GÝRÝÞ

Bir ülkede tüm ekonomik faaliyetler kamu kesimi ve özel kesim tarafýndan gerçekleþtirilmektedir. Kamu kesimi toplum refahýný arttýrmayý amaçlayarak bu minvalde kamusal harcamalar yapmakta ve bu harcamalarý kamu gelirleri ile karþýlamaktadýr. Kamu gelirleri devletin egemenlik hakkýný kullanarak ve devletin egemenlik hakkýný kullanmaksýzýn elde ettiði gelirlerden oluþmaktadýr. Devletin egemenlik gücünü kullanarak elde ettiði gelirlerin baþýnda vergi ve benzeri gelirler yer almaktadýr. Vergi, kamu gelirlerinin en önemlisi ve en baþta gelenidir[1]. Üzerinden alýndýklarý unsur açýsýndan vergiler konularýna göre; gelir vergileri, harcama vergileri ve servet vergileri olarak sýnýflandýrýlmaktadýr[2] ve Devletin asýl amacý devlet harcamalarý için finansman saðlamaktýr[3]. Ancak mali amacý kadar verginin, ekonomik ve sosyal amaçlarý da önem arz etmektedir.

Çalýþmada üzerinde duracaðýmýz servet vergileri ise Türk vergi sisteminde sayýlmýþ olan; merkezi yönetim tarafýndan tahsil edilen veraset ve intikal vergisi ve motorlu taþýtlar vergisi ile belediyeler tarafýndan tahsil edilen emlak vergisinden oluþmaktadýr. Yeni bir düzenleme ile hayatýmýza giren deðerli konut vergisi de merkezi yönetim tarafýndan tahsil edilecek servet vergilerinden biri olarak sayýlabilir. Deðeri 5 milyon TL ve üzeri olan mesken nitelikli taþýnmazlar için getirilen deðerli konut vergisine göre, sahibinin Türk veya yabancý, gerçek kiþi veya tüzel kiþi, dernek veya vakýf olmasýna bakýlmaksýzýn bu taþýnmazlar deðerli konut vergisine tabi olacaktýr. Deðerli konut vergisine tabi meskenin miras yoluyla, baðýþ yoluyla veya her ne þekilde edinildiðinin, konutun boþ ya da kirada olmasýnýn da bir önemi olmayacaktýr. Birden fazla mesken nitelikli konutu olanlardan, 5 milyon TL üzerinde deðere sahip olanlardan, en düþük deðerli olan bir tanesi deðerli konut vergisinden istisna olacaktýr. Çalýþmada servet vergilerinin toplam kamu gelirleri içindeki payý ve Türkiye’de vergi gelirlerinin daðýlýmlarý incelenmektedir. Bununla beraber emlak vergisi ve deðerli konut vergisi uygulamalarý üzerinde durulacak ve deðerli konut vergisi uygulamasýna dair eleþtiriler ele alýnacaktýr.

1. TÜRKÝYE’DE VERGÝ GELÝRLERÝNÝN GENEL DAÐILIMI

Vergi, devletin kamu harcamalarýný karþýlamak üzere vatandaþlarýndan karþýlýksýz ve zora dayalý olarak topladýðý parasal deðerlerdir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasasý’nýn vergi ödevi baþlýklý 73. maddesinin 1. fýkrasýnda “Herkes, kamu giderlerini karþýlamak üzere, malî gücüne göre, vergi vermekle yükümlüdür” denilerek, verginin “genel olmasý”, “mali güce göre” ve “kamu giderlerini karþýlamak üzere” alýnmasý öngörülmüþtür. Anayasa’ya göre verginin mali güce göre alýnmasý demek ödeme gücü ve eþitlik ilkesi ile ayný anlama gelmekte olup çok kazanandan çok, az kazanandan az vergi alýnmasýný ifade etmektedir. Diðer bir ifade ile kiþilerin vergi ödeme gücünün dikkate alýnarak vergilendirilmesi ve bu yolla verginin adaletli toplanmasýný ifade etmektedir[4].

 Türkiye’nin genel bütçe gelirleri Tablo 1’de de görüldüðü gibi 2019 yýlýnda 1 trilyon TL olarak gerçekleþirken, toplam gelirin %82’si yani 819 milyar TL’si vergi gelirlerinden oluþmaktadýr. 2007 sonrasý vergi gelirlerinin toplam gelir içerisindeki payýna bakýldýðýnda ortalama %86 olarak gerçekleþtiði görülmektedir. Bu manada vergi, devletin var olmasý için olmazsa olmaz bir gelir kaynaðý olarak ortaya çýkmaktadýr.

Tablo 1: 2007-2018 Genel Bütçe Gelirleri, Vergi Gelirleri ve Gelir Üzerinden Alýnan Vergiler (Bin TL)

Kaynak:www.gib.gov.tr,https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/VI/GBG1.htm,  Eriþim Tarihi: 20.02.2020

Modern vergi sistemlerinde vergiler; gelir, servet ve harcamalar üzerinden alýnmaktadýr. Gelir üzerinden alýnan vergiler, gelir vergisi ve kurumlar vergisi iken; harcamalar üzerinden alýnan vergiler ise aðýrlýklý olarak KDV ve ÖTV’den oluþmakla birlikte, özel iletiþim vergisi, þans oyunlarý vergisi, banka ve sigorta muameleleri vergisi, damga vergisi, harçlar ve gümrük vergisinden oluþmaktadýr. Servet üzerinden alýnan vergiler ise emlak vergisi, motorlu taþýtlar vergisi ve servet transferlerinden alýnan veraset ve intikal vergisinden oluþmaktadýr[5]. Türkiye’de toplam vergi gelirlerinin %36’sý gelir üzerinden alýnan vergilerden oluþurken, Tablo 1’e göre 2019 yýlýnda gelir üzerinden alýnan 295 milyar TL’nin 207 milyar TL’si gelir vergisinden, 87 milyar TL’si kurumlar vergisinden elde edilmiþtir.

