tanımıştır. Böylece, limited şirket tarafından, ispat aracı şeklinde ya da nama yazılı pay senedi çıkarılması mümkün kılınmıştır. Fakat, ister ispat aracı şeklinde, isterse nama yazılı olarak düzenlensin; ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerinin, ağırlaştırılmış veya bütün ortakları kapsayacak biçimde düzenlenmiş rekabet yasağının, şirket sözleşmesinde öngörülmüş önerilmeye muhatap olma, önalım, geri alım ve alım haklarının pay senedinde açıkça belirtilmesi zorunlu tutulmuştur. Diğer yandan, nama yazılı senet basit kıymetli evrak kaydını içerdiği için, ortaklığının bu senetle ileri sürülmesini ortaktan istemek hakkını şirkete vermiştir.[4]
Eski Kanun döneminde limited şirket için en az iki ortak şartı aranması nedeni ile, huzursuzluğun boyutu katlanılamaz boyutlara ulaşsa da, ortaklık devam ettirilmekte idi. Oysa, tek kişilik limited şirketin mümkün kılınması ile, pay devrinin önündeki en büyük engellerden birisi de kaldırılmıştır. Bu bağlamda, limited şirket ortakları, sahip oldukları esas sermaye paylarını kısmen veya tamamen diğer ortaklara veya üçüncü kişilere devredebilirler.[5] Limited şirket ortağının, TTK’da aranılan bazı şartlara uymak kaydıyla, sahip olduğu esas sermaye paylarını şirkete satması da (devretmesi) mümkündür. İşte bu çalışmada, limited şirket ortağının sahip olduğu esas sermaye paylarını şirkete satması hususu ile bu konuda yerine getirilmesi gereken şartlar üzerinde durulmaktadır.
1- ORTAĞIN ESAS SERMAYE PAYLARINI LİMİTED ŞİRKETE SATMASININ HUKUKÎ YÖNDEN DEĞERLENDİRMESİ
Ortağının maliki olduğu esas sermaye paylarını limited şirkete satıp satamayacağı hususunu açıklığa kavuşturmak için, öncelikle limited şirketin bu payları satın alıp alamayacağının hukukilik boyutu ile değerlendirilmesi gerekir. Çünkü, ortağa ait esas sermaye paylarını satın alacak olan limited şirketin bizatihi kendisidir.
Mülga 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun “Payların şirket tarafından iktisabı veya rehin olarak kabulü” kenar başlıklı 526’ncı maddesinde “Sermaye koyma borcu tamamen yerine getirilmedikçe payların şirket tarafından iktisabı veya rehin olarak kabulü muteber olmaz; meğer ki bu muameleler esas sermayeye iştirakten doğmayan alacakların ödenmesi maksadiyle vukubulsun. Sermaye koyma borcu tamamen yerine getirildikten sonra paylar ortaklık tarafından iktisap edilebilirse de bunların bedelleri ancak ortaklık mallarının esas sermayeyi aşan kısmı ile ödenebilir; aksi takdirde muamele muteber olmaz.” hükmüne yer verilmiş ve sermaye koyma borcu tamamen yerine getirilmeden şirketin kendi paylarını iktisap etmesi, yani satın alması yasaklanmıştır. Bu yasağın en önemli sebebi sermayenin korunması ilkesidir.[6] Sermayenin tam olarak ödenmesinin zorunlu kılınmasının diğer bir sebebi de, limited şirketin iktisap sonrasında esas sermaye payından dolayı hem borçlu hem alacaklı konuma geçmesi ve alacaklılık ile borçluluk sıfatının şirkette toplanması nedeniyle sona erecek olmasıdır.[7]
TTK’nın ise 612’nci maddesinde limited şirketin kendi paylarını iktisap etmesine yer verilmiştir. Anılan maddenin birinci fıkrası uyarınca, limited şirket, esas sermayesinin yüzde onunu aşmamak şartı ile kendi paylarını serbestçe iktisap edebilir. Bir diğer deyişle, limited şirket ortağı, itibari değerlerinin toplamı şirket esas sermayesinin % 10’unu aşmamak kaydıyla, sahip olduğu esas sermaye paylarını şirkete satabilir. % 10’lık sınırın belirlenmesinde yasanın aradığı esas sermaye paylarının itibarî değeridir. Yoksa, rayiç değeri yahut satış değeri değildir.
