GÝRÝÞ

Cari açýk bir ülkenin ticari faaliyetlerinin, net mal ve hizmet ithalatýnýn net mal ve hizmet ihracatýndan fazla olduðu durumunu ifade etmek için kullanýlan finansal bir terimdir.[1] Cari açýðýn kapsamýna kâr paylarý, faiz gelirleri ve dýþ yardýmlar da dâhil olmak üzere tüm net gelirler girmektedir. Cari açýk, bir ülkenin dýþ âlemle olan ticari iliþkileri için hassas bir ölçüm saðlamakla birlikte ödemeler dengesinin de bir kalemini oluþturmaktadýr. Ödemeler dengesi iki temel hesaptan oluþmaktadýr: finans hesabý ve cari hesap. Döviz açýðýnýn en temel göstergesi, dýþ ülkelerden gelen gelir transferleri ile bu ülkelerden temin edilen üretim faktörleri ve mal alýmlarý arasýndaki dengeyi incelemektir[2]. Genellikle doðrudan yabancý sermaye giriþleri, dýþ borç ve portföy yatýrýmlarý bir ülkenin cari dengesini rahatlatabilen unsurlardýr.

2008-2009 krizinin patlak vermesiyle kriz öncesi dönemde yaþanan küresel ölçekteki ekonomik dengesizlikler, krizin temel nedenleri arasýnda görülmüþtür. Amerika Birleþik Devletleri de dâhil olmak üzere birçok ülke, geçmiþte devasa cari açýklarla yüzleþmiþtir.[3] Küresel kriz döneminde Türkiye de yüksek cari açýk sorunuyla yüzleþmek zorunda kalmýþtýr. Küresel krizin ülke üzerindeki etkisinin zayýflamaya baþladýðý 2010 yýlýnda bile ülkenin cari açýðýnýn arttýðý görülmektedir[4].  

1- TÜRKÝYE’DE CARÝ HESAP DENGESÝ

     Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasý’ndan (MB) elde edilen veriler ýþýðýnda, ülkenin cari açýk sorununun baþlangýcý 1990’lý yýllara dayanmaktadýr. 1990’lardan 2002’ye kadar olan dönemde, cari açýk yönetilebilir olarak deðerlendirilebilir. Ayný dönem boyunca ülkenin cari hesap dengesinde yükselme ve iniþler gözlemlenmiþtir. 2008 yýlýnda Türkiye ekonomisi, tüm zamanlarýn en düþük cari açýðýna sahne olmuþtur. Fakat bu durumun nispeten olumlu etkileri, ayný dönemde ortaya çýkan küresel krizin yýkýcý unsurlarý tarafýndan bertaraf edilmiþtir. Özetle Türkiye’de cari açýk, 2003 yýlýndan bu yana ciddi bir ekonomik sorun olarak gündemdeki yerini korumaktadýr[5]. Cari açýðýn tarihsel süreçte izlediði eðilim, Þekil.1’de ayrýntýlý bir biçimde görülebilmektedir.

Cari hesap dengesini etkileyen önemli bir diðer unsur da yabancý sermaye giriþleridir. Türkiye’nin cari hesabýnýn açýk verdiði dönemler boyunca, net yabancý sermaye giriþlerinin eþ deðer etkileri gözlemlenmiþtir.[6] MB’den elde edilen veriler yardýmýyla yabancý sermaye giriþlerinin dýþ borç baðlamýnda tarihsel süreci, Þekil 2’de görülebilmektedir. 1990’lar boyunca, dýþ borç göreli olarak sabit ve yönetilebilir olmuþtur. Fakat bu durum, 2000’lerden sonra tersine dönmüþ ve özellikle özel sektör kaynaklý olarak dramatik þekilde artmýþtýr. Global likidite bolluðunun da tetiklediði dýþ borçlar, faizlerin de düþmesine neden olmuþtur. Bu ekonomik tabloda, ülkenin ekonomik büyümesi alýnan düþük maliyetli dýþ borçlarla paralel bir seyir izlemiþ fakat daha sonrasýnda bu büyük miktardaki dýþ borçlar ekonominin cari hesabýnda dengesizlikler olarak kendini göstermiþtir.[7] Tablo 1, Türkiye’de borç bileþenlerinin zaman içindeki deðiþimlerini göstermektedir.