Tablo 2’de gelir, harcama ve servet üzerinden toplanan vergilerin yýllara göre daðýlýmlarý yer almaktadýr. Buna göre; 2019 yýlýnda tahsil edilen toplam vergi miktarý olan 819 milyar TL’nin 670 milyar TL’si gelir, servet ve harcamalar üzerinden tahsil edilmiþtir. Söz konusu tahsilatýn; 295 milyar TL’sini gelir üzerinden, 359 milyar TL’sini harcamalar üzerinden ve 15 milyar TL’sini ise servet üzerinden alýnan vergiler oluþturmakla birlikte, oransal açýdan tahsilatýn %44’ü gelir üzerinden alýnan vergiler, %53’ü harcamalar üzerinden alýnan vergiler ve %3’ü de servet üzerinden alýnan vergilerden oluþmaktadýr.

Harcamalar üzerinden alýnan vergilerde, toplam verginin; %81’i KDV ve ÖTV’den, kalan kýsmý ise banka ve sigorta muameleleri vergisi, þans oyunlarý vergisi, özel iletiþim vergisi, gümrük vergisi ve damga vergilerinden oluþmaktadýr. 2019 yýlýnda dâhilde alýnan katma deðer vergisi 144 milyar TL olarak gerçekleþirken, 148 milyar TL ise özel tüketim vergisi tahsilatý yapýlmýþtýr. Harcamalar üzerinden alýnan diðer vergilerde ise rakamlar, banka ve sigorta muameleleri vergisi 22 milyar TL, þans oyunlarý vergisi 1,6 milyar TL, özel iletiþim vergisi 4 milyar TL, gümrük vergisi 17 milyar TL, damga vergisi tahsilatý ise 19 milyar TL olarak gerçekleþmiþtir[6].

Tablo 2: Gelir-Servet ve Harcamalar Üzerinden Toplanan Vergi Rakamlarý (Bin TL)

Kaynak:www.gib.gov.tr,https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/VI/GBG1.htm, Eriþim Tarihi: 20.02.2020

Türkiye’de 2019 yýlýnda merkezi yönetim ve belediyeler tarafýndan toplanan servet vergisi gelirlerinin genel toplamý 25 milyar TL olarak gerçekleþirken, Tablo 2’ye göre bunun 15,7 milyar TL’si merkezi yönetim tarafýndan toplanan servet vergilerinden oluþmaktadýr. Türkiye’de servet vergileri Türk vergi sisteminde sayýlmýþ olan; merkezi yönetim tarafýndan tahsil edilen veraset ve intikal vergisi ve motorlu taþýtlar vergisi ile belediyeler tarafýndan tahsil edilen emlak vergisinden oluþmaktadýr[7]. Merkezi yönetim tarafýndan toplanan servet vergilerinin 1,2 milyar TL’si veraset ve intikal vergisinden, 14,5 milyar TL’si motorlu taþýtlar vergisinden oluþmaktadýr[8]. Bununla beraber belediyelerin emlak vergisi adý altýnda topladýklarý vergi gelirleri ise 2019 yýlý için 9,55 milyar TL olarak gerçekleþmiþtir. Bunun 6,6 milyar TL’si binalar üzerinden, 2,3 milyar TL’si arsa üzerinden, 98 milyon TL’si arazi üzerinden ve 585 milyon TL’si ise çevre ve temizlik vergisi olarak tahsil edilmiþtir[9].

Servet vergisi; gerçek ve tüzel kiþilerin belirli bir zamanda sahip olduklarý servete giren her çeþit menkul ve gayrimenkul mallar ile para ve alacaklarýn tamamýný veya bir kýsmýný deðerleri üzerinden vergilendiren dolaysýz bir vergidir[10]. Bireylerin ödeme gücünün göstergelerinden biri de sahip olduklarý servettir. Servet kavramý mali gücü temsil eden unsurlardan olup, servet sahiplerinin mali gücü yüksek bireyler olduðu kabul edilebilir[11]. Bu saikle bu kiþilerin sahip olduklarý servet üzerinden vergi alýnmasý benimsenmektedir. Servet üzerinden alýnan vergiler sosyal amacý saðlamaya yönelik olduðundan, toplam vergi gelirleri içindeki payý gelir ve harcama vergilerine göre daha düþük seviyededir[12]. Ekonomik birimlerin mülkiyeti altýnda bulundurduklarý ekonomik deðerler olan servet[13], vergi konusunu oluþturan servet unsurlarýna göre “genel servet vergileri” ve “özel servet vergileri” olmak üzere iki baþlýkta incelenmektedir. Genel servet vergileri kiþilerin tüm servetini vergilemeyi amaçlarken, özel servet vergileri sadece belirli servet unsurlarýný vergilemeyi amaçlamaktadýr. Özel servet vergileri içerisinde bulunan emlak vergisi; arsa, arazi ve bina gibi gayrimenkulleri vergilendirmeyi amaçlamaktadýr. Emlak vergisi belediye gelirleri arasýnda yer almakta olup tahsilatý belediyeler tarafýndan yapýlmaktadýr.

