GÝRÝÞ

Çin, 1,4 milyarýn üzerindeki nüfusu ile dünyanýn en kalabalýk ülkesidir.[1] 1970’li yýllarýnýn sonlarýna doðru ekonomik alanda uyguladýðý baþarýlý reformlarý ile üretim ve ihracat ülkesi haline gelen Çin, günümüzde dünyanýn en büyük ekonomik güçlerinden biri haline gelmiþtir.

Amerika Birleþik Devletleri’nden sonra en büyük ekonomiye ve ticaret hacmine sahip olan Çin, Ýkinci Dünya Savaþý’nýn ardýndan tarým, sanayi ve hizmet sektörlerinde önemli atýlýmlarda bulunmuþtur. Bu atýlýmlarýna son yýllarda bilim ve teknoloji alanlarýný da ekleyerek önemli bir teknoloji üreticisi ülke konumuna gelmiþtir.

1949 yýlý sonrasý Çin ekonomisi incelendiðinde ekonominin devlete ait iþletmeler tarafýndan domine edilmiþ olduðu ancak zamanla yerli özel giriþimler ve yabancý yatýrýmlarýn, ekonomik kalkýnmanýn ana itici gücü haline geldiði görülmektedir. Önceleri kapalý bir ekonomiye sahip olan Çin’in 2001 yýlýnda Dünya Ticaret Organizasyonu’na (WTO) katýlmasýnýn ardýndan çeþitli ekonomik sektörler ve bazý endüstriler kademeli olarak dýþ yatýrýma açýlmýþtýr.

Çin ekonomisinde yaþanan deðiþimler ve geliþimler, etkisini vergi alanýnda da göstermiþ olup vergi sisteminde çeþitli deðiþiklikler yapýlmýþtýr. Dünya ticaretinde aktif olarak faaliyet gösteren büyük özel sektörlere sahip ülkelerde yaygýn olan birçok vergi türü kabul edilmiþtir. Çin, yapýlan vergi reformlarýnda vergi türleri ve düzeyleri ile gelir artýþý, adalet ve ekonomik büyüme arasýnda uygun bir denge kurmayý amaçlamýþtýr. Ülke yönetiminin, kalabalýk nüfusun ihtiyaçlarý gözetilerek yaþam standartlarýnýn yükseltilmesi için büyümeyi en önemli hedef olarak belirlediði görülmektedir.

1- ÇÝN EKONOMÝSÝ ve TARÝHSEL GELÝÞÝMÝ

Çin para biriminin resmi adý Renminbi (RMB) olup halkýn parasý anlamýna gelmektedir. CNY kýsaltmasýyla uluslararasý piyasalarda tanýmlanýr. Renminbi para biriminin birim ismi ise Yuan(¥)’dýr. Yuan ismi Renminbi’den daha eskidir. Ýspanyollardan gelme gümüþ paralara eskiden Çin’de Yuan denmekteydi. 1890’da makineyle üretilen ilk Çin Yuan’ý sikkeler ortaya çýkmýþtýr.[2]  

Çin ekonomisini tarihsel olarak imparatorluk dönemi(1911 öncesi), cumhuriyet dönemi(1911-1920), karma geçiþ dönemi(1920-1949), sosyalist dönem(1949-1977) ve 1978 sonrasý modern ekonomi dönemleri olarak beþe ayýrmak mümkündür. 1911 öncesi imparatorluk dönemi, tarýmsal feodalizm çaðý olarak deðerlendirilmektedir. Ülkenin gelirleri, tarým ve toprak gelirlerinden oluþmakta olup bu dönemde imparatorluðun askeri harcamalarý, bayýndýrlýk iþleri, dini seremoniler ve çeþitli kamusal harcamalar için kullanýlmaktadýr. Endüstriyel devrim çaðý olarak adlandýrýlan cumhuriyet döneminde tarýmsal ekonomiden endüstriyel ekonomiye geçiþ çalýþmalarý yapýlmýþtýr. Tekstil ve tahýl üretimine aðýrlýk verilmiþtir. Karma geçiþ döneminde Çin, bir yandan Ýkinci Dünya Savaþý’nda yaþanan ekonomik kayýplarý telafi etmek için çaba göstermekte iken bir yandan da askeri harcamalara aðýrlýk vermiþtir. 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulmasýnýn ardýndan özel sermayenin kamulaþtýrýlmasý ve ulusal üretimin kontrolünün saðlanmasý için çalýþmalar yapýlmýþtýr. Hükümet bu dönemde damga vergisi, tütün ve þarap vergisini getirmiþ daha fazla nakit toplayabilmek amacýyla hazine bonosu ve devlet tahvillerini piyasaya sürmüþtür. 1978’de ise yeni ekonomi politikalarý ve yeni bir vergi sistemi kabul edilmiþtir.[3]

Üretimde saðlanan büyüme açýsýndan, 1945-1973 yýllarý arasýnda bazý ülkelerin iktisadi geliþme sürecinde önemli ölçüde mesafe kat ettikleri görülmektedir. Dünya ekonomisinin olaðanüstü bir geliþme kaydettiði bu dönemde ülkeler ortalama %5’e varan büyüme saðlamýþlardýr. Dünya üretiminin yanýnda ticaret hacmi de artmýþtýr. Ancak bu geliþme, nüfus yoðunluðu fazla olan ülkelere daha az yansýmýþtýr. Asya’da Türkiye, Ýran, Pakistan, Malezya, Tayland, Tayvan, Filipinler ve Güney Kore geliþen ülkeler arasýnda yer alýrken, zengin ve fakir ülkeler arasýndaki geliþmiþlik farký daha fazla artmýþtýr.[4]

Kuruluþunun ardýndan uzunca bir süre katý sosyalizm uygulamasýnýn altýnda kalan Çin Halk Cumhuriyeti, artýk mevcut sistemin sürdürülemeyeceði endiþesiyle 1978 yýlýnda baþlayan süreçle birlikte büyük bir deðiþikliðe gitmiþtir. Bu tarihten sonra Çin ekonomisi bazý kesinti evrelerine raðmen daha önce görülmemiþ bir hýzda büyümüþ, üretimini ve dýþ ticaretini önemli ölçüde arttýrmýþtýr. Bu baþarýsýný gerçekleþtirirken de Çin, özellikle doðrudan yabancý sermaye yatýrýmlarýný cesaretlendiren ihtiyatlý ve liberal politikalar izlemiþtir.[5]

Ýktisadi geliþme sürecinde Çin’in atýlýmlarýný baþlatmasý 1930’lu yýllarda, olgunluk dönemine geçiþi ise 1980’lerde mümkün olmuþtur. 1978 yýlýnda baþlayan dönüþüm süreci sosyalist Pazar modelini yerleþtirmeyi hedefleyen aþamalardan oluþmaktadýr. Bu aþamalardan bazýlarýný aþaðýdaki gibi sýralanabilir[6];

1978: Reform politikalarýnýn uygulamaya konulmasý

1980: Özel nitelikte dört ayrý ekonomik bölgenin kurulmasý, ailelere toprak edinme imkâný veren yasanýn çýkarýlmasý

1985: Pasifik’te kýyýsý ve limaný bulunan 14 þehrin dýþ ticarete açýlmasý, tarým ürünleri alým-satýmýnda devlet tekelinin kaldýrýlmasý

1990: Þangay borsasýnýn açýlmasý

1992: Yabancý yatýrýmlar ve özelleþtirme reformlarýnýn yeniden baþlatýlmasý

1994: Vergi reformu politikasýnýn uygulanmasý ve dýþ ticaret üzerinde aðýrlýk oluþturan çok sayýda kontrolün kaldýrýlmasý

1996: Para birimi Yuan’un kýsmen konvertibilitesi

2001: Dünya Ticaret Örgütü’ne giriþ

2004: Anayasanýn gözden geçirilerek özel mülkiyet hakkýnýn tanýnmasý

2005: Yuan’ýn ABD dolarý karþýsýnda %2 oranýnda yeniden deðerlenmesi

Çin’in mevcut vergi çerçevesi 1994’teki vergi reformundan sonra sosyalist piyasa ekonomisinin ihtiyaçlarýný karþýlamak üzere uygulamaya konulmuþtur. 21. Yüzyýlýn baþýndan bu yana, Çin hükümeti, hükümetin gelir akýþýný garanti eden ve ülkenin hýzlý ekonomik büyümesine katkýda bulunan vergi sisteminde bir dizi ayarlama ve iyileþtirme yapmýþtýr. Buna göre[7];

2006: Çin’de 2000 yýlý aþkýn süredir var olan tarým vergisi kaldýrýlmýþtýr.