Diğer yandan, limited şirket tarafından esas sermayenin % 10’una kadar satın alınmış olan bu esas sermaye paylarının elden çıkarılması zorunluluğu da bulunmamaktadır. Zira, TTK’nın m.612/f.2 hükmü, şirket esas sermayesinin yüzde onunu aşan bir tutarda iktisap edilen esas sermaye paylarının iki yıl içinde elden çıkarılmasını veya sermayenin azaltılması yoluyla itfa edilmesini şart koşmaktadır. Bununla birlikte, limited şirket, şartların uygun olması halinde esas sermaye paylarını mevcut ortaklara veya hariçten üçüncü kişilere de devredebilir.
Ayrıca, TTK’nın m.612/f.4 hükmüne göre, limited şirketin ortağından satın aldığı esas sermaye paylarına ait oy hakları ile buna bağlı diğer haklar, paylar şirketin elinde bulunduğu sürece donar. Oy hakkının donması sadece oyun kullanılmasını önler, yoksa yasa veya şirket sözleşmesi ile belirlenen toplantı ve karar yetersayıları donan oylar sebebiyle değişmez.[8] Yine, TTK’nın m.612/f.5 hükmü gereği, limited şirketin, ortağından satın aldığı esas sermaye paylarına ait ek ve yan ödeme yükümlülükleri de, söz konusu paylar şirketin elinde bulunduğu sürece istenemez.
2- ORTAĞIN ESAS SERMAYE PAYLARINI LİMİTED ŞİRKETE SATABİLMESİ İÇİN ARANAN ŞARTLAR
Şirket esas sermayesinin % 10’unu aşmamak kaydıyla ortakların sahip oldukları payları limited şirkete satabileceklerini ortaya koyduktan sonra, satış işleminin geçerli olabilmesi için aranan şartlar aşağıda başlıklar halinde irdelenmiştir.
2.1- Genel Kurulun Müdürü veya Müdürler Kurulunu Yetkilendirmesi
TTK’nın 612’nci maddesinde yer verilmemekle birlikte, 616’ncı maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendi ile “Müdürün, şirketin kendi paylarını iktisabı konusunda yetkilendirilmesi veya böyle bir iktisabın onaylanması” hususunun limited şirket genel kurulunun devredilemez yetkisi olduğu belirtilmiştir. Bu çerçevede, limited şirketin esas sermayesinin % 10’una (yüzde onuna) kadar olan ortaklık paylarını satın alabilmesi için, şirket genel kurulunun müdürü yahut birden fazla müdür var ise müdürler kurulunu yetkilendirmesi gerekir. Ortağın esas sermaye paylarının şirket tarafından satın alınması işlemi, bu yetkilendirme üzerine, şirket adına müdür veya müdürler kurulu tarafından yerine getirilir.
TTK’nın 616’ncı maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde, müdürlerin yetkilendirilmesi haricinde “böyle bir iktisabın onaylanması” ifadesine de yer verilmiştir. Anılan ifadeden, müdür veya müdürler kurulunun, genel kuruldan yetki almadan da şirketin paylarını iktisap etmesine dair işlem yapabileceği, fakat bu iktisabın ancak genel kurulca onaylandıktan sonra geçerli hale geleceği sonucu çıkmaktadır.