Çalýþmanýn buraya kadar ki kýsmýnda; yýllar itibari ile Türkiye’deki toplam vergi gelirlerinin genel durumu ve vergi türü noktasýndaki daðýlýmý hakkýnda istatistiki bilgilere yer verilmiþtir. Bu noktadan sonra ise çalýþmamýzýn özü olan deðerli konut vergisini ele almadan önce, ayný taþýnmazlar üzerinden de alýnacak olmasý müsebbibi ile emlak vergisini ele almak faydalý olacaktýr.

1. Emlak Vergisi

Türkiye’de 1931 yýlýndan itibariyle yürürlüðe giren 1833 sayýlý Arazi Vergisi Kanunu ve 1837 sayýlý Bina Vergisi Kanunu ile arazi ve bina ayrý ayrý vergilendirilirken, 1970 yýlýnda hem arazi vergisini hem de bina vergisini tek çatý altýnda toplayýp vergilendiren 1319 sayýlý Emlak Vergisi Kanunu yürürlüðe girmiþtir[14]. Emlak, halk dilinde mülkün çoðulu olarak bina, arsa ve arazi niteliðindeki gayrimenkullerden oluþan serveti (malvarlýðý) ifade etmek için kullanýlmaktadýr[15]. Emlak vergisi, servet üzerinden alýnan vergiler içinde en eski ve hemen hemen her ülkede uygulanan, kiþilerin vergi ödeme gücünün bir göstergesi olan bina ve arazi gibi taþýnmaz servet unsurlarýný vergilendiren bir niteliðe sahiptir[16]. Emlak vergileri 1970 yýlýna kadar taþýnmaz mallarýn deðeri veya safi olmayan gelirleri üzerinden alýnmaktayken 1970 yýlýndan itibaren diðer vergilerde olduðu gibi emlak vergileri içinde beyan esasý getirilmiþtir. Emlak vergisi 1972-1985 yýllarý arasýnda genel bütçe gelirleri arasýnda yer almakta iken; 1986 yýlýnda emlak vergisinin tahsili ve gelirleri tamamen yerel yönetimlere býrakýlmýþtýr. Emlak vergisinin mahalli idarelere býrakýlmýþ olmasýnýn iki temel nedeni vardýr. Bunlardan ilki vergi konusunun mahalli sýnýrlar içerisinde lokalize edilmiþ olmasý, ikincisi de emlak deðerinin mahalli idarenin yapmýþ olduðu hizmetlerle deðiþebilir nitelikte olmasýdýr[17].

Emlak denildiðinde Türkiye sýnýrlarý içerisinde, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin hâkim olduðu hava, kara ve deniz sahasýndaki bina, arsa ve araziler anlaþýlmaktadýr[18]. Emlak vergisini tahsil etme yetkisi il belediyeleri veya ilçe belediyelerine aitken, büyükþehir belediyelerinin emlak vergisi toplama yetkisi bulunmamaktadýr. Ancak büyükþehir belediyeleri ilçe belediyelerinin tahsil ettiði emlak vergisinden pay almaktadýrlar. Emlak vergisi gerçek ve tüzel kiþilerin mülkiyetinde bulunan arazi ve binalardan toplanan özel nitelikte bir servet vergisidir. Ödeme gücünün bir göstergesi olarak kabul edilen gayrimenkuller, vergi deðerleri üzerinden emlak vergisine tabi tutulmaktadýr. Emlak vergisinin tarh, tahakkuk ve tahsili belediyeler tarafýndan yapýlmaktadýr[19]. Emlak vergisi, taþýnmazýn maliki, varsa intifa hakký sahibi, her ikisi de yoksa taþýnmaza malik gibi tasarruf edenler tarafýndan ödenir. Emlak vergisinde vergi matrahý, vergi deðeridir. Araziler için ise vergi matrahý, takdir komisyonlarý tarafýndan belirlenerek her yýl yeniden deðerleme oranýnýn yarýsý kadar arttýrýlmakta ve bu vergi deðerleri 4 yýlda bir yeniden takdir edilmektedir. 1319 sayýlý Emlak Vergisi Kanunu’na göre emlak vergisi oranlarý büyükþehir belediyesi sýnýrlarý dýþýnda ve büyükþehir belediyesi sýnýrlarý içinde olmak üzere ikili bir ayrýma tabi tutularak uygulanmaktadýr. Tablo 3’te görüldüðü üzere büyükþehir belediyesi sýnýrlarý dýþýnda emlak vergisi oranlarý arsalarda binde 3, arazilerde binde 1, meskenlerde binde 1 ve diðer binalarda binde 2 olarak uygulanmaktadýr. Büyükþehir sýnýrlarý içinde ise bu oranlar %100 arttýrmalý olarak arsalarda binde 6, arazilerde binde 2, meskenlerde binde 2 ve diðer binalarda binde 4 olarak uygulanmaktadýr.

Tablo 3: Emlak Vergisi Oranlarý

Kaynak: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.1319.pdf, Eriþim Tarihi: 13.04.2020

Emlak vergisi mükelleflerin kiþisel durumlarýný dikkate almaksýzýn, doðrudan doðruya iktisadi unsurdan alýnan objektif vergiler arasýndadýr. Ancak yine de emlak vergisinde bazý kiþisel durumlar dikkate alýnarak, sýnýrlý bir ölçüde de olsa vergiye sübjektif bir nitelik kazandýrýlabilmektedir[20]. Emlak vergisi genel olarak artan oranlý olmaktan çok, nispi bir vergidir. Emlak vergisinin objektif bir vergi olmasý sebebi ile benzer durumdaki tüm taþýnmazlarýn ayný oranda vergilendirilmesi söz konusu olmaktadýr. Uygulanmakta olan genel durum, mükellefe göre deðiþmeyen tek oranlý tarifeden oluþmaktadýr[21].