2007: Kentsel Arazi Kullaným Vergi Sistemleri yerli iþletmeler, yabancý iþletmeler ve bireyler için entegre edilmiþtir.

2008: Yerli ve yabancý giriþimler için kurumlar vergisi sistemi entegre edilmiþtir.

2009: Emlak vergisi sistemleri, yerli ve yabancý iþletmeler ile bireyler için entegre edilmiþtir. Rafine edilmiþ petrol ürünlerinde tüketim vergisine dönüþüm ücreti kabul edilmiþtir. Üretime yönelikten tüketime yönelik KDV dönüþümü tamamlanmýþtýr. Ýþletmelerin makine ve teçhizat alýmý için girdi KDV’sini çýktý KDV’lerinden düþmesine izin verilmiþtir.

2010: Yerli ve yabancý giriþimler ile bireyler için Kentsel Bakým ve Ýnþaat Vergisi entegre edilmiþtir.

2012: KDV pilot reformuna ticari vergi, taþýmacýlýk sektörü ve bazý bölgelerdeki modern hizmet sektörlerinde uygulanmýþtýr.

2013: KDV pilot reformuna uygulanan ticari vergi, Çin’in diðer bölgelerine de yansýtýlmýþtýr.

2014: KDV pilot reformuna uygulanan ticari vergi, demiryolu taþýmacýlýðý, posta ve telekomünikasyon sektörlerine de yansýtýlmýþtýr.

2017: %13 olarak uygulanan KDV oraný deðiþtirilerek, %17, %11 ve %6 ile uygulamaya geçirildi. Geçici Ticari Vergi Mevzuatý kaldýrýlmýþtýr. Kurumsal Gelir Vergisi Kanunu halkýn refahý için baðýþa daha fazla destek vermek amacýyla revize edilmiþtir.

2018: KDV reformu için, %17 ve %11 olan mevcut vergi oranlarý %16 ve %10 olarak deðiþtirildi. Küçük ölçekli KDV mükelleflerinin eþiði beþ milyon RMB’den yüksek olmayan yýllýk ciroya yükseltilerek, nitelikli KDV mükelleflerine 2018 yýlý sonuna kadar küçük ölçekli vergi mükellefi olarak yeniden kayýt olma hakký verilmiþtir.[8]

Günümüzde iktisadi bakýmdan geliþmiþ ülkeler ayný zamanda sanayileþmiþ olanlardýr. Bu nedenle çoðu kez ekonomik geliþme sanayileþme ile eþ anlamda kullanýlmakta ya da sanayileþmenin, ekonomik açýdan geliþmiþ olmanýn þartý olduðu düþünülmektedir. Ekonomik geliþme bu açýdan ele alýndýðýnda Çin yeni sanayileþen ülkeler grubuna Hindistan ile birlikte sonradan katýlan ülkelerdendir.[9]

Çin’in ulusal yoksulluk raporuna göre, kýrsal kesimdeki yoksulluk 1978’deki 250 milyondan 2002’de 28,2 milyona düþmüþtür. Yani %88,7’lik bir düþüþ görülmüþtür. Ayrýca Dünya Bankasý’na göre Çin’de günlük 1 dolarýn altýnda gelire sahip nüfus 1990’da 147 milyon iken, bu rakam 1997’de 70 milyona kadar çekilmiþtir. Bu çalýþmalar Çin’in, yani dünyanýn en çok yoksul barýndýran nüfusuna sahip ülkenin, diðer az geliþmiþ ülkelerle karþýlaþtýrýldýðýnda, yoksulluðu azaltmadaki baþarýsýnýn daha önce görülmemiþ bir baþarý olduðunu ortaya koyar. Yine Dünya Bankasý’nýn yaptýðý bir çalýþmaya göre; 1990’da ülkedeki yoksul nüfus, dünya toplamýnýn % 29’u kadarken, bu oran 1999’da %19,2’ye düþmüþ, yani yaklaþýk %10’luk bir düþüþ görülmüþtür.[10]

Çin’in kiþi baþýna düþen GSYÝH verilerine aþaðýdaki tabloda yer verilmiþtir.

Tablo.1. Çin’de Kiþi Baþýna Düþen GSYÝH Yýllara Göre Deðiþimi($ Bazýnda)

Ülke	2000	2005	2010	2015	2016	2017	2018
Çin	959	1753	4550	8033	8079	8759	9771
Türkiye	4317	7384	10672	10949	10821	10500	9311
Dünya Ülkeleri Ort.	5488	7287	9539	10218	10248	10769	11297

Kaynak: (http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2019/indexeh.htm). Eriþim tarihi: 06 Ocak 2020.

 

Yukarýdaki tablo incelendiðinde 2000-2018 yýllarý arasýnda Çin’in kiþi baþýna düþen gayrisafi yurtiçi hasýlasýný on kattan fazla arttýrdýðý görülmektedir. 2000 yýlýnda dünya ortalamasýnýn beþte birinden az olan kiþi baþýna düþen GSYÝH 2018 yýlýnda dünya ortalamasýna oldukça yaklaþtýðý görülmektedir. Türkiye’de ise bu dönemde kiþi baþýna düþen GSYÝH’in iki katýna yakýn arttýðý görülmektedir.

 

Çin ekonomisinin büyümesinde; yüksek tasarruflar sonucu oluþan sermaye birikiminin, toplam faktör verimliliðindeki önemli artýþlarýn, iþgücü arzýndaki artýþlarýn, eðitime yapýlan yatýrýmlar sonucunda beþeri sermayede oluþan artýþlarýn ve uygulanan planlý ekonomi sayesinde devlet eliyle saðlanan ve uzun zamandan beri devam eden istikrarýn etkisi vardýr. Bunlara ek olarak, Çin’in yabancý sermaye için çekici bir ülke olmasýna baðlý olarak, doðrudan yabancý sermaye yatýrýmlarýndaki olaðanüstü artýþýn Çin’in ekonomik büyümesinde büyük etkisi olmuþtur. Bu çerçevede ele alýnmasý gereken bir diðer etken ise Çin’in Dünya Ticaret Örgütü’ne üyeliðidir[11]. Çin’in ekonomik geliþiminin en önemli sebebi üretimi ve yabancý sermayeyi teþvik eden uygulamalarýdýr. 1978 sonrasý ihracat ve ithalat verilerine aþaðýdaki tabloda yer verilmiþtir.

Tablo.2. Çin’in Toplam Mal Ýthalat ve Ýhracatý Deðeri(100 Milyon USD)(2018)

Yýl	Toplam Ýhracat	Toplam Ýthalat	Ýhracat ve Ýthalat Toplamý	Denge
1978	97.5	108.9	206.4	-11.4
1985	273.5	422.5	696.0	-149.0
1992	849.4	805.9	1655.3	43.6
1998	1837.1	1402.4	3239.5	434.8
2006	9689.8	7914.6	17604.4	1775.2
2012	20487.1	18184.1	38671.2	2303.1
2018	24866.8	21357.3	46224.2	3509.5

Kaynak: (http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2019/indexeh.htm). Eriþim tarihi: 06 Ocak 2020.

Yukarýdaki tablodan Çin’de 1978 yýlýnda baþlayan ekonomik ve vergisel reformlarýn ülke ekonomisi açýsýndan sonra derece olumlu sonuçlar doðurduðu görülmektedir. Özellikle ülkenin üretimin artmasý ve yurtdýþýna açýlmayla birlikte yapýlan ithalat ve ihracatlarýn oldukça yüksek bir hýzda arttýðý görülmektedir.