TTK’nın 621’inci maddesindeki önemli kararlar arasında sayılmadığından, müdürün yahut müdürler kurulunun, şirketin kendi paylarını iktisabı konusunda yetkilendirilmesi veya böyle bir iktisabın onaylanması için gerekli genel kurul kararı, 620’nci madde uyarınca, eğer şirket sözleşmesinde aksine bir hüküm yok ise, toplantıda temsil edilen oyların salt çoğunluğu ile alınır. Ancak, TTK’nın m.619/f.2 hükmü gereği, genel kurulun yetkilendirme veya onay kararında, esas sermaye payını şirkete satacak olan ortak oy kullanamaz. Çünkü, esas sermaye payını şirkete satacak olan ortak bakımından oydan yoksunluk hali söz konusudur.[9]
2.2- Şirketin Payları Satın Almaya Yetecek Özkaynağa Sahip Olması
Limited şirketin ortağa ait esas sermaye paylarını satın alabilmesi için, bunları alabilmek için gerekli tutarda serbestçe kullanabileceği özkaynaklara sahip olması gerekir. Şirket tarafından satın alınacak esas sermaye paylarının bedeli serbestçe kullanabileceği özkaynaklardan ödenebilir. Diğer bir deyişle, ortağa ait esas sermaye payları için ödenecek bedel çıkarıldıktan sonra, şirket net aktife sahip bulunmalı ve bu net aktifin tutarı, esas sermaye ile “dağıtılmasına izin verilmeyen yedek akçeler toplamı kadar” olmalıdır. Dağıtılmasına izin verilmeyen yedek akçeler, TTK’nın 519’uncu maddesinin üçüncü fıkrasında harcama yeri belirtilmiş kanunî yedek akçeler, yeniden değerlendirme fonu, m.520/f.1’de öngörülen çalışanlar ve işçiler yararına yedek akçeler ile harcanma yerleri belirlenmiş yedek akçelerdir.[10]
Bu durumda, limited şirketin ortağa ait esas sermaye paylarının satın almak için serbestçe kullanabileceği özkaynakları, şirketin esas sermayesi ile kanun ve şirket sözleşmesi uyarınca dağıtılmasına izin verilmeyen yedek akçeleri toplamını aşan özsermayesi olarak da ifade edilebilir. Böylece, limited şirketin esas sermayesi ile kanun ve şirket sözleşmesi uyarınca dağıtılmasına izin verilmeyen yedek akçeleri toplamını aşan serbest yedek akçeler ve dahi geçmiş yıllardan gelen dağıtılmayan kârlar ortak paylarının satın alınmasında kullanılabilir. Ancak, serbest yedek akçelerden harcama yerleri ayrı olarak belirlenmiş olanlar, yeniden değerleme fonu[11] ve şirket çalışanları için ayrılmış olan yedek akçeler, bu kapsamda değerlendirilmez.[12]
Bununla birlikte, öğretide, TTK’nın 379’uncu maddesinin üçüncü fıkrasındaki “iktisap edilecek payların bedelleri düşüldükten sonra kalan şirket net aktifi, en az esas veya çıkarılmış sermaye ile kanun ve esas sözleşme uyarınca dağıtılmasına izin verilmeyen yedek akçelerin toplamı kadar olmalıdır.” şeklinde açık bir hükme 612’nci maddede yer verilmemiş olsa dahi, limited şirketin serbestçe kullanabileceği özkaynakların hesabında iktisap edilecek payların bedellerinin düşülebileceğine dair görüşler bulunmaktadır.[13]
2.3- Esas Sermaye Paylarının Usulüne Uygun Şekilde Devir İşlemlerinin Yapılması
Limited şirket ortağının paylarını şirkete satması, esas sermaye paylarının devredilmesi suretiyle gerçekleştirilmelidir. TTK, limited şirkette esas sermaye payının devrinin ve devir borcunu doğuran işlemlerin yazılı şekilde yapılmasını ve tarafların imzalarının noterce onanması şart koşmuştur. Bu nedenle, limited şirket tarafından ispat aracı şeklinde veya nama yazılı pay senedi çıkarılmış olsa dahi, esas sermaye payının imzaları noter huzurunda atılmış bir devir sözleşmesi ile devredilmesi gerekir. Ancak, devrin geçerlilik kazanabilmesi için noter huzurunda devir sözleşmesinin imzalanmış olması tek başına yeterli değildir. Zira, şirket sözleşmesinde aksi öngörülmemişse, esas sermaye payının devri için, genel kurulun onayının şart olduğu, devrin ancak bu onayla geçerli olacağı TTK’da açıkça emredici kurala bağlanmıştır. Bu bağlamda, limited şirket paylarının devrinin şirkete karşı geçerlilik kazanabilmesi için genel kurul onayı aranır. Onaydan kasıt, genel kurulun pay devrini uygun bulduğuna ve izin verdiğine dair yazılı bir karar almasıdır.[14]
Dolayısıyla, limited şirketin ortağa ait esas sermaye paylarını satın alabilmesi için, ortak ile şirket arasında noter huzurunda bir devir sözleşmesi yapılması ve bu devrin şirket genel kurulunda görüşülüp onaylanması gerekir. Devir sözleşmesini şirket adına tek ise müdür, birden fazla ise temsile yetkili müdürler imzalar. Devir sözleşmesi genel kurulca toplantıda temsil edilen oyların salt çoğunluğu ile alınır. Böylece, genel kurul, ortağa ait payları satın alma hususunda önceden yetkilendirdiği müdür veya müdürler kurulunun satın alma işlemini de bir anlamda onaylamış olur.
