Öz sermayesi ile çalışmak zorunda olan veya böyle çalışmayı tercih eden işletmeler kazanç vergisi olmaktan çıkıp servet vergisine dönüşen haksız vergilendirme ile karşılaşmaktadır. Bu husus işletmelerin öz sermayelerini azaltmakta, yatırım ve istihdam politikala. rını olumsuz yönde etkilemektedir. Enflasyon düzeltmesi olmaması aynı zamanda, kayıt dışı ekonomiyi teşvik etmekte ve kayıt dışı ekonominin temel sebepleri arasında yer almaktadır. Yerli sermayenin zarar görmesinin yanı sıra, yabancı sermaye de bu faktör nedeniyle ülkeye yeterince gelmemekte, hatta yerli sermaye çeşitli şekillerde yurt dışına yönelmektedir. Enflasyon d üzeltmesinin vergi mevzuatında yer almaması, halka açık şirketler ile bankalardaki enflasyon düzeltmesi uygulaması ile çelişki oluşturmaktadır. Bütün bunların yanında , mali tabloların çok yönlü fonksiyonları da işlevsiz kalmaktadır. Yatırımlar, kredi tahsisleri ve kar dağı tımlan açısından hatalı kararlar alınabilmekte , işletmenin yönetimi ile ilgili performans sistemleri anlamsız hale gelmektedir. Büyük emek verilen, büyük kaynaklar aktarılan muhasebe işlemleri anlamsız ve işe yaramaz rakam yığınları üretmekte, bunun işletme ekonomilerinde doğurduğu zararlar, son noktada, vergi potansiyelinin de aşınmasına yol açmaktadır. Enflasyon düzeltmesi, gelecekte enflasyon tamamen yok olsa dahi geçmişte yaşanan enflasyonun yol açtığı ve mali tablolarda yarattığı tahribatı düzeltmekte, dolayısıyla , işletmelerin öz sermayelerinin gerçek boyutları ile değerlendirilmesine olanak sağlamaktadır.
iÇiNDEKiLER
BİRİNCİ BÖLÜM
ı - ENFLASYON MUHASEBESI YÖNTEMLERI .............. .. ................................ ı 3
ı . ı . Genel Yöntemler ... .. ................... ......... ..... .......... ..... .. ....... ... ... ............ 13
ı . ı . ı Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi Yöntemi .................................... 13
ı .1.2. Cari Maliyet Muhasebesi Yöntemi .. ........................................... 14
ı . 1.3. Karma Yöntem ...... .. .................................................................. ı 5
ı .2. Kısmi Yöntemler .. .... .............. .. ....... .. ................................................ ı 5
2- FiNANSAL TABLOLARlN DÜZELTILMESiNE iLIŞKiN DÜZENLEMELER ....... ı 6
2. ı . Uluslararası Muhasebe Standardı 29'un Analizi .................................. 16
2.2. Türkiye Muhasebe Standardı : 2 (T.M .S. 2) ................................... .. ... ı 9
2.3. Sermaye P iyasası Kurulu Seri : Xl No:20 Tebl i ğ i n Analizi ................... 26
2.4 . Ban kacılı k Düzenleme ve Denetleme Kurulu'nun Mali Tablo l arın Yüksek
Enflasyon Dönemlerinde Düzenlenmesine İ lişki n Muhasebe
Standardının Içeriği ... .................. ........ ............ .... .. .. .......................... 29
iKiNci BÖLÜM
3- TÜRK VERGI SISTEMINDE ENFLASYON D ÜZEL TMESi ................................ 3 ı
3. ı. Enflasyon Düzeltmesini Içeren Yasal Düzenleme .......................... ... ... 31
3.2. ı .1.2004 Tarihinden itibaren Geçerli Olan Enflasyon Düzeltme
Hükümleri. .. .. ... ........... .......... ................. ........ ... ...... ...... ... ...... ........... 34
3.2. ı - Uygulamanın Kapsamı ve Şartları .............................................. 35