Tablo.3. Çin’in Yaptýðý Ýthalat ve Ýhracatlarýn Ülkelere Göre Daðýlýmý(Milyon USD)(2018 Yýlý)

Ülke	Ýhracat	Ýthalat	Toplam
Türkiye	17.789	3.757	21.546
Amerika Birleþik Devletleri	478.396	155.123	633.519
Hong Kong	302.022	8.502	310.524
Japonya	147.048	180.661	327.709
Güney Kore	108.756	204.644	313.400
Hindistan	76.676	18.833	95.509
Tayvan	48.643	177.600	226.243
Almanya	77.489	106.325	183.814
Hollanda	72.834	12.333	85.167
Ýngiltere	56.543	23.871	80.414
Rusya	47.965	59.142	107.107
Brezilya	33.664	77.569	111.233
Meksika	44.010	14.009	58.019
Avustralya	47.330	105.810	153.140
Kanada	35.153	28.359	63.512

Kaynak: http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2019/indexeh.htm. Eriþim Tarihi: 06.01.2020

 

Çin’in 2018 yýlýnda en çok ihracat ve ithalat yaptýðý ülkelerin verilerine yukarýdaki tabloda yer verilmiþtir. Çin’in Amerika Birleþik Devletleri ile sorunlar yaþadýðý dönemde bile ihracat ve ithalatýnýn oldukça yüksek olduðu görülmektedir. Toplam ithalat ve ihracat verileri ile geçmiþ yýl verileri kýyaslandýðýnda Çin’in ayný hýzda ekonomik geliþimini sürdürmesi halinde dünyada ekonomiye yön veren ülke konumuna kýsa zamanda gelmesi beklenmektedir.

Satýn alma paritesine göre Çin 19,95 Trilyon dolar ile dünyanýn ABD’den sonra gelen en büyük ikinci ekonomisidir. Çin’in ekonomisi, dünyadaki toplam ekonominin yüzde 15’ini oluþturmakta ve son zamanlarda da tüm dünyadaki toplam üretim ve çýktýnýn yaklaþýk yarýsýný tek baþýna karþýlamaktadýr. Çin dünyadaki çýktýnýn yarýsýný ürettiði için doðal olarak dünyanýn en büyük enerji ve hammadde ithalatçýsý ve en büyük enerji üreticisidir. Tarihinden ders çýkaran Çin, bir arada kalmak adýna “Bir Kuþak Bir Yol” projesini hayata geçirmiþtir.[12]

Çin’de yaþanan ekonomik geliþmeler ýþýðýnda gayrisafi yurtiçi hasýla ve yýllara göre büyüme oraný verileri aþaðýdaki tablodaki gibidir.

Tablo.4. Gayrisafi Yurtiçi Hasýla ve Büyüme Oraný Verileri

Ülke	GSYÝH	2005	2010	2015	2016	2017	2018
Çin	13608,2 Mlyr $	%11,4	%10,6	%6,9	%6,7	%6,9	%6,6
Türkiye	766,5 Mlyr $	%9,0	%8,5	%6,1	%3,2	%7,4	%2,6
Dünya Ülkeleri Ort.	87590,8 Mlyr $	%3,8	%4,4	%2,9	%2,6	%3,2	%3,0

Kaynak: http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2019/indexeh.htm. Eriþim Tarihi: 06.01.2020

Çin’in 2018 yýlý gayrisafi yurtiçi hasýlasýnýn dünya GSYÝH toplamýnýn %15’ini oluþturduðu görülmektedir. Büyüme oranlarý incelendiðinde ise son yýllarda yaþanan ekonomik dalgalanmalarýn etkisiyle büyüme hýzýnýn 2005 ve 2010 yýllarýna göre azaldýðý ancak ortalama %6-7 civarýnda devam ettiði olduðu dünya ülkeleri ortalamasýnýn oldukça üzerinde görülmektedir.

Uzun yýllar Çin ekonomisinin dýþ kapalý oluþu, iktidarýn yabancý sermayenin ülkeye giriþine engel politikalar izlemesi, ülkenin büyüme hýzýnýn düþmesine ve sanayi devriminin yapýldýðý yýllarda geliþen ülkelerin gerisinde kalmasýna sebep olmuþtur. 1978’de ve sonraki yýllarda yapýlan ekonomik reformlar ve vergi kolaylýklarý ülkeye yabancý yatýrýmcýnýn girmesine ve gerek istihdam artýþýna gerekse yoksulluk düzeyinin düþmesine önemli ölçüde fayda saðlamýþtýr.

1.1- Bir Kuþak Bir Yol Projesi Nedir?

Bir Kuþak Bir Yol projesi olarak bilinen Çin’in Ýpek Yolu’nu yeniden canlandýrma projesi Ýpek Yolu Ekonomik Kuþaðý ve 21.Yüzyýl Deniz Ýpek Yolu Projelerinin tek bir proje altýnda toplanmasýna verilen isimdir. Çin’in Bir Kuþak Bir Yol projesi ilk olarak 2013 yýlýnda Çin Devlet Baþkaný Xi Jinping tarafýndan Kazakistan ziyaretinde açýklanmýþtýr.[13] Bu proje Çin’den Avrupa ekonomik bölgesi ve Avrasya ile Asya- Pasifik ekonomi koridorunu kapsamaktadýr. Çin’in Ýpek Yolu’nu yeniden canlandýrma projesi ütopik bir giriþim olmaktan ziyade Çin’in ekonomik ve siyasi temelli bölgesel ve küresel beklentileri ile endiþelerinin sonucu olarak ortaya çýkmýþtýr.

Bu proje ile Çin, orta ve batý bölgelerinden baþlayarak Avrupa’ya kadar uzanan ulusal çýkýþlý küresel bir ticaret aðýný hedeflemektedir. Bununla birlikte yeni ihracat pazarlarý keþfetmeyi hedefleyen Çin, dýþarýya yaptýðý yatýrýmlar sayesinde yerli sermaye sorununu çözerek ülke içindeki kapasite fazlasý üretimin de tüketilmesini saðlayacaktýr. Bir baþka iktisadi etken ise geliþen ekonomisi ve yaþam standartlarýnýn yükselmesi nedeniyle Çin’in enerji ihtiyacý da artmýþ; proje kapsamýndaki güzergâhlar üzerinde yer alan enerji zengini ülkeler aracýlýðý ile enerji kaynaklarýna eriþimi kolaylaþtýrmaktýr. Bütün bu dinamikler Çin’in Bir Kuþak Bir Yol projesinin ekonomik nedenlerinin jeoekonomik yaklaþýmý ile açýklanabileceðini göstermektedir. Jeoekonomi denilen kavram, devletlerin ulusal çýkarlarýný ekonomik araçlarla korumak için seferber olmalarýný, stratejik çevrelerini þekillendirmeye ve yönetmeye çalýþmalarýný ifade etmektedir. Bu baðlamda Çin’de ulusal ve uluslararasý ekonomik sorunlarýný dýþ dünyayý þekillendirerek ve müdahil olarak çözmeye çalýþmaktadýr. Dünyanýn diðer kýtalarýna ulaþmak için Ýpek Yolu’nu yeniden canlandýrarak güvenli bir yol oluþturmayý amaçlamaktadýr. Bir Kuþak Bir Yol projesi sadece ekonomik iþbirliðini deðil ülkeler arasýnda çok yönlü ve çok taraflý iliþkiler geliþtirmeyi öncelediðinden gelecek dönemlerde tüm dünyayý etkilemesi beklenen bölgesel ve küresel sorunlarýn aþýlmasý açýsýndan önemli bir entegrasyon hareketi olarak durmaktadýr. Nihayetinde Çin’in tarihi birikimi, teknolojik ve ekonomik üretkenliði, nitelikli insan kaynaðýnýn fazlalýðý, var olduðu coðrafi konumu gibi etkenler küresel baðlamda ekonomik, politik ve kültürel açýlýmý olan bu projenin öncüsü olmasýný saðlamýþtýr.[14]

Bir Kuþak Bir Yol Projesi için önemli olan ticaret yolu güzergâhlarý için yapýlan çalýþmalardan tamamlanan ve devam edenlerinden günümüze kadar olanlarý þu þekildedir;

-Trans Asya Demiryolu Projesi,

-Marmaray Projesi,

-Bakü, Tiflis, Kars Demiryolu Projesi,

-Çin-Moðolistan-Rusya Rotasý,

-Çin-Bangladeþ-Hindistan-Myanmar Rotasý,

-Çin-Merkez ve Batý Asya Rotasý,

-Çin-Çin Hindi Yarýmadasý Rotasý

-Çin-Pakistan Rotasý[15]

Çin yukarýda belirtilen rota ve yollar üzerinde bulunan ülkeleri Çin’e yollarýyla baðlayarak yeni ticari baðlantýlar ve olanaklar ortaya çýkarmaktadýr. Ticaretini geliþtirmek amacýyla, bu ülkelerin bir kýsmýna kredi vermek, altyapýsýný ve limanlarýný yapmak suretiyle desteklerde bulunmaktadýr.