Tablo 1: Borç bileþenlerinin zaman içindeki deðiþimi

Kaynak: EÐÝLMEZ M, Ne Kadar Açýk O Kadar Büyüme Modelinin Sonuna Doðru

2- CARÝ AÇIÐIN NEDENLERÝ

Yapýlan bir araþtýrmaya[8] göre Türkiye, en yüksek cari açýk veren OECD ülkeleri arasýnda Portekiz ve Yunanistan’dan sonra gelmektedir. Cari açýðýn gayri safi yurt içi hasýlaya (GSYH) oranýna dayanan bu sýralamadan, sorunun çözümü için acil önlemler alýnmasý gerektiði görülebilmektedir. Burada not edilmesi gereken bir nokta da, adý geçen ülkelerin ekonomilerinin küresel kriz nedeniyle olumsuz etkilendikleri ve finansal dengesizlikleri düzeltebilecek mekanizmalarýn da bu nedenle zayýfladýklarýdýr.

Cari açýða olumsuz anlamda katký yapan diðer unsurlar da döviz kuru ve para politikalarý uygulamalarýdýr.[9] Bu politikalar ülke ekonomisini olumsuz etkilemiþ ve yerli sanayi, çarklarýný döndürebilmek için dýþ girdiye yönelmiþtir. Yine bu politikalarýn bir sonucu olarak ithalata olan toplam talep aþýrý yükselmiþ ve ülkenin ödemeler dengesinde bozulmalar olmuþtur. Buna ilaveten, artan ithalatýn bir sonucu olarak iþsizlik oranýnda da artýþ olmuþ ve ülke ekonomisi bu durumdan olumsuz etkilenmiþtir. Cari açýðýn kýsa vadeli nakit akýþlarý ile azaltýlmaya çalýþýlmasý da sürdürülebilir bir çözüm olmamakta ve gelecekte nakit akýþlarýnýn büyük ölçüde sekteye uðramasýna sebep olabilecek bir durum yaratmaktadýr.

Cari açýðýn artmasýna sebep olan ana etmenler olarak ihracatýn azalmasý ve/veya ithalatýn artmasýnda ülkelerin araþtýrma ve geliþtirmeye verdiði önem ve bu konuda yaptýklarý harcama ve gayretlerin de önemi yadsýnamaz. Özellikle geliþmekte olan ülkelerin ar-ge faaliyetleri ile ihracat paylarý arasýnda olumlu bir iliþki olduðu araþtýrmalarla ortaya konmuþtur.[10] Bu iliþkinin nedeni olarak geliþmekte olan ülkelerin sarf ettikleri güç ve harcamalarýna kýyasla gördükleri marjinal faydanýn geliþmiþ olan ülkelere göre daha fazla olduðu belirtilmiþtir.

Ar-ge harcamalarý ile ihracatý arttýrmak ve ayný zamanda ithalatý azaltmak mümkün olabilmektedir. Bu çift yönlü etkinin gerçekleþebilmesi için ülkelerin ithal etmek durumunda kaldýklarý ana ihtiyaç ürünleri ile ilgili ar-ge faaliyetlerine aðýrlýk vermeleri ve mümkün ise ithal ikame ürünlerin yanýnda özgün ve patentli ürünler de üretmek üzere yatýrým yapmalarý gerekmektedir. Türkiye özelinde ise en büyük ithalat kalemlerinden birisi savunma ihtiyaçlarýný karþýlayan mal ve ürünlerdir ve literatürde Türkiye için savunma sanayi ihtiyaçlarýna yönelik ar-ge harcamalarýnýn cari açýðý düþürücü etkisinin olduðu gözlenmiþti.[11] Dolayýsý ile savunma sanayi odaklý ar-ge harcamalarýnýn yapýcý bir þekilde kullanýlmasý ile cari açýðýn düþürülmesi mümkündür. Yapýcý bir kullanýmýn olabilmesi için de yine literatürde hammadde ve enerji açýsýndan yüksek girdilerin oranýnýn azaltýlmasýna yönelik çalýþmalar yapýlmasý tavsiye edilmektedir.[12]

Mevcut durumda Türkiye gibi geliþmekte olan ülkelerde ihracatýn ithalata baðýmlýlýðýnýn sebepleri arasýnda ihraç edilen ürünler için gereken hammaddelerin ve ara ürünlerin ithal edilmekte olmasý cari açýða olumsuz etkide bulunmaktadýr.[13] Buna ek olarak ithal edilen ve üretimde kullanýlan en önemli kalemlerden birisi de enerjidir. Baþka bir araþtýrmaya[14] göre cari açýðýn iki temel nedenleri arasýnda enerji baðýmlýlýðý ve ülkenin nispeten genç nüfusunda gözlemlenen düþük tasarruf oranlarý gösterilmektedir.