Mahalli idareler bütçe gelirlerinin yer aldýðý Tablo 4’e göre 2019 yýlýnda, mahalli idareler bütçe gelirleri toplamý 167 milyar TL olarak gerçekleþmiþtir. Bunun 15.9 milyar TL’sini vergi gelirleri oluþturmaktadýr. Belediyelerin vergi gelirleri, toplam gelirlerinin yaklaþýk %10’unu oluþtururken, mülkiyet üzerinden topladýklarý emlak vergisi gelirleri, toplam gelirlerinin sadece %6’sýný oluþturduðu görülmektedir.

Tablo 4: Belediyeler Tarafýndan Toplanan Emlak Vergisi Rakamlarý (Bin TL)

Kaynak: https://muhasebat.hmb.gov.tr/mahalli-idareler-butce-istatistikleri,Eriþim Tarihi: 20.02.2020

Tablo 5 verilerine göre ise emlak vergisi içerisindeki daðýlýma bakýldýðýnda ise 2018 yýlý emlak vergisi tahsilatýnýn %70’i bina vergilerinden, %23’ü arsa vergilerinden, % 1’i arazi vergilerinden ve %5’i çevre ve temizlik vergilerinden oluþmaktadýr.

 Tablo 5: Emlak Vergisi Gelirleri (Bin TL)

 Kaynak: https://muhasebat.hmb.gov.tr/mahalli-idareler-butce-istatistikleri, Eriþim Tarihi: 20.02.2020

Yerel yönetimlerce sunulan hizmetlerden genellikle emlak sahiplerinin doðrudan fayda saðlamasý sebebiyle, emlak vergileri bir tür fayda vergisi olarak ifade edilmektedir[22]. Bu saikle emlak vergisi, yerel yönetimlere tahsis edilmesi en uygun vergi türüdür. Emlak Vergisi Kanunu’nda daimi ve geçici muafiyetler bulunmaktadýr. Buna göre, kamu tüzel kiþilerine ait olan ve tasarruf mevduatý sigorta fonuna aktarýlmýþ olan arsa, bina ve araziler ile kurumlar vergisine tabi iþletmelere ait olmamalarý þartýyla kamu menfaatine yararlý derneklere ait binalardan emlak vergisi alýnmamaktadýr. Yani daimi muaflýk söz konusudur. Emlak Vergisi Kanunu’nda daimi muafiyetlerin yanýnda geçici muafiyetlerde bulunmaktadýr. Geçici muafiyetler ise þu þekildedir;

• Mesken olarak kullanýlan binalar inþaatýnýn tamamlanmasýndan sonra 5 yýl süreyle vergi deðerlerinin ¼’ü emlak vergisinden muaf tutulmaktadýr.
• Doðal afetlerde zarar gören binalar, doðal afetin meydana gelmesinden sonra 5 yýl içinde yetkililerin gösterdiði yerde inþa edilmek þartýyla 10 yýl süreyle emlak vergisinden muaf olacaklardýr.
• Sýnai tesisleri, inþaatýn tamamlanmasýndan sonra 5 yýl emlak vergisinden muaftýr.
• Turizm teþvik belgeli iþletmeler binalarýn inþaatýný tamamlayan süreden baþlayarak 5 yýl süreyle emlak vergisinden muaf olacaklardýr.
• Sergi panayýr ve fuarlar için kullanýlan binalar bu amaçla kullanýldýðý sürece emlak vergisinden muaftýrlar. Binanýn kullaným amacý deðiþtiði takdirde emlak vergisi ödemeye baþlayacaktýr.
• Ýnsan eliyle orman haline getirilmiþ arazilerde 50 yýl süre ile emlak vergisi ödemeyeceklerdir.
• Tarýma elveriþli hale getirilen araziler de 10 yýl süre ile emlak vergisinden muaf tutulmaktadýr. Mevcut arazi bað bahçe yapýlmýþ ise 2-10 yýl arasýnda deðiþen sürelerle muafiyetten yararlanýr.
• Organize sanayi bölgeleri için tahsis edilmiþ araziler de organize sanayi bölgesinin kurulup kullanýlmaya baþlanýncaya kadar emlak vergisinden muaftýr.

Mesken nitelikli taþýnmazlar üzerinden alýnacak olmasý sebebiyle emlak vergisinin bir benzeri olarak karþýmýza çýkan deðerli konut vergisi merkezi yönetim tarafýndan tahsil edilecek olan servet vergileri içerisinde deðerlendirebileceðimiz yeni bir vergi türüdür.