Türkiye Bir Kuþak Bir Yol Projesini finanse edecek olan Asya Altyapý Yatýrým Bankasýna kurucu ortak olmuþ[16], Çin’deki KY Zirvesine katýlmýþ olup Bir Kuþak Bir Yol Projesi ile yakýndan ilgilenmektedir.[17] Son on yýldýr Türkiye’nin batý ittifaklarýna olan güvenini kaybetmesi, onu batý dünyasýný dengelemede Rusya ve Çin’in desteðini aramaya itmiþtir. Türkiye Asya kýtasýnda ortaya çýkan bu yeni ekonomik güç merkezine, Bir Kuþak Bir Yol Projesi ile Ýran’ýn dýþýnda güvenilir bir hat üzerinden (Çin-Orta Asya-Hazar Denizi-Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye) ulaþma imkânýna kavuþmasý, Türkiye’yi Türki Cumhuriyetler üzerinden Çin’e baðlayacaktýr. Ancak Bir Kuþak Bir Yol Projesi ile Çin’in Türki Cumhuriyetler üzerinde artan ekonomik, jeopolitik ve nüfus etkisini dengelemek için Türkiye’nin Rusya ile yakýn iþbirliðine ihtiyacý bulunduðu açýktýr. Rusya’yý Bir Kuþak Bir Yol Projesi konusunda tedirgin eden konulardan biri ve belki de en önemlisi budur. Türkiye-Çin iliþkilerinin geliþiminde Uygur Otonom Bölgesi faktörünün oynayacaðý rolün önemi bir kenara not edilmelidir.[18]

Çin’in yüzyýlýn projesi adýný verdiði Bir Kuþak Bir Yol projesi sadece ticaretin iþlediði bir hat deðil güzergâh üzerinde bulunan devletlerin Çin ile siyasi ve kültürel yakýnlaþma içinde bulunmalarýna neden olacaktýr. Bununla birlikte ABD’nin Asya-Pasifik coðrafyasýnda Çin etkinliðini kýsýtlamaya çalýþmasýnýn Çin tarafýndan önüne geçilmiþ olmasý yönüyle de önemlidir. Çin’in dünya üzerindeki ekonomik gücünü kýtalararasý yayma politikasý hem kendi ekonomisinin daha da güçlenmesini hem de bölgenin uluslararasý sisteme entegre olmasý sonucunu doðuracaktýr. Nihai olarak Ýkinci Dünya Savaþý sonrasýndan itibaren uluslararasý sisteme hâkim olan Amerikan hegemonyasýnýn benzer þekli olarak Çin kalkýnmasý dikkat çekicidir. Çin son 10 yýl içerisinde çok hýzlý büyüme göstererek küresel iktisadi model ortaya koymaya yönelik arayýþlara girmiþtir. Bir Kuþak Bir Yol projesinin felsefi temelini de bu ideaya baðlamak mümkün görünmektedir. Bununla birlikte uluslararasý politik istikrarsýzlýk, artan terör olaylarý ve çýkar çatýþmalarý projenin saðlýklý þekilde yürütülmesini engelleyen bir faktör olarak durmaktadýr. Yüzyýlýn projesinin küresel iþbirliðine dönüþüp dönüþmeyeceði ve Amerikan hegemonyasýnýn yerini alarak uluslararasý sisteme egemen olup olamayacaðýný önümüzdeki dönemler gösterecektir.[19]

2- ÇÝN VERGÝLENDÝRME SÝSTEMÝ

Çin yirmi üç il, dört doðrudan kontrol edilen belediye, beþ özerk bölge ve Hong Kong ve Macau’da bulunan iki Özel Ýdari Bölge’den oluþmaktadýr. Çin’in vergi sistemi 1978’deki reformlar ve açýlýmlarýn ardýndan günümüze kadar birçok önemli deðiþikliðe uðramýþtýr. Mevcut vergi sistemi, ölçek ve kapsam bakýmýndan 1994 mali reformunun geniþ bir parçasý olarak kurulmuþtur.[20]

Tablo.5. Çin’de Yýllara Göre Vergi Gelirleri Toplamý (100 Milyon Yuan)

Yýl	Katma Deðer Vergisi	Tüketim Vergisi	Ýþletme Vergisi	Kurumlar Vergisi	Gelir Vergisi	Gümrük Vergisi
1978	-	-	-	-	-	28.76
1985	147.70	-	211.07	696.06	-	205.21
1990	400.00	-	515.75	716.00	-	159.01
1994	2308.34	487.40	670.02	708.49	-	272.68
1999	3881.87	820.66	1668.56	811.41	413.66	562.23
2004	9017.94	1501.90	3581.97	3957.33	1737.06	1043.77
2008	17996.94	2568.27	7626.39	11175.63	3722.31	1769.95
2012	26415.51	7875.58	15747.64	19654.53	5820.28	2783.93
2016	40712.08	10217.23	11501.88	28851.36	10088.98	2603.75
2018	61530.77	10631.75	-	35323.71	13871.97	2847.78

Kaynak: (http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2019/indexeh.htm). Eriþim tarihi: 06 Ocak 2020.

 

Çin’de 1978 yýlýnda baþlayan ve sonraki yýllarda yapýlan vergi reformlarý ve getirilen yeni vergiler ile ülkenin elde ettiði vergi gelirlerinin büyük bir hýzda artýþ gösterdiði görülmektedir. KDV, kurumlar ve gelir vergisinin, en fazla gelir saðlayan vergi grubu olduðu söylenebilir.

Vergiler, Çin’in en önemli mali gelir kaynaðýdýr. Ayrýca, Çin’in ekonomik ve sosyal kalkýnmasý üzerinde önemli etkiler yaratan makroekonomik düzenlemeyi güçlendirmek için devlet tarafýndan kullanýlan önemli bir kaldýraçtýr. 1994’teki vergi sistemi reformu ve sonraki yýllarda yapýlan düzenlemelerin ardýndan Çin, sosyalist piyasa ekonomisine uyarlanabilir bir vergi sistemi oluþturmuþtur. Bu durum Çin’in ulusal ekonomisinin sürekli, hýzlý ve saðlýklý geliþimini teþvik ederek mali gelirlerini artýrmasýnda önemli bir rol oynamýþtýr.[21]

Çin’deki mevcut vergi sisteminde, niteliklerine ve iþlevlerine göre beþ kategoriye ayrýlabilen 18 çeþit vergi vardýr.

-Satýþ üzerinden alýnan vergiler; katma deðer vergisi, özel tüketim vergisi ve gümrük vergisi olmak üzere üç çeþit vergi içerir. Bu vergiler imalat, tiraj veya hizmet sektörlerindeki vergi mükelleflerinin ciro hacmine veya satýþlarýna dayanmaktadýr.

-Gelir vergileri kategorisi; Ýþletme Gelir Vergisi’ni(kamu iktisadi teþebbüsleri, kolektif teþebbüsler, özel teþebbüsler, müþterek iþletme teþebbüsleri ve ortak özsermaye iþletmeleri gibi yerli ve yabancý yatýrým ve giriþim iþletmeleri için) ve Bireysel Gelir Vergisi’ni içerir. Bu vergiler, kurumlar ve diðer ekonomik kuruluþlar tarafýndan elde edilen karlar ya da bireyler tarafýndan elde edilen gelirler üzerinden alýnmaktadýr.

-Kaynak vergileri kategorisi; kaynak vergisi, þehir ve ilçe arazi kullaným vergilerinden oluþmaktadýr. Bu vergiler, doðal kaynaklardan yararlananlar veya þehir ve ilçe arazisi kullanýcýlarý için geçerlidir. Devlete ait olan kaynaklarýn ücretli kullanýmýný ve doðal kaynaklara eriþimi olan vergi mükelleflerinin elde ettiði karlarý vergilemeyi amaçlamaktadýr.

-Emlak ve diðer vergiler; emlak vergisi, taþý vergisi, damga vergisi, tapu vergisi, taþýt alým vergisi ve gemi tonajý aidatýný kapsamaktadýr.

-Özel amaçlý vergi kategorisi; Þehir bakým ve inþaat vergisi, tarým arazileri vergisi, arazi vergisi ile sabit kýymet yatýrýmýna yönelik düzenleme vergileri, tütün vergisi ve çevre koruma vergilerinden oluþur. Bu vergiler, özel düzenleyici amaçlar için belirli kalemlere uygulanýr[22].