3.2.2- Tanımlar ve Aç ı klamalar .. .. ............................... .. .................. .. ... 36
3.2.2.1- Parasal Kalemler .......................... ..................................... 37
3.2.2.2- Parasal Olmayan Kalemler ..................................... .. ......... 37
3.2.2.3- Fiyat Endeksi ...................... ......... .... .. ............. .. ........... ..... 38
3.2.2.4- Enflasyon Düzeltmesi ...................................................... 38
3.2.2.5- Düzeltme Katsayısı ................ ... .. ............. .. .. .................... 38
3.2.2.6- Taşıma Katsayısı ................... .. .......................................... 40
3.2.2.7- Toplulaştırılmış Yöntemler ........................................ .. .... ..4ı
3.2.2.8- Ortalama Düzeltme Katsayısı ................. .. ....................... .. 41
3.2.2.9- Basit Ortalama Yöntemi .................................................. .4ı
3.2.2. ı 0- Hareketli Ağırlıklı Ortalama Yöntemi .................... .. ...... ..42
3.2.2. ı ı - Hareketli Ağırlıklı Ortalama Katsayısı .. .. ............... ....... .... 42
3.2.2. ı 2- Enflasyon Fark Hesapları ... .... .. .... .. .................................. 42
3.2.2. ı 3- Enflasyon Düzeltme Hesabı ............................................ 42
3.2.2. ı 4- Net Parasal Pozisyon .... .. ........................................ .. .. .. .. 43
3.2.3- Reel Olmayan Finansman Maliyeti ilgili Açıklamalar .... .. ............ 43
3.2.4- Enflasyon Düzeltmesi lıe ligili Diğer Hususlar ........ .................... 45
3.2.5-Düzeltmede Esas Alınacak Tarihler .. ........................................... 47
3.2.6- Maliye Bakanlığına Verilen Yetkiler ............. .. ................. .. .......... 48
3.2.7- Yeniden Değerl ~me Oranı ....... .. ... ....... .................. .. .. .... ........... 48
VERGI DENETMENLERI DERNEGI • SAY I ' 6 9 • ŞUBAT - MART 2004 9
3 .3- 3 ı . ı 2.2003 Tarihli B ilançalarda Yapılacak Enflasyon D üzeitme
Hükümleri .......... ..... ........... ..... .. .... ..... .. ...... .......................... ........ 48
3.3. ı - Düzeltmenin kapsamı .... .. ... .... ............. ....... ................... ... ....... 49
3.3.2- Düzeltme Yapmak Zorunda Olanlar ........ .. ........ .. .... .... .... .... ...... 50
3.3.3- Düzeltmenin Yapılması ...... ........ .... .... ..... .................................. 50
3 .3.3. ı- Bilançodaki parasal Olmayan Kalemlerin Tespit Edilmesi .... .. 5 ı
3 .3 .3 .2- Parasal Olmayan Kalemlerin Düzeltmeye Esas Alınacak
Tutarlarının Tespiti ........... ....... ... ........................... .. .. .... .. .. 54
3.3.3:3- Parasal Olmayan Kalemlerin Düzeltme Katsayıları ile
Çarpılması ....... ... .................................................... .. ...... .. 56
3 .3 .3 .4- Birikmiş Amortismanların Düzeltilmesi .. ....... .... .. .. .... .. .. .. .. 57
3.3.3.5- Reel Olmayan finansman Maliyetlerinin Hesaplanması ..... 58
3.3 .3.6- Stokların Düzeltilmesi ..... ... .. ............ .. .. .. .. ........ ............ ..... 62
3.3 .3.7- Düzeltme işleminde Dik-kate Alınması Gereken Diğer
Hususlar .... ......... ... .... ..... ..... .. ......... ..... .. ....... ....... ....... .. .. .. 64