1. Deðerli Konut Vergisi

Kamu harcamalarýnýn finansmanýnda vergilerin, diðer kamu gelirleri ile karþýlaþtýrýldýðýnda maliye politikalarýnýn sonuçlarý açýsýndan birçok avantaja sahip olduðu ifade edilebilir. Bundan dolayý kamu harcamalarýnýn finansmaný konusunda en saðlýklý ve ekonomiye en az zarar veren yöntem vergi gelirlerinin artýrýlmasý olmaktadýr[23]. Bu nedenle 2019 yýlýnda henüz çok yeni olan deðerli konut vergisi yeni bir vergi türü olarak kamu gelirleri arasýna katýlmýþtýr. 07.12.2019 tarihinde yayýnlanan 30971 sayýlý Resmi Gazete’de yer alan 7194 sayýlý kanun ile vergi kanunlarýnda bazý düzenlemeler yapýlmýþtýr. Bu düzenlemeler ile deðerli konut vergisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafýndan onaylanarak yürürlüðe girmiþtir. Bu yeni vergi 1319 sayýlý Emlak Vergisi Kanunu’na eklenen “deðerli konut vergisi” baþlýklý 4. kýsým altýnda 42 ila 49. maddeler arasýnda düzenlenerek emlak vergisi açýsýndan köklü yenilikler getirmektedir. 07.12.2019 tarihli 30971 sayýlý Resmi Gazete’de yayýnlanarak yürürlüðe giren bu maddelere göre; Türkiye sýnýrlarý içinde bulunan mesken nitelikli taþýnmazlardan bina vergi deðeri 5 milyon Türk Lirasý ve üzerinde olanlar % 0,3 ile % 0,10 arasýnda oranlarla deðerli konut vergisine tabi olacaktýr. Deðeri 5 milyon liranýn altýnda kalan mesken nitelikli taþýnmazlar ise deðerli konut vergisine tabi olmayacaktýr. Ancak ihdas edilen bu yeni vergi henüz uygulamaya konulmadan, 20.02.2020 tarihinde yayýnlanan 31045 sayýlý Resmi Gazete’de yer alan hususlar doðrultusunda önemli deðiþikliklere uðramýþtýr. Söz konusu deðiþiklikler doðrultusunda; deðerli konut vergisine tabi mesken nitelikli taþýnmazlar, Tablo 6’da yer alan vergi tarifesindeki oranlara göre vergilendirilecektir.

Tablo 6: Deðerli Konut Vergisi Oranlarý

Kaynak: T.C. Resmi Gazete, 20.02.2020, Sayý:31.045

Son düzenleme ile deðerli konut vergisinden muaf olunan bazý durumlar ise þu þekilde belirtilmiþtir. Türkiye sýnýrlarý içinde mesken nitelikli tek taþýnmazý olanlar bu vergiden muaf olacaktýr. Birden fazla mesken nitelikli taþýnmazý bulunanlarýn, deðerli konut vergisi konusuna giren en düþük deðerli mesken nitelikli tek taþýnmazý ile “Toplu Konut Ýdaresi Baþkanlýðý”nýn mesken nitelikli taþýnmazlarý muafiyet kapsamýna alýnmýþtýr. Bununla beraber,  genel ve özel bütçeli idarelerin, belediyelerin ve üniversitelerin maliki veya intifa hakkýna sahip olduðu mesken nitelikli taþýnmazlar deðerli konut vergisinden muaftýr. Yabancý devletlere ait olup elçilik ve konsolosluk olarak kullanýlan mesken nitelikli taþýnmazlar ile elçilerin ikametine mahsus mesken nitelikli taþýnmazlar ve bunlarýn müþtemilatý (karþýlýklý olmak þartýyla) ve merkezi Türkiye’de bulunan milletlerarasý kuruluþlara, milletlerarasý kuruluþlarýn Türkiye’deki temsilciliklerine ait mesken nitelikli taþýnmazlar deðerli konut vergisinden muaftýr. Son olarak esas faaliyet konusu bina inþaatý olanlarýn iþletmelerine kayýtlý bulunan ve henüz ilk satýþa, devir ve temlike konu edilmemiþ yeni inþa edilen mesken nitelikli olanlar deðerli konut vergisinden muaf olacaktýr.

Deðerli konut vergisini, mesken nitelikli taþýnmazlarýn maliki, varsa intifa hakký sahibi, her ikisi de yoksa mesken nitelikli taþýnmaza malik gibi tasarruf edenler ödeyeceklerdir. Bir mesken nitelikli taþýnmaza paylý mülkiyet hâlinde malik olanlar, hisseleri oranýnda mükellef olmakla birlikte, elbirliði mülkiyette ise malikler vergiden müteselsilen sorumlu olacaklardýr. Elbirliði mülkiyetinde mükellefler müþterek beyanname verebilecekleri gibi, münferiden de beyanname verebilirler. Paylý mülkiyet hâlinde ise beyanname münferiden verilecektir. Mesken nitelikli ilgili taþýnmazlarýn deðeri her yýl bir önceki yýla iliþkin olarak 213 sayýlý “Vergi Usul Kanunu” hükümlerine göre belirlenen yeniden deðerleme oranýnda arttýrýlacaktýr.

Mükellef tarafýndan, mesken nitelikli taþýnmaza iliþkin bina vergi deðeri, mesken nitelikli taþýnmazýn bulunduðu yerdeki “Gelir Ýdaresi Baþkanlýðý”na baðlý yetkili vergi dairesine, mesken nitelikli taþýnmazýn deðerinin 42’nci maddede belirtilen tutarý aþtýðý yýlý takip eden yýlýn þubat ayýnýn 20‘nci günü sonuna kadar beyanname ile beyan edilecektir. Deðerli konut vergisi, yetkili vergi dairesince yýllýk olarak tarh ve tahakkuk olunacak; müteakip yýllar için mükellef tarafýndan ayný þekilde yýllýk olarak beyanname verilecektir. Vergi dairesi tarafýndan tarh ve tahakkuk ettirilen vergi, ilgili yýlýn þubat ve aðustos aylarýnýn sonuna kadar iki eþit taksitte ödenecektir.