Ayrýca Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Vergi Ýdaresi(State Taxation Administration of the People’s Republic of China) 2014 yýlýnda vergi mükelleflerinin uyumunu kolaylaþtýrmak, vergi tahsilatý ve idare süreçlerini kolaylaþtýrmak için için Bahar Esintisi Projesi’ni(Spring Breeze Project) baþlattý. Vergi mükelleflerinin vergiye uyumu ve memnuniyetinin sürekli olarak arttýrmak amacýyla yapýlan bu proje birçok kategoride hizmet önlemlerini kapsamaktadýr. Bu önlemler özetle;

-politik kesinliðin artýrýlmasý(vergi sisteminin ve vergi mevzuatýnýn geliþtirilmesi),

-yönetim standardizasyonunun artýrýlmasý(vergi kredi yönteminin uygulanmasý, teþviklerin uygulanmasý),

-sistem istikrarýnýn artýrýlmasý(beyanname sisteminin basitleþtirilmesi, elektronik vergi sistemlerinin geliþtirilmesi),

-hizmet verimliliðinin artýrýlmasý(beyanname doldurma iþlemlerinin kolaylaþtýrýlmasý, yenilikçi fatura sistemine geçilmesi),

-vergi çevresinin geliþtirilmesi(iþletmeler için vergi ortamýnýn iyileþtirilmesi, ekonomik kalkýnma stratejilerini kolaylaþtýrmak).[23]

2.1- Gelir Vergisi

Çin’de ikametgâhý bulunan veya ikametgâhý olmayýp bir vergi yýlý içinde 183 gün veya daha fazla Çin’de ikamet eden kiþiler, dünya çapýnda gelirleri üzerinden Çin bireysel gelir vergisine tabidirler.

 

Yerleþik olmayan bireyler ikameti olmayan kiþilerdir ve bir vergi yýlýnda Çin’de 183 günden daha az süreyle ikamet etmiþlerdir. Bu kiþiler yalnýzca Çin’de elde ettikleri kazançlar üzerinden vergilendirilmektedirler. Yabancý iþverenlerden ikametgâhý olmayan ancak Çin’de çalýþan kiþilere ödenen ücret, bu kiþilerin bir takvim yýlý içinde 90 günden daha az süreyle kalmalarý halinde vergiden muaftýr. Bu 90 günlük süre eðer kiþi vergi anlaþmasý kapsamýnda koruma hakkýna sahipse 183 güne kadar uzatýlabilir. 2019 yýlýndan itibaren, Çin’de yýlda 183 gün veya daha fazla kalan ve birbirini takip eden altý yýldan daha az süreyle ikamet eden Çin vatandaþý olmayan kiþiler için Çin Halk Cumhuriyeti vergi makamlarýna yaptýrýlmasý halinde bu kiþiler için deniz aþýrý ülkeler veya kiþiler tarafýndan ödenen ücretler de gelir vergisinden muaf tutulmaktadýr.[24]

1 Ocak 2019 tarihinden itibaren, mukim bireylerin elde ettikleri gelirleri %3’ten %45’e kadar artan oranlý olarak vergilendirilmektedir.

Çin’de 2019 yýlýnda yerleþik bireylerin elde ettikleri gelirleri üzerinden hesaplanacak vergileri ve matrahlarý için oranlar aþaðýdaki tablodaki gibi olacaktýr. Çin’de yerleþik bireylerin vergiye tabi geliri, yýllýk olarak 60.000 RMB’lik indirimden sonra hesaplanmaktadýr.

 Tablo.6. Yýllýk Gelir Vergisi Dilimleri(2019)

Üst Limit(RMB)	Oran
36.000 veya daha az	%3
36.000’den fazla 144.000’den az	%10
144.000’den fazla 300.000’den az	%20
300.000’den fazla 420.000’den az	%25
420.000’den fazla 660.000’den az	%30
660.000’den fazla 960.000’den az	%35
960.000’den fazla	%45

Kaynak: (https://www.pwccn.com/en/services/tax/publications/people-republic-of-china-tax-facts-2019.html). Eriþim tarihi: 12 Ocak 2020.

Çin’de 2019 yýlýnda yerleþik olmayan bireylerin elde ettikleri gelirleri üzerinden hesaplanacak vergileri ve matrahlarý için oranlar aþaðýdaki tablodaki gibi olacaktýr. Çin’de yerleþik olmayan bireylerin vergiye tabi geliri, yýllýk olarak 5.000 RMB’lik indirimden sonra hesaplanmaktadýr.

 

Tablo.7. Yýllýk Gelir Vergisi Dilimleri(Yerleþik Olmayanlar)(2019)

Üst Limit(RMB)	Oran
3.000 veya daha az	%3
3.000’den fazla 12.000’den az	%10
12.000’den fazla 25.000’den az	%20
25.000’den fazla 35.000’den az	%25
35.000’den fazla 55.000’den az	%30
55.000’den fazla 80.000’den az	%35
80.000’den fazla	%45

Kaynak: (https://www.pwccn.com/en/services/tax/publications/people-republic-of-china-tax-facts-2019.html). Eriþim tarihi: 12 Ocak 2020.

Çin’deki gelir vergisi oranlarý incelendiðinde artan oranlý vergileme uygulandýðý görülmektedir. Artan oranlý gelir vergisi, verginin adaletli uygulanmasý için önemlidir. En düþük gelire sahip olanlara uygulanan %3 oranýnýn ülkemizde uygulanan gelir vergisi oranlarý ile kýyaslandýðýnda oldukça düþük olduðu görülmektedir.

2.2- Kurumlar Vergisi

Çin sýnýrlarý içindeki tüm iþletmeler (yabancý yatýrým giriþimleri, yabancý giriþimler ve yerli giriþimler dâhil) ve gelir getirici kuruluþlar, tek mülkiyet ve ortaklýklar hariç olmak üzere, kurumlar vergisi ödemekle yükümlüdür. 

Vergi mukimi teþebbüsler; 

-Çin'de kurulmuþ olan bir teþebbüsü veya yabancý bir ülkenin yasalarý uyarýnca kurulmuþ olan ancak fiili yönetimi veya kontrolü Çin'de bulunan bir teþebbüsü ifade eder.

- Vergi mukimi teþebbüsler, Çin içinde ve dýþýnda elde edilen gelir için kurumlar vergisi ödemektedirler.

Yerleþik olmayan yabancý giriþimler;

-Yabancý bir ülkenin yasalarý çerçevesinde kurulan ve fiili yönetimi veya kontrolü Çin dýþýnda bulunan, ancak Çin'de bir kuruluþu veya yeri olan veya Çin'de bir kuruluþu veya yeri olmayan bir kuruluþu ifade eder. 

- Çin'de bir kuruluþu olan yerleþik olmayan yabancý iþletmeler; benzer konumda bir kuruluþla bir þekilde baðlantýlý olan, Çin içinde ve dýþýnda elde edilen gelir ile Çin içinde böyle bir kuruluþla etkin bir þekilde baðlantýlý olmayan gelirleri üzerinden kurumlar vergisi öder.

-Çin'de bir merkezi olmayan iþletmeler, Çin’de elde edilen ve Çin kaynaklý gelirleri üzerinden kurumlar vergisi öderler[25].

Temel olarak, kurumlar vergisi %25 oranýnda uygulanmaktadýr. Ancak Çin vergi yasalarýnda bir takým farklý oranlarýn uygulanmasýna izin veren hükümler bulunmaktadýr;

-Bir milyon RMB’den az gelir elde eden iþletmeler %25 kurumlar vergisi öderken, 1 milyon RMB’den fazla üç milyon RMB’den az gelir elde eden iþletmeler 31. Aralýk 2021 tarihine kadar %20 kurumlar vergisi ödeyecektir.

-Devlet teþviði almaya hakký olan ve yüksek ve yeni teknoloji faaliyeti ile ilgilenen iþletmeler için kurumlar vergisi oraný %15’tir.

-Ülkenin batý bölgesinde faaliyet gösteren ve devlet teþviði alan iþletmeler için kurumlar vergisi oraný %15’tir.

-Ýleri teknoloji kurumlarýnýn kurumlar vergisi oraný %15’tir.

-Çin’de bir merkezi olan yurtdýþý yerleþik iþletmeler, elde ettikleri kâr üzerinden %25 oranýnda vergilendirilmektedir.

-Çin’de bir merkezi olmayan iþletmeler Çin’de elde ettikleri gelir üzerinden %10 oranýnda kurumlar vergisi ödemektedirler[26].

Çin’de uygulamada olan kurumlar vergisi oranýnýn Türkiye’de uygulanan oranýn üzerinde olduðu görülmektedir. Ancak yüksek ve yeni teknoloji üreten veya devlet teþviði alan kurumlara uygulanan daha düþük vergi oranlarý, yabancý þirketlerin ülkeye yatýrým yapmasýna veya ülkedeki þirketlerin teknoloji üretimine yönelmesine sebep olabileceðini söylemek yanlýþ olmayacaktýr. 