Türkiye, mevcut kaynaklarýn net enerji talebini karþýlayamamasý nedeniyle enerji ithalatýna baðýmlý bir ülke konumundadýr. Enerji, üretim sürecinin temel girdisi olmasý nedeniyle finansal dengesizliklere katký anlamýnda artan bir dalga iþlevi görmektedir. Bu nedenle enerji fiyatlarýndaki herhangi bir artýþ, beraberinde üretimi enerjiye baðlý tüm mal ve hizmetlerin fiyatlarýnda genel bir artýþ olarak konjonktürel bir karþý etkiyi de beraberinde getirmektedir. Özetle tüm nihai mal ve hizmetler daha pahalý hale gelmektedir. Nihai mal ve hizmet fiyatlarýndaki artýþlar, dýþ talebi de baltalayarak ülkenin ihracatýný olumsuz etkilemektedir.

Enerji tüketiminin cari açýða etkisi incelendiðinde ana olarak elektrik tüketimi ve aðýrlýklý olarak da sanayide kullanýlan elektrik tüketimi ile ihracat ve ithalat dengesi arasýndaki iliþkinin çift yönlü olduðu istatistiksel olarak gösterilmiþtir.[15]

Tasarruflar irdelendiðinde, ülkedeki nispeten genç nüfusun tasarruf eðiliminin düþük olduðu görülmektedir. Bu durum, cari dengede mutlak bir bozulmayla sonuçlanacak finansal eðilimleri de tetiklemektedir.[16] Sadece tasarruflar nezdinde deðil, ayný zamanda kamu harcamalarýnýn da cari açýkla pozitif yönlü iliþkisi ortaya konmuþtur, dolayýsý ile kamu giderlerinde yapýlacak tasarruflarýn da cari açýðý azaltýcý etkisi olacaktýr. Diðer taraftan Tüketici Fiyat Endeksi ve ayrýca iþsizlik oranýnýn da cari açýðý azaltýcý etkisi araþtýrmalarla ortaya konmuþtur.[17]

Dalgalý döviz kuru, Türkiye’de 2001 yýlýndan itibaren uygulanmaya baþlanmýþ ve sýklýkla artan cari açýkla özdeþleþtirilmiþtir. Özellikle geliþmekte olan ekonomilerde, cari açýk olmasý durumunda dalgalý döviz kuru istikrarsýzlýða yol açabilir. Tsen’e (2014) göre, büyük ölçekli yabancý sermaye ile birlikte dalgalý döviz kuru Türk Lirasý’nda aþýrý deðerlenmeye yol açmýþtýr[18]. Bir ülkenin döviz kuru aþýrý deðerlendiðinde, ithalat ucuzlamakta fakat mal ve hizmet ihracatý pahalý hale gelmektedir. Sonuç olarak bu durum, ülkenin cari açýðýnýn artmasýyla sonuçlanmaktadýr. Alper ve Onis’e (2003) göre bir ülkede para arzýyla cari hesap arasýnda kayda deðer bir iliþki bulunmaktadýr.[19] Küresel para arzýndaki artýþlar, Türkiye’ye olan sermaye akýþýný hýzlandýrmýþ ve ülkenin borcunu arttýrmýþtýr. Bu nedenle aþýrý deðerlenen kur, ülkenin ihracatýný olumsuz etkilemiþtir. Ayrýca, 2000’ler boyunca görülen yüksek faizler, ülkeye net sermaye akýþýný daha da hýzlandýrmýþtýr. Bu da cari açýðý daha da büyütmüþtür.[20]