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
4- 3 ı . ı 2 .2003 TARiHLI BiLANÇOLARDA ENFLASYON D ÜZEL TMESI
UYGULAMASI ....... .. ................ ....... .. .. ............................ .. .. .. ............. ..... .. 66
4. ı - Örnek Olay ı .......................... .................... .. ........ .. .................... .... .. 66
4. ı . ı - A işletmesinin 3 ı . ı 2.2003 Tarihli Bilançosu .............. .. .. .... .... .. .. 66
4 . ı .2- Düzeltme Aşamaları .. ........ .. .............. .. ........ .. ........ .. ...... .. .......... 66
4 . ı .3- Maddi Duran Varlıkların Defter-i Kebir ve Yevmiye Kayıtları .. .... 67
4 . ı .4- Birikmiş Amortisman ın D üzeitme Işlemi ve Kayıtları .. .. ..... .. ...... 68
4 . ı .5- Sermaye Düzeltme Işlemi ve Kayıtları ... .. .. .................. .. ........ .. .. 69
4 . ı .6- Yasal Yedekleri n Düzeltme işlemi ve Kayıtları ............ ...... .. .. ..... 70
4 . ı .7- 3 ı . ı2.2003 Tarihli Düzeltilmiş Bilanço ......................... .. ...... .. ... 70
4 . ı .8- Enflasyon Düzeltme Hesabına Göre Geçmiş Yıl Kfuının Bulunması .. .. .. 70
4. ı .9- Yeniden Değer Artış Fonu ve Yasal Yedeklecin Yok Edilmesi ........ .. 7 ı
4 . ı . ı 0- Enflasyon Düzeltme Hesabının Genel Defteri Kebir Görünümü ... ..... 7 ı
4 . ı .1 1- Son Yevmiye Kaydı ...... .... .. ...... .... .. .... ..................................... 7 ı
4 .2- Örnek Olay 2: Daha Çok Özkaynakla Çalışan Bir Işletmenin
3 ı . ı 2.2003 Tarihli Bilançosunun Düzeltilmesi ................................... 72
4.2. ı - 3 ı. ı 2.2003 Tarihli Bilanço .. .... .. ............ .. ...... .... ...... .. .......... .. .... 72
4.2.2- 3 ı. ı 2.2003 Tarihli Gelir Tablosu .......................................... ...... 74
4 .2 .3- Düzeltme aşamaları ......... ............................................... ... ... ... 75
4. 2.3. ı- Birinci aşama ....................................... .... .. .. .. ................... 75
4.2.3.2- Ikinci aşama .. ............. ...................... ...... ............... .. ......... 75
4.2.3.3- Toptan eşya fiyat endeksi ve düzeltme katsayıları .... .. ...... . 76
4 .2.4- 3 ı . ı 2.2003 Tarihli Bilançonun Düzeltilmesi ........ .. ..................... 77
4 .2.4 . ı- Hazır Değerlerin Düzeltilmesi .. .... ................ .. ...... .. .... .... ... 77
4 .2.4.2- Menkul Kıymetlerin Düzeltilmesi .. .. ..... .. .... ... .. ..... .. .. ... ...... 77
4 .2 .4 .3- Tıcari ve Diğer Alacakların Düzeltilme;i ............ .... ............ 77
10 VERGI RAPORU • SAY I : 69 • ŞUBAT- MART 2 0 04
4.2.4.4- Stokların Düzeltilmesi, Defteri Kebir ve Yevmiye Kayıtlan ....... 77
4 .2 .4.5- Maddi Duran Varlıklar ile Birikmiş Amortismanların
Düzeltilmesi, DefteriKebir ve Yevmiye Kayıtları .............. 78
4 .2.4.6- Maddi Olmayan Duran Varlıklar lıe Birikmiş
Amortismanların Düzeltilmesi. Defteri Kebir ve
Yevmiye Kayıtları ................. ... ........................... ...... ........ 80
4 .2.4.7- Gelecek Yıllara Ait Giderlerin Düzeltilmesi, Defteri
Kebir ve Yevmiye Kayıtları ............................................... . 8 ı
4.2.4.8- Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların Düzeltilmesi .................... 82