2.3- Katma Deðer Vergisi

Katma deðer vergisi mükellefleri Çin Halk Cumhuriyet topraklarýnda, mal satýþý, iþleme, onarým ve deðiþtirme hizmetleri, maddi olmayan varlýklarýn satýþý, taþýnmaz varlýklar ve mallarýn ithalatý ile ilgili iþlemleri yapan tüm iþletmeleri, birimleri ve kiþileridir.

Çin’de 2019 yýlý itibariyle uygulanmakta olan katma deðer vergisi oranlarý ise þu þekildedir[27];

-Mallarýn satýþý veya ithalatý; %13,

-Tarýmsal ürünler, su, gaz vb. ürünlerin satýþý ve ithalatý; %9,

-Onarým, deðiþtirme ve iþleme hizmetlerinin saðlanmasý; %13,

-Maddi duran varlýk kiralama hizmetleri; %13,

-Ulaþým, posta, temel telekomünikasyon, inþaat hizmetleri, taþýnmaz mal kiralama hizmetleri, taþýnmaz mallarýn satýþý, arazi kullaným haklarýnýn devri; %9,

-Katma deðerli telekomünikasyon hizmetleri, finansal hizmetler, tüketici hizmetleri, maddi olmayan duran varlýklarýn satýþý(arazi kullaným hakký hariç); %6,

-Mal ihracatý; %0,

-Onarým, deðiþtirme ve iþleme hizmetlerinin ihracatý, %0,

-Uluslararasý taþýmacýlýk ve uzay aracý taþýmacýlýðý hizmetleri; %0,

-Tamamen Çin dýþýnda tüketilen ihraç hizmetleri; araþtýrma ve geliþtirme hizmetleri, enerji taahhüt hizmetleri, tasarým hizmetleri, radyo, televizyon ve film yapým ve daðýtým hizmetleri, yazýlým hizmetleri, devre tasarýmý ve test hizmetleri, bilgi sistemi hizmetleri, süreç yönetimi hizmetleri, off-shore dýþ kaynak hizmetleri, teknoloji transferi; %0.

1 Nisan 2019 ile 31 Aralýk 2021 tarihleri arasýnda imalat ve hizmet endüstrilerinde faaliyet gösteren mükellefler cari dönemler için ekstra %10 KDV indirimi hakký verilmiþtir[28].

Katma deðer vergisinden muaf tutulan kalemler ise; tarýmsal üretim birimleri, bireyler tarafýndan satýlan kendi ürettiði birincil tarýmsal ürünler, antika kitaplar, bilimsel araþtýrma, denet ve eðitimde doðrudan kullaným için ithal edilen araç ve gereçler, yabancý hükümetler veya uluslararasý kuruluþlar tarafýndan verilen ithal malzeme ve teçhizatlar, engelliler tarafýndan münhasýran kullanýlmak üzere kuruþlar tarafýndan doðrudan ithal edilen eþyalar ve ikinci el eþya satýþý olarak sayýlmýþtýr[29].

Çin Halk Cumhuriyeti’nde uygulanan katma deðer vergisi oraný devamlý olarak düþürülme çalýþmalarý mevcuttur. 1994’te uygulanmaya baþlatan vergi reformlarý ile vergi tabanýnýn geniþletilmesi, yerli ve yabancý iþletme ve giriþimcileri ülkeye çekebilmek, mükellef sayýsýný artýrmak suretiyle vergi gelirlerinin artýrýlmasý amacýyla katma deðer vergisi oraný yýllara göre azaldýðý görülmektedir.

2.4- Diðer Vergiler

Tüketim vergisi, tütün, alkollü içecekler, çeþitli kozmetikler, mücevher, havai fiþek, benzin, dizel ve belirli petrol ürünleri, motosikletler, otomobiller, golf ekipmaný, yat, lüks saat, tek kullanýmlýk yemek çubuklarý, pil ve kaplama malzemeleri gibi belirli tüketim mallarý kategorilerinin ithalatçýlarýna uygulanmaktadýr. Ödenecek vergi, satýþ tutarýna veya ilgili mallara baðlý satýþ hacmine göre hesaplanmaktadýr.

Kentsel inþaat ve bakým vergisi, Çin’deki vergi mükellefleri tarafýndan ödenecek dolaylý vergilerin miktarýna belirli bir oranda uygulanmaktadýr(Ör. KDV, Tüketim Vergisi gibi..). Vergi mükellefleri bulunduklarý yere göre, þehirdeki alanlarý için %7, ilçelerde bulunanlar için %5, diðer alanlar için %1 oranýnda bu vergi uygulanmaktadýr.

Eðitim kesintisi, Çin’deki dolaylý vergiler üzerinden %3 oranýnda uygulanmaktadýr. 

Gayrimenkul deðerleme vergisi, taþýnmaz satýþý veya devrinden elde edilen kazançlar üzerinden %30 ile %60 arasýndan deðiþen oranlarda hesaplanmaktadýr.

Belirli belgeleri alan veya üzerinde belirli iþlemleri yapan tüm iþletmeler ve kiþiler damga vergisi ödemekle yükümlüdür. Oranlar kredi sözleþmelerinde %0,005 ile gayrimenkul kiralama ve gayrimenkul sigorta iþlemlerinde %0,1 arasýnda deðiþmektedir.

Emlak vergisi, ev ve bina sahipleri ile kullanýcýlarýna uygulanan vergidir. Vergi oraný binalarýn gerçek deðerlerinin %1,2’sidir. Yerel yönetimler tarafýndan %10 ile %30 arasýnda vergi indirimi hakký tanýnmaktadýr. Alternatif olarak kira deðerinin %12’si olarak ta vergilendirilebilmektedir.

Motorlu taþýt alým vergisi, vergilendirilebilir bedelin %10’u oranýnda uygulanmaktadýr. Çin içindeki, otomobil, motosiklet veya tramvay gibi araçlarýn alým satým, üretim, ithalatlarý üzerinden alýnmaktadýr.

Tapu vergisi, arazi kullaným haklarýnýn veya taþýnmazlarýn satýn alýnmasý, satýlmasý hediye edilmesi veya takas edilmesi hallerinde %3 ile %5 oranlarý arasýnda alýnmaktadýr.

Gemi tonaj vergisi, Çin topraklarý içindeki bir limana denizaþýrý ülkelerden giren herhangi bir gemiye uygulanýr ve gümrük idaresi tarafýndan bu vergi tahsil edilir. Vergi oranlarý gemilerin uyruðuna baðlý olarak tercihli oranlar ve normal oranlar olarak sýnýflandýrýlmaktadýr. Ödenecek vergi, net tonaja ve tonaj vergi lisansý süresine baðlý olarak belirlenen geçerli vergi oranýyla çarpýlmak suretiyle hesaplanýr.

Ekilebilir arazi iþgal vergisi, ekilebilir araziler üzerinde binalar inþa eden, tarým dýþý kalkýnma ile ilgilenen þirketlere ve kiþilere uygulanmaktadýr. Kullanýlan alanlarýn bulunduðu yere göre vergi mükellefleri tarafýndan iþgal edilen yere ve alana, yerel yönetimler tarafýndan belirlenen ve götürü bir meblaðda belirlenen sabit bir miktarla çarpýlmak suretiyle hesaplanmaktadýr.

Çevre Koruma Vergisi, 1 Ocak 2018 tarihinde yürürlüðe girmiþ ve Çin sýnýrlarý içinde hava, su ve toprak kirliliði ile gürültü kirliliði yaratanlardan tahsil edilmeye baþlanmýþtýr. Çevre Koruma Vergisi kirliliðe sebep olan çeþitli kimyasallarýn veya gazlarýn miktarýna göre belirlenen oranlarda uygulanmaktadýr.

Ham petrol, doðal gaz, kömür, tuz, ham metalik ve metalik olmayan metaller gibi doðal kaynaklarýn kullanýlmasý veya satýþ cirosu tonaj/hacim bazýnda kaynak vergisine tabidir.

Çin sýnýrlarý içinde tütün yapraðý satýn alan vergi mükelleflerine tütün vergisi uygulanmaktadýr. Tütün vergisi satýn alým iþlemi sýrasýnda %20 oranýnda uygulanýr ve satýn alým iþleminin yapýldýðý yer vergi dairesine ödenir[30].