Cari açýðýn oluþmasý ve sebepleri ile ilgili yapýlan akademik araþtýrmalarda genellikle VAR testi ve MARS testi yapýlmakta ve bezer sonuçlara ulaþýldýðý görülmektedir. Erbaykal[21], Ayla ve Küçükkale[22],  Peker ve Hotunoðlu[23], Bayraktutan ve Demirtaþ[24], Kesikoðlu[25], Akýncý[26], Alper ve Oransay[27], Çiftçi[28],  Uysal vd[29]., Göçer ve Gerede[30], Dücan vd[31].,  Çalýþkan ve Karimova[32], Baþarýr ve Erçakar[33], Topallý ve Doðan[34], Kok ve Benli[35] ve Bucevska[36], yaptýklarý akademik araþtýrmalar neticesinde cari açýðýn oluþmasýnda ve derinleþmesinde faiz oranlarýndaki deðiþimlerin, büyüme oranýnýn, döviz kuru dalgalanmalarýnýn, enerjiye olan baðýmlýlýðýmýzýn büyük oranda ithalat ile karþýlanmasýnýn, tüketim meylinin yüksek seviyede olmasýnýn ve tasarruf meylinin düþük seviyede olmasýnýn cari açýk üzerinde son derece etkili olduðunu tespit etmiþlerdir.

3- CARÝ AÇIÐIN ETKÝLERÝ

Türkiye’nin cari açýk sorunsalý, ülkenin Avrupa Birliði’ne giriþinin deðerlendirilmesinde temel alýnan ekonomik ölçütü de oluþturmuþtur.[37] Avrupa Komisyonu’nun 2013 tarihli raporunda, Türkiye’nin bir Pazar ekonomisi olduðu vurgusu yer almaktadýr.[38] Bu durum, ülkenin cari açýðýyla birlikte çeþitli unsurlarýn etkisindeki rekabetçi piyasa ekonomisinden kaynaklanan baskýlarý yönetebilmesinin beklendiði anlamýna gelmektedir. Fakat ülkenin piyasa güçlerinin etkilerini ve diðer ekonomik baskýlarý yönetebilme kabiliyeti, finans alanýnda önemli yapýsal reformlarý hayata geçirebilmesiyle de yakýndan ilgilidir.

2010 yýlýndan sonra ülkenin ekonomik büyümesi dalgalý bir seyir izlemiþtir. Ekonomik performanstaki bu dalgalanmalar, dýþ ticaret ve iç talepteki büyüme fýrsatlarýnýn yeniden dengelenmesi gibi ekonomik faktörlerin doðrudan katkýlarýnýn bir sonucu olmuþtur. Ekonomik geliþmelerin dinamik doðasý, ülkedeki temel sektörler için tahminler yapmayý da zorlaþtýrmaktadýr[39]. Örneðin, 2013 yýlýnda, ekonomik büyüme %3,7 olarak gerçekleþmiþtir[40]. Bu büyümeye, cari açýktaki artýþ eþlik etmiþtir. Bu eðilim, mal ve hizmet fiyatlarýnýn artmasýyla birlikte ekonomik durumun kötüleþmesine yol açmýþtýr.

Aydemir ve Övenç’e[41] göre, ülkedeki kamu borcunun GSYH’ye oraný zaman içinde azalmýþtýr. Bunda hem iç hem de dýþ faktörler etkili olmuþtur. Hem yerel hem de küresel faktörler, finansal piyasalarda baský oluþturmuþtur. Sonuç olarak Merkez Bankasý, acil önlemler almak zorunda kalmýþtýr. Bu önlemler öncelikli olarak döviz kurunun stabilizasyonu ve ülkeden sermaye kaçýþlarýný önlemeyi amaçlamýþtýr.