Deðerli konut vergisi matrahýnýn belirlenmesinde belediyelerce belirlenen bina vergi deðeri asgari anlamda baz alýnmaktadýr. Tahsil edilen deðerli konut vergisi, genel bütçe geliri olarak kaydedilmekle birlikte, Ýl Özel Ýdarelerine ve Belediyelere “Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkýnda Kanun” ile diðer kanunlara göre mahalli idarelere verilecek paylarýn hesap edilmesinde ise dikkate alýnmamaktadýr.

Deðerli konut vergisi mükellefiyeti 2021 yýlýndan itibaren uygulamaya konulacak olup, uygulanmasýna iliþkin usul ve esaslarý belirlemeye, muafiyetlerin uygulanmasýnda aranacak belgeleri tespit etmeye, 47’nci maddede yer alan beyanname verme ve ödeme sürelerini üç aya kadar uzatmaya, beyannamenin verileceði yetkili vergi dairesini, beyannamenin þekil, içerik ve eklerini belirlemeye ve verginin beyanname aranmaksýzýn tahakkuk ettirilmesine ise Hazine ve Maliye Bakanlýðý yetkilidir.

1. Deðerli Konut Vergisi Uygulamasýnýn Türkiye Açýsýndan Deðerlendirilmesi

Türkiye’de yaklaþýk 19,5 milyon konut bulunmaktadýr[24]. Gayrimenkul veri analizi platformu Endeksa’nýn deðerli konutlara iliþkin araþtýrmasý, deðeri 5 milyon lira ve daha yüksek olan konut sayýsýnýn 147.256 adet olduðunu ortaya koymaktadýr. Birinci sýrada 121.042 adet ile Ýstanbul bulunurken, raporda kentteki toplam konut sayýsýnýn yüzde 2’sinin 5 milyon lira ve daha yüksek deðerli olduðu gösterilmektedir. Ýkinci sýrada 11.038 adet konut ile Muðla gelirken, bunlarý 8.118 konut ile Ýzmir, 2015 konut ile Antalya, 1041 konutla Ankara, 632 konutla Sakarya, 495 konutla Kocaeli, 473 konutla Bursa, 381 konutla Balýkesir takip etmektedir[25].

Yapýlan yeni düzenleme ile konutu 5 milyon TL’nin üzerinde deðere sahip olanlar ödeyecekleri emlak vergisi sonrasýnda ikinci bir vergi olarak da deðerli konut vergisine tabi tutulacaklardýr. 5 milyon TL üzerindeki deðere sahip olsa da tek konutu bulunanlar ise deðerli konut vergisinden muaf tutulmuþtur. Bu durum hedeflenen vergi gelirini azaltacak olsa da vergilendirmede adalet ilkesi gereði sahip olduðu servetinin büyük bölümünü tek bir meskenin oluþturduðu bireyler açýsýndan yerinde bir düzenleme olmuþtur.  Mevcut düzenleme ile deðerli konut vergisinin merkezi yönetim bütçe gelirine saðlayacaðý faydanýn 200 milyon TL olmasý beklenmektedir.

Deðerli konut vergisine göre deðeri 5 milyon TL’nin üstünde konutu bulunan yükümlüler binde 3 ile binde 10 arasýnda deðiþen oranlarda vergiye tabi olacaklardýr. Rakamsal olarak açýklanacak olursa deðeri 7,5 milyon TL olan bir konuta sahip kiþi yýllýk 7.500 TL, deðeri 10 milyon TL olan konutu bulunan bir kiþi yýllýk 22.500 TL, deðeri 20 milyon TL olan konuta sahip bir kiþi ise yýllýk 100.000 TL deðerli konut vergisi ödeyecektir. Daha fazla kazanandan daha fazla vergi alýnmasýný ifade eden mali güce göre vergilendirme, vergide dikey adaletin saðlanmasý ve verginin tavana yayýlmasý açýsýndan bu yeni verginin ihdas edilmesi olumlu bir geliþmedir. Ancak bunun yaný sýra uygulamada Anayasa’ya ve piyasa iþleyiþine aykýrýlýk teþkil edecek bazý olumsuz durumlarýn varlýðý da söz konusudur.

1. Deðerli Konut Vergisine Dair Olumsuz Eleþtiriler

Deðerli konut vergisi bir servet vergisi olmasý, kamu geliri yaratacak olmasý ve gelirin yeniden daðýlmasýna hizmet edecek olmasý sebebiyle yerinde bir vergi olduðu söylenebilir. Ancak hýzlý bir þekilde hazýrlýksýz olarak ihdas edilen bu yeni verginin yapýlan deðiþiklikler neticesinde birçok eksikliðinin giderildiði görülmektedir. Ancak deðerli konut vergisinin uygulanmasý ile ilgili bazý eksikliklerin devam ettiði de görülmektedir. Bu eksiklikleri þu þekilde sýralayabiliriz;

Deðeri 5 milyon TL’yi aþan mesken nitelikli taþýnmaza sahip olan mükellefler emlak vergisi ödedikten sonra merkezi hükümete de ayný mesken üzerinden deðerli konut vergisi ödeyecektir. Ayný vergi konusu üzerinden önce yerel idare tarafýndan emlak vergisi toplanýrken, daha sonra merkezi idare tarafýndan deðerli konut vergisi tahsil edilmesi mükerrer vergilemeyi doðuracak, vergilendirmede adalet ilkesine aykýrý olarak, mükellefler teorik açýdan çifte vergilendirmeye maruz kalacaklardýr.