3- VERGÝLENDÝRME DÖNEMLERÝ

Çin’de vergi yýlý 1 Ocak-31 Aralýk arasýndadýr ancak vergi beyannamesi genellikle aylýk olarak beyan edilir. Ücret gelirleri için iþverenler, geçici veya nihai muhtasar beyannameleri aylýk olarak vergi dairesine sunmakla yükümlüdür. Diðer gelir kategorileri için vergi beyannameleri, belirli koþullara baðlý olarak aylýk, yýllýk veya iþlem bazýnda beyan edilmektedir. Aylýk verilecek geçici vergi beyannamelerinde yer alan tutarlar yýllýk vergi tablosu ile birlikte kümülatif olarak hesaplanýr. Yýllýk muhtasar beyanname için beyan süresi 1 Mart-30 Haziran arasýndadýr. Çin’de eþler ortak vergi beyannamesi verememektedir, her birey ayrý ayrý beyanname vermek zorundadýrlar[31].

Kurumlar vergisi beyannamesi, vergi yýlýnýn sona ermesini izleyen 31 Mayýs tarihinde veya bu tarihten önce verilmektedir. Geçici vergi beyannameleri vergi makamlarý tarafýndan belirlenen aylýk veya üçer aylýk dönemler itibariyle beyan edilmektedir. Geçici vergi ödemeleri aylýk/üç aylýk dönemleri takip eden 15 gün içinde yapýlmaktadýr[32].

4- ÇÝN’DE VERGÝ DENETÝM BÝRÝMLERÝ

Çin’in baþlýca vergi yasalarý Halk Kongresi tarafýndan kabul edilir ve uygulama yönetmelikleri Danýþtay tarafýndan formüle edilir. Maliye Bakanlýðý ve Devlet Vergi Ýdaresi vergi yasalarý ve yönetmeliklerin yorumlanmasýný ve uygulanmasýný saðlamak üzere görevlendirilmiþtir. Ayrýca Devlet Vergi Ýdaresi vergi tahsilatýnýn yerel düzeyde uygulanmasýnýn denetlemekten sorumludur[33].

21. yüzyýlýn baþýndan itibaren Devlet Vergi Ýdaresi vergi tahsilatý ve idare reformunu geniþletmiþtir. Vergi idaresinin kalitesini ve verimliliðini büyük oranda artýran risk yönetimi, mükellef uyum ve vergi mükellefi segmentasyonu uygulanmýþtýr.

Vergi otoriteleri geçmiþte rastgele seçim esasýna göre denetim yapmaktaydý. Bununla birlikte son yýllarda inceleme yapýlacak mükellef seçiminde risk temelli yaklaþým benimsenmektedir. Vergi beyannamesi verildikten sonra da vergi denetimi yapýlabilmektedir.

Vergi denetim süreci uzun sürebilmekte olup, genellikle aþaðýdaki adýmlarý içermektedir;

-Vergi mükelleflerinin doldurup beyan ettiði form ve beyannamelerin incelenmesi,

-Vergi mükellefinin ofisinin kontrolü, muhasebe ve vergi ile ilgili diðer belgelerin incelenmesi,

-Vergi mükellefi ile vergi otoriteleri arasýnda vergi denetimi sýrasýnda ortaya çýkan hususlar ile ilgili olarak yapýlan görüþmeler ve müzakereler,

-Önerilen ödemelerin onayý veya ek deðerlendirmeler,

-Vergi dairesi tarafýndan tespite iliþkin bildirimin yapýlmasý[34].

Çin’de son yýllarda yapýlan vergi denetimlerinde vergi idareleri için kilit odak alanlarý þunlarý içermektedir;

-Öz sermaye yatýrýmý ve tasarruf gibi sermaye iþlemleri,

-Petrol ürünleri için KDV özel faturalarý ile düzenlenmiþ iþlemler,

-Elektronik ürün, giyim ve mobilya ihracatýnda KDV iadesi talep eden iþletmeler,

-Müþterileri adýna ihracat yapan ticaret þirketleri,

-Sýnýr ötesi þirketler arasýnda yapýlan iþlemler[35].

2018 yýlýnda, her düzeydeki vergi denetim bürolarý çeþitli seviyelerdeki vergi suçlarý ile vergi yasa ve yönetmeliklerinin ihlalini araþtýrmýþ ve cezalandýrmýþtýr. Denetim modernizasyonu ve iþ verimliliði ile etkisini artýrmýþtýr. Toplamda 205 bin vergi mükellefi rastgele olarak seçilip, inceleme, teftiþ ve araþtýrmaya tutulmuþ ve vergi denetim birimleri tarafýndan her seviyedeki faaliyetlerin denetlenmesi sonucunda 168.683 milyar RMB deðerinde vergi toplanmasý saðlanmýþtýr.

Sahte belge düzenlemek suretiyle, gerçekte olmayan mal ve hizmetlerin ihraç edildiðini bildirerek, KDV iadesi alan veya almaya çalýþan kiþi ve organizasyonlara karþý, Çin Vergi Ýdaresi, Çin Halk Bankasý, Emniyet Genel Müdürlüðü ve Gümrük Ýdaresi ile birlikte savaþ açmýþtýr. 2018 yýlýnda yapýlan çalýþmalarda, 114 bin þirket vergi sahtekârlýklarý ve sahte faturalar ile ilgili olarak denetlenmiþtir. Bu çalýþmalarda 115.393 milyar RMB tutarýnda sahte fatura ele geçirilmiþ olup sonucunda 14.90 milyar RMB vergi toplanmýþtýr.

2018 yýlýnda toplam 124 bin vergi suçu ile ilgili suç vakasý araþtýrýlýp, yargýlanmýþtýr. Vergi makamlarý ve denetim birimleri, 12.702 milyon faturaya el koymakla birlikte bu çalýþmalar, sayesinde 59,81 milyar RMB devlet hazinesine kazandýrýlmýþtýr. Bu durum vergi denetiminin önemi ve baþarýsýný göstermektedir[36].

Tablo.8. Sahte Fatura Suçlarýna Karþý Yapýlan Çalýþmalarýn Sonuçlarý(2009-2018)

	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
Vakalar(*bin)	21.8	44.4	90	110	91	102	95.2	123.9	147.2	124.1
Sahte Fatura Sayýsý(*milyon)	92	660	350	135	130	64	31	15	18	14
Tespit Edilen Aktif Suç Gruplarý	844	1593	400	660	549	432	382	580	1584	728
Ýncelenen Yasa Dýþý Anonim Þirket Sayýsý(*Bin)	28.3	74.8	80	100	89	99	92.7	122	143	122
Kurtarýlan Vergi Kaçaðý Tutarý(*milyar RMB)	1.696	4.59	7.1	10.15	13.8	12.9	18.02	24.88	64.84	59.81

Kaynak: http://www.chinatax.gov.cn/download/pdf/swnb2018en.pdf Eriþim Tarihi: 09.01.2020

 

Yukarýdaki tablo incelendiðinde Çin’de vergi kaçakçýlýðý üzerine yapýlan çalýþma ve kampanyalarýn son derece olumlu sonuçlar verdiði görülmektedir. Yapýlan vergi denetim ve teftiþleri ülke ekonomisine oldukça yüksek miktarda paralar kazandýrmasýnýn yaný sýra kaçakçýlýðýn da önüne önemli ölçüde geçildiði görülmektedir.

SONUÇ

Çin’in ekonomik ve vergi alanýnda yapmýþ olduðu reform hareketlerinin ülke ekonomisine oldukça büyük katký saðladýðý ortadadýr. Her alanda üretime aðýrlýk verilmesi ve ekonominin dýþa açýlmasý devletin yapacaðý yatýrýmlar için gelir kaynaklarýnýn oluþmasýna ön ayak olmuþtur.

Günümüzde Çin’in ekonomik büyümesinin altýnda yatan temel neden dýþ ticarettir. Bununla birlikte, 1978 yýlý ve sonrasýnda uyguladýðý ekonomi politikasý ile dýþa kapalý ekonomiden vazgeçerek dýþ yatýrýmlara önem vermesidir. Gerek üretime verilen önem sebebiyle yapýlan yatýrýmlar gerekse dýþ yatýrýmcýlarýn ülkeye gelmesiyle birlikte istihdam oraný artmýþ ayrýca halkýn gelir düzeyi yükselmiþtir.