Diðer bir açýdan bakýlacak olursa, Türkiye’nin cari açýðýný finanse etmek için yabancý sermayeye olan baðýmlýlýðý, ülkeyi küresel finansal deðiþimlere karþý kýrýlgan hale getirmektedir. Sonuç olarak, döviz kurunda ve ekonomik aktivitelerde büyük dalgalanmalar göze çarpmaktadýr. Sözü edilen kýrýlganlýða karþý ülkenin tasarruf seviyesini arttýracak politikalara ihtiyaç duyulmaktadýr. Ayrýca, bütçede þeffaflýðý arttýrýcý uygulamalarýn da benimsenmesi gerekmektedir. Etkili maliye politikalarý, ülkenin cari dengesini düzeltici etki yapabilecek güvenilirlik seviyesini arttýrýcý etki yapabilir. Lopez-Mejia’ya[42] göre, ülkenin büyük ölçekli cari açýðý döviz kurundaki kýrýlganlýðý arttýrmaktadýr. Bu durum yatýrýmcýlarýn ülkeye duyduklarý güveni azaltabilir. Bunun yanýnda, döviz kurlarýnda meydana gelen dalgalanmalar ile mücadele edebilmek amacý ile Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasý’nýn (TCMB) faiz enstrümanýný kullanmasý makroekonomik dengeler üzerinde aðýr tahribatlara yol açabilir. TCMB’nin faiz koridorlarýnda yapacaðý artýþýn amacý; yatýrýmcýlarýn veya hane halkýnýn dövize olan talebini azaltmak ve Türk Lirasý’nýn (TL) yabancý ülke paralarý karþýndaki deðer kaybýnýn önüne geçebilmesidir. Ancak bu noktada, Türkiye’de faaliyet gösteren firmalarýn (yabancý firmalar hariç) sermaye yetersizliði problemi ile karþý karþýya olduðu unutulmamalýdýr. Türk firmalarý faaliyetlerini sürdürebilmek adýna büyük oranda dýþ kaynak finansmanýna yönelmekte ve ihtiyaç duyduðu fonu genellikle bankalar ve finans kurumlarýndan tedarik etmektedir. TCMB’nin faiz koridorunda yapacaðý bir artýþ, otomatik olarak Türkiye’de faaliyet gösteren konvansiyonel bankalarýn ve diðer finans kurumlarýnýn mevduat/tasarruf hesaplarýna verdiði faiz oranlarýna bir artýþ olarak yansýyacaktýr. Buna mukabil, borç veren kurumlarýn kredi ürünlerinin de fiyatlarý artýþ eðilimine girecektir. Hâlihazýrda sermaye yetersizliðinden dolayý faaliyetlerini sürdürmekte zorlanan firmalar, yüksek kredi faizi yükü altýnda daha da fazla ezilecek ve faaliyetlerini sürdüremez hale gelecektir. Bunun sonucu olarak da istihdamda daralma, mevcut üretim kapasitesinde düþüþ ve yeni yatýrým olanaklarýnýn göz ardý edilmesi gibi istenmeyen durumlar ortaya çýkacaktýr. Diðer taraftan döviz kurlarýnda meydana gelen yükselme trendi her ne kadar ihracat getirisi açýsýndan olumlu görünse de Türkiye’nin ithal ikameci bir ülke olduðunu yani direkt üretici ülke konumunda olmadýðý gerçeði göz ardý edilmemelidir. Þit ve Alancýoðlu’na[43] göre Türkiye ekonomisi cari açýða dayalý bir þekilde büyümektedir. Bu görüþün altýnda yatan sebep, ekonomide saðlanan büyümenin (milli gelirdeki artýþýn) hane halkýnýn tüketim meyillinin artmasýný tetiklemesi ve bunun sonucu olarak da iç piyasada oluþan talep artýþýnýn Türk Firmalarýný ithalata yöneltmesidir. Alýnda burada karþýlýklý bir etkileþim söz konusudur. Ýthalatýn artmasý, ekonomiden döviz çýkýþýnýn hýzlanmasý anlamýna gelmektedir. Dövize olan talebin artmasý ise, tekrar yüksek faiz mekanizmasýnýn devreye girmesini ve ekonomik durgunluðun hissedilmesine neden olmaktadýr. Yüksel’e[44] göre ise faizin belli bir seviyenin altýna inmesi (%16,4) cari iþlemler açýðýnýn oluþmasýna yol açmaktadýr. Bu görüþün altýnda yatan sebeplerin açýklanmasýnda fayda vardýr. Faiz oranýnýn belli bir seviyenin altýna düþmesi hem hane halkýnýn tasarruf hacmini azaltmakta hem de sermayeye ulaþma maliyetinin düþük olmasý nedeni ile ithal ikameci Türk firmalarýnýn ithalat iþtahýný arttýrmaktadýr. Bundan dolayý da dýþ ticaret dengesi bozulmaktadýr. Düþük faiz hadleri özellikle hane halkýnýn alternatif yatýrým araçlarýna yönelmesine neden olabilmektedir. Alternatif yatýrým araçlarýndan en çok ilgi gören ise genellikle döviz alým-satýmý olmaktadýr. Dövize olan talebin artmasý ise TL’nin dövize karþý deðer kaybetmesine yol açmaktadýr. Cari açýðýn artan bir seyir izlemesi ülkenin makroekonomik göstergelerinin tamir edilmesi güç bir seviyede bozulmasýna neden olabilir. Þayet ülke rating notunuz yatýrým yapýlabilir bir seviyede deðil ise doðrudan dýþ yatýrým (FDI-Foreign Direct Investment) bulma þansýnýz çok düþük seviyelerde gerçekleþmektedir. Bu durumda problemi çözebilmek için baþvuracaðýnýz iki kaynak cazibeli hale gelmektedir. Birincisi sermaye ithalatý, ikincisi ise cari açýðý rezervler ile karþýlamaya çalýþmaktýr.[45] Sermaye ithalatýnýn artmasý dýþ borcun artmasýna yol açacaktýr. Bunun sonucunda da yine kýsýr döngü yaþanmaya baþlanýlacak ve döviz ihtiyacý giderek artacaktýr. Diðer yandan cari açýðý döviz rezervleri ile karþýlamak özellikle TCMB’nin elini zayýflatmakta ve olasý kur dalgalanmalarýnda dövize olan talebi karþýlama noktasýnda zorlanmasýna neden olmaktadýr. (Bu durumda TCMB piyasaya döviz arzýný arttýrýcý þekilde müdahale etmek yerine faiz koridorlarýnda artýþa gitmeyi seçmek zorunda kalmaktadýr). Cari açýðý azaltmaya yönelik önlemlerin bir parçasý olarak, ülkedeki iç talebi baskýlayýcý fakat ihracatý arttýrmaya yönelik adýmlar atýlabilir. Enflasyon da yine cari açýkla iliþkili bir sorun olarak göze çarpmaktadýr. Cari açýktan kaynaklanan sorunlarý çözmek için, ülkedeki makroekonomik politikalarýn topyekûn gözden geçirilmesine ihtiyaç vardýr[46].       