Uygulanacak olan bu yeni vergi, mükellefin toplam varlýðýný dikkate almamaktadýr. Yani 5 milyon TL’nin altýnda deðere sahip 5 adet konutu olan bir kiþi deðerli konut vergisine tabi olmamaktadýr. Bu noktada bireyin mesken sayýsýna bakýlmaksýzýn toplam mal varlýðý göz önüne alýnmadan deðerli konut vergisi salýnacak ve bu durum Anayasa’ya aykýrýlýk teþkil edecektir. Bu durum mali güce göre vergileme ve eþitlik ilkelerine aykýrýlýk teþkil etmektedir. Üniter vergi sisteminin benimsendiði Türk vergi sistemine göre mükellefin malvarlýðýnýn toplu olarak ele alýnmasý ve vergilendirmeye tabi tutulmasý daha doðru olacaktýr. Bununla beraber paylý mülkiyette ise malvarlýðýnýn toplam deðeri esas alýnmakta 6 milyon TL’lik bir konuta 3 kiþinin ortak þekilde sahip olmasý durumunda her birinin servetinin 2 milyon TL olmasýna raðmen ilgili gayrimenkul, deðerli konut vergisine tabi tutulmaktadýr.

Ayný deðerdeki iþyerlerinden deðerli konut vergisinin alýnmayacak olmasý da bir baþka tutarsýzlýk olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Vergi sisteminin, mükelleflerin kararlarý üzerinde etkisinin minimum seviyede ve piyasanýn iþleyiþini bozmayacak düzeyde tutulmasýný ifade eden vergide tarafsýzlýk ilkesi de göz ardý edilmektedir[26]. Bu kapsamda gerek konjonktürel gereklilik gerekse hedeflenen kamusal harcamalarýn finansmaný amacýyla getirilen bu verginin, ekonomik iþleyiþ içerisinde yaratacaðý muhtemel olumsuz sonuçlar doðurmamasý amacýyla, sadece meskenlere yönelik olmasýnýn yanýnda iþyerlerini hedef almamýþ olmasý, bunun bir servet vergisi saiki ile getirilmiþ olduðuna yönelik inancýmýzý zedelemektedir. Zira emlak olarak iþyerlerinin, verginin konusu kapsamý dýþýnda tutulmasý, kira geliri veyahut deðer artýþý amacý ile bu mülkleri ellerinde bulunduranlar için bir kayýrmaya sebebiyet verecektir. Örneðin kendi mülküne ait fabrikada faaliyet yürüten Ahmet Bey ile sahibi olduðu iþyerlerini kiraya vererek ekonomik faaliyette kullandýran Mehmet Bey’in ayný saiklere sahip olmadýklarýnýn bilinmesine karþýn, iki tarafýn da söz konusu vergi kapsamý dýþýnda tutulmasý vergilendirmede adalet ilkesi ile baðdaþmayacaktýr.

Ýnsan Haklarý Avrupa Sözleþmesi’nin “mülkiyetin korunmasý” baþlýklý 1. maddesi ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasasý’nýn “mülkiyet hakký” baþlýklý 35. maddesi ile korunan, mülkiyet hakkýnýn ihlalinin söz konusu olduðu söylenebilir. Serbest piyasa düzeninin ilke ve esaslarýna aykýrý hareket edilmesinin de, ekonominin istikrarýný olumsuz etkileyebileceði ve üretilecek konutlarda, vergi deðeri 5 milyon TL’yi aþmayacak þekilde bir harekete sebep olacaðý; bu saikle gayrimenkul sektörüne negatif dýþsallýk yaratacaðý öngörülmektedir

Deðerli konut vergisi, kiþilerin yurtiçi mesken nitelikli taþýnmazlarýný kapsamýna alýrken, yurtdýþýnda bulunan mülklerini dikkate almamaktadýr. TC vatandaþlarý için “yurtiçi ve yurtdýþýnda bulunan…” þeklinde düzeltilmesi daha doðru olacaktýr.

Emlak Vergisi Kanunu’na göre kamu yararýna olan dernekler emlak vergisinden muaf iken deðerli konut vergisinde kamuya yararlý dernek taþýnmazlarýna herhangi bir muafiyet tanýnmamýþtýr. Buradaki çeliþkinin ortadan kaldýrýlarak emlak vergisi muafiyeti tanýnan derneklerin mülkiyetindeki taþýnmazlarýn deðerli konut vergisi kapsamýnda olanlarýnýn da deðerli konut vergisinden muaf tutulmasý gerekmektedir.

Bu uygulama sonucunda artan verginin ikame etkisinin de ortaya çýkacaðý, bireylerin kararlarý üzerinde etkili olacaðý, mükelleflerin tüketim, yatýrým ve tasarruf gibi kararlarý üzerinde etki yaratabileceði söylenebilir