Vergi oranlarýnýn düþürülmesi çalýþmalarý Çin’de devam etmektedir. Bu durum Çin’in, özel sektörde ucuz iþ gücü arayan yabancý yatýrýmcý ve giriþimciler için cazibe merkezi haline gelmesine sebep olduðu söylenebilir.

Türkiye’nin, Çin ile yapacaðý dýþ ticareti artýrmasýnýn ekonomimize önemli faydalar saðlayacaðý açýktýr. Çünkü Çin’in ihracat artýþý büyük ölçüde dýþ girdilere dayanmaktadýr. Bir Kuþak Bir Yol Projesi ile baþta Asya ve Avrupa ülkelerine ticaret yollarýný geliþtiren Çin ile yapýlacak ticaretin yoðunlaþtýrýlmasý her açýdan Türkiye’ye yarar saðlayacaktýr.

KAYNAKÇA

BALCI, Z., Çin’in Yeni Ýpek Yolu Projesi, Ýnsamer, Ocak 2018.

 

BOCUTOÐLU, Ersan, “Çin’in “Bir Kuþak-Bir Yol” Projesinin Ekonomik ve Jeopolitik Sonuçlarý Üzerine Düþünceler”, 2017.

 

KHAN, Azizur Rahman, Growth, Inequality and Poverty in China”, International Labour Office(ILO), 2004.

 

KORU, S. ve KAYMAZ, T., “Turkey: Perspectives on Eurasian Integration”, European Council on Foreign Relations, 2016.

 

KUTLUAY TUTAR, Filiz ve BAHSÝ KOÇER, Fatma Þura, “Çin’in Yeni Ýpek Yolu Projesi: Bir Kuþak Bir Yol”, Journal of Social, Humanties and Administrative Sciences, 2019.

 

LIU, Zhiqiang, “The Nature of China’s Economic Growth in the Past Two Decades”, Post-Communist Economies, 2000.

 

ONG, Vincent, “The Evolution of the Chinese Tax System”, Presentation to Revenue Commission Delegates, Mayýs 2010, Londra

 

People’s Republic of China Tax Profile, KPMG, 2016.

 

SARAY, Mehmet Ozan ve GÖKDEMÝR, Levent, “Çin Ekonomisinin Büyüme Aþamalarý”, Journal of Yaþar University, 2017, s.661

 

State Taxation Administration Annual Report, State Taxation Administration People’s Republic of China, 2018.

 

TASAM, “Çin Ekonomisinin Yapýsal Dönüþümü ve Geliþmekte Olan Ülkeler Açýsýndan Sonuçlarý”, Türk Asya Stratejik Araþtýrmalar Merkezi, 2011.

 

Ersan BOCUTOÐLU. “Çin’in “Bir Kuþak-Bir Yol” Projesinin Ekonomik ve Jeopolitik Sonuçlarý Üzerine Düþünceler”.  2017. (https://www.avekon.org/papers/1995.pdf).  Eriþim tarihi: 15 Ocak 2020.

 

State Taxation Administration of The People’s Republic of China. “Tax System”. (http://www.chinatax.gov.cn/eng/c101270/c101271/c5094511/content.html).  Eriþim tarihi: 10 Ocak 2020.

 

China’s current tax system. China State Administration of Taxation. (http://www.chinatax.gov.cn/n81 0351/n810901/ n848188/c1161503/content.html).  Eriþim tarihi: 10 Ocak 2020.

 

State Taxation Administration Annual Report, State Taxation Administration People’s Republic of China, 2018, s.72. (http://www.chinatax.gov.cn/download/pdf/swnb2018en.pdf). Eriþim tarihi: 09 Ocak 2020.

 

KORU, S. ve KAYMAZ, T.,“Turkey: Perspectives on Eurasian Integration”, European Council on Foreign Relations. 2016. (www.ecfr.eu.). Eriþim tarihi: 18 Ocak 2020.

 

ONG, Vincent. “The Evolution of the Chinese Tax System”. Presentation to Revenue Commission Delegates. Mayýs 2010. Londra. (www.fip-revenue.org/pag/The_Evolution_Of_The_Tax_System.pdf).  Eriþim tarihi: 09 Ocak 2020.

 

KPMG, People’s Republic of China Tax Profile. s.15. 2016. (https://home.kpmg/content/dam/ kpmg/xx/pdf/2016/10/country-tax-profile-china.pdf.). Eriþim tarihi: 14 Ocak 2020.

 

KPMG, “China- Income Tax”, (https://home.kpmg/xx/en/home/insights/2011/12/china-income-tax. html#01). Eriþim tarihi: 09 Ocak 2020.

 

Ýktibas Dergisi. “Bir Kuþak Bir Yol Projesi Nedir? Projeye Dahil 65 Ülke hangileri?”. (http://iktibasdergisi.com/2018/01/12/bir-kusak-bir-yol-projesi-nedir-projeye-dahil-olan-65-ulke-hangileri/).  Eriþim tarihi: 16 Ocak 2020.

 

Azizur Rahman KHAN. “Growth, Inequality and Poverty in China”.  International Labour Office(ILO). 2004. (http://www.ilo.org/public/english/employment/recon/poverty/downoad/disc15.pdf).  Eriþim tarihi: 05 Ocak 2020.

 

Kanalfinans. “Çin Para Birimi Nedir?Çin Ekonomisi Hakkýnda Bilgi Verir Misiniz?”. (https://kanalfinans.com/sorular/cin-para-birimi-nedir-cin-ekonomisi-hakkinda-bilgi-verir-misiniz?).  Eriþim tarihi: 12 Ocak 2020.

 

Kaizencpa. “China’s Current Tax System-Value Added Tax”. (https://kaizencpa.com/Knowledge/info/id /279.html). Eriþim tarihi: 16 Ocak 2020.

 

Kaizencpa. “China’s Current Tax System-Types Of Taxes”. (https://kaizencpa.com/Knowledge/info/id /282.html).  Eriþim tarihi: 15 Ocak 2020.

 

The People’s Republic of China Tax Facts and Figures 2019, PWC. s.10. (https://www.pwccn.com/ en/tax/publications/people-republic-of-china-tax-facts-2019.pdf). Eriþim tarihi: 12 Ocak 2020.

 

Rödl&Partner, “China: Tax Framework”. (https://www.roedl.com/en-gb/de/media/publications/ brochures/documents/brochure-tax-guide-china-roedl-partner.pdf ). Eriþim tarihi: 08 Ocak 2020.

 

Sputnik News. “Erdogan Approves Turkey’s Founding Membership of AIIB”. 2016,  (https://sputniknews.com/world/201601121032990295-turkey-aiib/).  Eriþim tarihi: 20 Ocak 2020.

 

http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2019/indexeh.htm. Eriþim tarihi: 06 Ocak 2020.

 

Euronews. “Dünyanýn En Kalabalýk Ülkesi Çin’de Nüfus Artýþ Hýzý Düþüyor”. (https://tr.euronews.com/2019/03/22/2-cocuk-politikasi-da-ise-yaramadi-cin-de-nufus-artis-hizi-dusuyor-en-kalabalik-ulkeler).  Eriþim tarihi: 08 Ocak 2020.

 

TASAM 2011. “Çin Ekonomisinin Yapýsal Dönüþümü ve Geliþmekte Olan Ülkeler Açýsýndan Sonuçlarý”. Türk Asya Stratejik Araþtýrmalar Merkezi. (http://tasam.org.tr/tr-TR/Icerik/3170/cin_ekonomisinin_yapisal_donusumu_ve_gelismekte_olan_ulkeler_acisindan_sonuclari). Eriþim tarihi: 10 Ocak 2020.

 

TASAM. Türk Asya Stratejik Araþtýrmalar Merkezi. “Çin Ekonomisinin Yapýsal Dönüþümü ve Geliþmekte Olan Ülkeler Açýsýndan Sonuçlarý”. (https://tasam.org/tr-TR/Icerik/3170/cin_ekonomisinin_yapisal_do-). Eriþim tarihi: 10 Ocak 2020.

 

State Taxation Administration of The People’s Republic of China, “Tax System”.  (http://www.chinatax.gov.cn/eng/c101270/c101271/c5094511/content.html). Eriþim tarihi: 10 Ocak 2020.

 

Ýktibas Dergisi. “Bir Kuþak Bir Yol Projesi Nedir? Projeye Dahil 65 Ülke Hangileri?”. (http://iktibasdergisi.com/2018/01/12/bir-kusak-bir-yol-projesi-nedir-projeye-dahil-olan-65-ulke-hangileri/).  Eriþim tarihi: 16 Ocak 2020.