4.2.4.9- Uzun Vadeli Yabancı Kaynakların Düzeltilmesi .................. 82
4 .2 .4 .1 0- Özkaynakların Düzeltilmesi , Defteri Kebir ve
Yevmiye Kaydı ..... .... .......... ................... ......................... 82
4.2.4. ı ı - Enflasyon Düzeltme Hesabının Genel Görünümü ........... 83
4.2.4. ı 2- 3 ı. ı 2.2003 Tarihli Düzeltilmiş Bilanço ........... ... .... ........ 84
4 .3- Örnek Olay 3: Daha Çok Yabancı Kaynakla Çalışan Bir işletmenin
3 ı . 12.2003 Tarihli Bilançosunun Düzeltilmesi ................................. 86
4.3.1- 3 ı .12.2003 Tarihli Bilanço ....................... .... ...... ............ ........... 86
4.3 .2- 3 ı . ı 2.2003 Tarihli Gelir Tab1Ôsu ........ ... ..................................... 88
4 .3.3- Düzeltme Aşamaları .. ,. .. ..... .... .. ........ ..... .................... ....... .......... 89
4 .3 .3.1- Birinci aşama ................. ........ .............................. ......... .... 89
4 .3.3 .2- ikinci aşama ........ ......... ... ... .. ....... .................. .. ..... ........... . 89
4.3.3.3- Toptan eşya fiyat endeksi ve düzeltme katsayıları ............. 90
4 .3.4- 3 ı .12.2003 Tarihli Bilançonun Düzeltilmesi ............................. 90
4.3.4 . ı- Hazır Değerlerin Düzeltilmesi ...................... ....... .............. 90
4 .3.4.2- Menkul Kıymetlerin Düzeltilmesi ......... ............................. 9 ı
4.3.4.3- Tıcari ve Diğer Alacakların Düzeltilmesi ............................ 9ı
4 .3.4.4- Stokların Düzeltilmesi, DefteriKebir ve Yevmiye Kayıtlan ....... 91
4.3 .4.5- Maddi Duran Varlıklar ile Birikmiş Amortismanların
Düzeltilmesi, Defteri Kebir ve Yevmiye Kayıtları ............... 92
4 .3.4.6- Maddi Olmayan Duran Varlıklar ile Birikmiş
Amortismanların Düzeltilmesi; Defteri Kebir ve
Yevmiye Kayıtları ............................................................. 93
4.3 .4.7- Gelecek Yıllara Ait Giderlerin Düzeltilmesi, Defteri Kebir ve
Yevmiye Kayıtları ............................................................. 95
4 .3 .4.8- Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların Düzeltilmesi .................... 96
4.3.4.9- Uzun Vadeli Yabancı Kaynakların Düzeltilmesi .................. 96
4.3.4.10- Özkaynakların Düzeltilmesi; DefteriKebir ve
Yevmiye Kayıtları .................. ......... ............................. ... 96
4 .3.5- Enflasyon Düzeltme Hesabının DefteriKebir Görünümü ................. 97
4.3.6- Karşılaştırılmalı Düzeltilmiş 3 ı. ı 2.2003 Tarihli Bilanço .................. .. 98
5- EKLER. ............................................ ... .. ... ............. .. ................................. 100
5 . 1- 5024 Sayılı Kanun Metni ................................................................. 1 00
5.2- 32S Seri Nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğ Taslağı .................... ı 12
Mali Mevzuatta Yeni Değişiklikler ......................................... ..................... ... 157
Pratik Bilgiler ....................... ...................... ..... ........ .. .................................... 158
Vergi Ziyaı Tablosu ......................................................................... .............. ı 64