Esas sermaye paylarının şirket tarafından satın alınması ayrıca pay defterine kaydedilir ve TTK’nın 598’inci maddesi uyarınca şirket müdürleri tarafından ticaret sicili müdürlüğüne yazılı olarak bildirilerek tescil ettirilir.
2.4- Satın Alınan Esas Sermaye Payları İçin Yedek Akçe Ayrılması
TTK’nın 612’nci maddesinin üçüncü fıkrasına göre, limited şirket, ortağından satın aldığı paylar için, ödediği tutar kadar yedek akçe ayırmak zorundadır. Bu yedek akçeler, satın alınan esas sermaye payları devredildikleri veya sermaye azaltılması yoluyla yok edildikleri takdirde iktisap değerlerini karşılayan tutarda çözülebilirler.
SONUÇ
Limited şirket ortağı, itibari değerlerinin toplamı şirket esas sermayesinin % 10’unu aşmamak kaydıyla, sahip olduğu esas sermaye paylarını şirkete satabilir. % 10’lık sınırın belirlenmesinde yasanın aradığı esas sermaye paylarının itibarî değeridir. Müdürlerin şirketin kendi paylarını iktisabı konusunda yetkilendirilmesi veya böyle bir iktisabın onaylanması genel kurulun devredilemez yetkilerinden olduğundan, limited şirketin esas sermayesinin % 10’una kadar olan ortaklık paylarını satın alabilmesi için, şirket genel kurulunun müdürü yahut birden fazla müdür var ise müdürler kurulunu yetkilendirmesi gerekir. Limited şirketin ortağa ait esas sermaye paylarını satın alabilmesi için, bunları alabilmek için gerekli tutarda serbestçe kullanabileceği özkaynaklara sahip olması gerekir. Eğer bu koşul sağlanmıyor ise, şirket, ortağın esas sermaye paylarını satın almamalıdır.
Limited şirketin ortağa ait esas sermaye paylarını satın alabilmesi için, ortak ile şirket arasında noter huzurunda bir devir sözleşmesi yapılması ve bu devrin şirket genel kurulunda görüşülüp onaylanması gerekir. Limited şirket, ortağından satın aldığı paylar için, ayrıca ödediği tutar kadar yedek akçe ayırmak zorundadır. Limited şirketin ortağından satın aldığı esas sermaye paylarına ait oy hakları ile buna bağlı diğer haklar, paylar şirketin elinde bulunduğu sürece donar. Ayrıca, limited şirketin, ortağından satın aldığı esas sermaye paylarına ait ek ve yan ödeme yükümlülükleri de, söz konusu paylar şirketin elinde bulunduğu sürece istenemez. Sonradan uyuşmazlıkların yaşanmaması ve sorumluluklarının doğmaması bakımından, ortağın sahip olduğu esas sermaye paylarını limited şirkete satarken özellikle müdürlerin yasal koşulların varlığını araması gerekir.
KAYNAKÇA
ALTAŞ, S. (2017). “Limited Şirket Paylarının Genel Kurulun Onayı Olmadan Devredilebileceğini Biliyor musunuz?”. Yaklaşım Dergisi. Sayı 289. s. 240-244.
ALTAŞ, S. (2017). “Limited Şirketlerde Pay Devrine İzin Verilmeyen Ortaklara Tavsiyeler”. İzmir YMM Odası Dergisi. Sayı 136. s. 48-52.
ALTAŞ, S. (2018). “Limited Şirket Tarafından Pay Senedi Çıkarılması”. Lebib Yalkın Dergisi. Sayı 174. s. 220-225.
BAHTİYAR, M. (2014). Ortaklıklar Hukuku (8.bs.). İstanbul. Beta Yayıncılık.