SONUÇ

Türkiye’de cari açýk, ülkenin ekonomik performansýna gölge düþüren baþlýca sorunlardan biri olmayý sürdürmektedir. Bu nedenle yapýsal dönüþümleri içeren bir yol haritasýnýn oluþturulmasý büyük önem taþýmaktadýr. Yine bu baðlamda cari açýk ve enflasyon ikilisinin sürdürülebilirliðini saðlayan politikalar geliþtirilmelidir. Örnek olarak, mal ve hizmetlerin liberalizasyonu ile ülkenin piyasadaki rekabet gücü arttýrýlabilir. Buna ilaveten yapýsal reformlar, ülke riskinin düþürülmesine yönelik atýlacak adýmlar, ticaret için olumlu bir ortam yaratarak yabancý yatýrýmlarý arttýrabilir, saðlýklý bir rekabet ortamý oluþturabilir ve doðrudan özel yatýrýmlarý cezbedici etki yapabilir.

Bacasýz sanayi olarak nitelendirilen turizm sektöründe kaliteyi arttýrmaya yönelik çalýþmalarýn yanýnda uygulanacak olan verimli fiyatlama stratejilerinin döviz girdisinin artmasýna pozitif yönde etki saðlayacaðý aþikârdýr. Diðer yandan, özellikle yüksek teknolojili üretim seviyesinin yakalanmasý ve elde edilecek olan çýktýnýn yurt dýþý pazarlarda konumlandýrýlmasý da ülkemizin döviz pozisyonuna olumlu yönde katký saðlayacaktýr. Son zamanlarda milli kaynaklarý kullanarak yüksek teknolojili üretim yapan ve ürünlerini dýþ pazarlarda satabilme imkâný yakalayan savunma sanayiinde saðlanan gözle görülür ivmenin diðer sektörlerde de ulaþýlabilir hale gelmesi cari açýk ile mücadelede son derece etkin bir rol oynayacaktýr.

Mevcut önlemlere karþýn büyük dýþ finans kümelenmeleri, hala cari dengeyi bozan unsurlar olarak varlýðýný sürdürmektedir. Yabancý doðrudan yatýrýmlara aþýrý baðlýlýk, ülkedeki ekonomik aktiviteyi yavaþlatabilir. Yabancý yatýrýmlara baðlýlýðýn azaltýlmasý için tasarruf düzeylerini arttýrýcý önlemler alýnmalýdýr.  Kararlýlýkla uygulanacak yapýsal reformlarla, ülkedeki potansiyel açýða çýkarýlabilir ve cari açýk azaltýlabilir.