Kamu gelirlerinin önemli bir kýsmýný oluþturan vergi gelirleri mali, ekonomik ve sosyal amaçlarla toplanmaktadýr. Mali amacýnýn yanýnda, sosyal amacý öne çýkan servet vergilerine, deðerli konut vergisi adý altýnda yeni bir vergi ihdas edilmiþtir. 7194 sayýlý kanun ile vergi kanunlarýnda yapýlan bazý düzenlemeler sonucu Emlak Vergisi Kanunu’na eklenen deðerli konut vergisine göre 5 milyon TL üzerinde deðere sahip olan konut niteliðindeki taþýnmazlar bu yeni verginin kapsamýna alýnmaktadýr. Henüz uygulamaya konulmadan 20.02.2020 tarihinde yayýnlanan 31045 sayýlý Resmi Gazete’ de yer alan “Coðrafi Bilgi Sistemleri Ýle Bazý Kanunlarda Deðiþiklik Yapýlmasý Hakkýnda Kanun” ile deðerli konut vergisinin uygulamasýna yönelik köklü deðiþiklikler yapýlmýþtýr. Son hali ile ele aldýðýmýz deðerli konut vergisi 2021 yýlýndan itibaren uygulamaya konulacaktýr. Mevcut durumda gelir, servet ve harcamalar üzerinden toplanan vergi gelirlerinin, sadece %3’ü servet vergilerinden oluþmaktadýr. Bu yeni verginin, kiþinin mali gücünün en önemli göstergelerinden biri olan servet üzerinden alýnacak olmasý, verginin tavana yayýlmasý ve vergi adaleti açýsýndan olumlu bir kazanýmdýr. Ancak deðerli konut vergisi uygulamasýnýn, eleþtirilmesi gereken bazý olumsuzluklarýnýn ve temel vergileme ilkelerine aykýrýlýk teþkil eden tutarsýzlýklarýnýn varlýðý da göz ardý edilemez.

Emlak vergisi sonrasý ayný mesken üzerinden bir de deðerli konut vergisi adý altýnda bir verginin toplanacak olmasý çifte vergilendirmeye yol açarak vergi adaletini zedeleyecektir. Paylý mülkiyette, meskenin toplam deðerinin esas alýnacak olmasý kiþilerin, 5 milyon TL’nin altýnda bir servete sahip iken deðerli konut vergisine tabi olmasýný gerektirmektedir. Bu durum mali güce göre vergileme ve eþitlik ilkelerine aykýrýlýk teþkil etmektedir. Ayný zamanda kiþinin sahip olduðu mesken sayýsýna bakýlmaksýzýn, sýnýr altýnda birden çok meskeni olanýn vergi dýþý olmasý toplam mal varlýðýnýn göz ardý edilerek deðerli konut vergisinin salýnmasý da Anayasa’ya aykýrýlýk teþkil etmektedir. Türk vergi sisteminde üniter vergi sistemi benimsendiðinden, mükellefin malvarlýðýnýn toplu olarak ele alýnmasý ve vergilendirmeye tabi tutulmasý daha doðru olacaktýr. Kamuya yararlý derneklere tanýnan emlak vergisi muafiyeti, Emlak Vergisi Kanunu içerisinde düzenlenmiþ olmasýna raðmen deðerli konut vergisinde tanýnmamýþtýr. Bu durum da iki vergi arasýnda uygulama farklýlýðý yaratmaktadýr. Nitekim bu durumda kamuya yararlý derneklere tanýnan emlak vergisi muafiyetinin deðerli konut vergisinde de tanýnmasý daha doðru olacaktýr.

Ayný deðerdeki gayrimenkullerden arsa, arazi veya iþyerleri deðerli konut vergisi kapsamýnda deðilken yeni verginin konusu sadece mesken nitelikli taþýnmazlardan oluþmaktadýr. Bunun yanýnda Türkiye içinde bulunan mesken nitelikli taþýnmazlar üzerine salýnan bu vergi, kiþilerin yurtdýþýndaki mülklerini kapsamýna almamaktadýr. Bu durum temel vergileme ilkelerini zedelemektedir. Deðerli konut vergisi, mükelleflerin yatýrým ve tasarruf gibi kararlarý üzerinde etkili olarak verginin tarafsýzlýðý ilkesinden sapma oluþturacaktýr. Serbest piyasa düzenini etkileyeceði düþünülen bu yeni vergi üretilecek konutlarda, vergi deðeri 5 milyon TL’yi aþmayacak þekilde bir harekete sebep olacak ve negatif dýþsallýk yaratacaktýr. 

Emlak vergisini yerel yönetimler toplarken deðerli konut vergisi merkezi yönetim tarafýndan tahsil edilecektir. Bu açýdan deðerli konut vergisinin ortaya çýkýþ nedenlerinden biride, merkezi yönetimin deðer sýnýrýný bir tarafa býrakýrsak, türdeþ bir emlak vergisi benzeri vergi üzerinden kendine düþen payý almak istemesi diðer yandan da görevi olan vergilendirmede adalet ilkesi kapsamýnda belirli bir mükellef grubuna servet vergisi yüklemek istemesidir. Ancak deðerli konut vergisinin mükellefin genel servet durumunu dikkate almaksýzýn belirli varlýða yönelik uygulanmak istenmesinin yanýnda, emlak servetinin büyük bölümü iþyeri sahipliðinden ileri gelenleri kapsamýna almamýþ olmasý da vergileme ilkelerini zedelemektedir.

Son tahlilde servet üzerinden alýnacak vergiler, vergi gelirlerinin tavana yayýlmasý açýsýndan ve gelir daðýlýmýnda adaletin saðlanmasý açýsýndan çok önemli bir politikadýr. Bu konuda servet üzerinden daha fazla vergi alýnmasý olumlu bir geliþmedir. Servet vergilerinden biri olarak deðerlendirdiðimiz deðerli konut vergisinin de olumlu bir geliþme olduðunu ancak ele aldýðýmýz tutarsýzlýklarýn bir an önce düzeltilerek uygulamaya devam edilmesinin gerekliliði önem arz etmektedir.