ÇAMOĞLU, E. POROY, R. TEKİNALP, Ü. (2005). Ortaklıklar ve Kooperatifler Hukuku (11.bs.). İstanbul. Arıkan Yayınları.
ERİŞ, G. (1992). Türk Ticaret Kanunu, Ticari İşletme ve Şirketler (2. bs.). Ankara. En-Kay Yayınevi.
PULAŞLI, H. (2016). Şirketler Hukuku Genel Esaslar (4.bs.). Ankara. Adalet Yayınevi.
TEKİNALP, Ü. (2011). Yeni Anonim ve Limited Ortaklıklar Hukuku ile Tek Kişi Ortaklığının Esasları (2.bs.). İstanbul. Vedat Kitapçılık.
TEKİNALP, Ü. (2015). Sermaye Ortaklıklarının Yeni Hukuku (4. bs.). İstanbul. Vedat Kitapçılık.
TEOMAN, Ö. (2000). Otuz Yıl Ticaret Hukuku-Tüm Makalelerim, Cilt:1 (Limited Ortaklığın Sermaye Borcu Tümü ile Yerine Getirilmemiş Kendi Paylarının Edinmesi). İstanbul. Beta Yayıncılık.
T.C. Yasalar (09.07.1956) 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara. Resmi Gazete (9353 sayılı)
T.C. Yasalar (14.02.2011) 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara. Resmi Gazete (27846 sayılı)
Komisyon Raporu: Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu, Esas No:1/324, TBMM Tutanak Dergisi, Yasama Dönemi: 23, Yasama Yılı: 2. S.Sayısı:96, Nr.112.
[1] Eriş GÖNEN. Türk Ticaret Kanunu, Ticari İşletme ve Şirketler (2. bs.), Ankara, En-Kay Yayınevi. 1992. s.1486-1487
[2] 14 Şubat 2011 tarih ve 27846 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[3] Çalışmamızda, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu için “TTK” kısaltması kullanılmıştır.
[4] Soner ALTAŞ.” Limited Şirket Tarafından Pay Senedi Çıkarılması”. Lebib Yalkın Dergisi, Sayı 174. 2018. s.221-222
[5] Soner ALTAŞ. “Limited Şirket Paylarının Genel Kurulun Onayı Olmadan Devredilebileceğini Biliyor musunuz?”. Yaklaşım Dergisi, Sayı 289. 2017. s.240
[6] Ersin ÇAMOĞLU ve diğerleri. Ortaklıklar ve Kooperatifler Hukuku (11.bs.). Arıkan Yayınları. İstanbul. 2005. s.895.
[7] Ömer TEOMAN. Limited Ortaklığın Sermaye Borcu Tümü İle Yerine Getirilmemiş Kendi Paylarının Edinmesi, Otuz Yıl Ticaret Hukuku-Tüm Makalelerim C.1. Beta Yayıncılık. İstanbul. 2000. s.124.
[8] Tekinalp, Ünal, Sermaye Ortaklıklarının Yeni Hukuku (4. bs.), Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2015, s.557
[9] Ünal TEKİNALP. Yeni Anonim ve Limited Ortaklıklar Hukuku ile Tek Kişi Ortaklığının Esasları (2.bs.). İstanbul. Vedat Kitapçılık. 2011. s.76.
[10] Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu
[11] Yeniden değerleme fonu, ancak sermayeye dönüştürüldüğü ve yeniden değerlendirilen aktifler amorti edildikleri veya devredildikleri takdirde çözülebilir.
[12] Hasan PULAŞLI. Şirketler Hukuku Genel Esaslar (4. bs.). Ankara. Adalet Yayınevi. 2016. s. 782. Ünal TEKİNALP. Sermaye Ortaklıklarının Yeni Hukuku (4. bs.). İstanbul. Vedat Kitapçılık. 2015. s. 569.
[13] Ünal TEKİNALP. 2015. s. 568. Mehmet BAHTİYAR. Ortaklıklar Hukuku (8.bs.). İstanbul. Beta Yayıncılık. 2014. s.422.
[14] Soner ALTAŞ. “Limited Şirketlerde Pay Devrine İzin Verilmeyen Ortaklara Tavsiyeler”. İzmir YMM Odası Dergisi Sayı 136. 2017. s. 48-49.