Kamu alacaklarının takip ve tahsili 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanun’a göre yapılmaktadır. Kamu alacağını vadesinde ödemeyen borçluya karşı düzenlenen ödeme emri, borçludan ya borcunu ödemesini veya mal bildiriminde bulunmasını talep eder. Borçlu, borcunu ödemediği takdirde, idare re’sen mükellefin mülkiyet hakkına müdahale etme yetme yetkisine sahiptir. Mükellefin mülkiyet hakkı, adil yargılanması, hak arama hürriyeti gibi hakları da Anayasa’da yer alan temel hak ve özgürlüklerin kapsamındadır. İnsan haklarının vergi alanında yansıması da vergi mükellef hakları olarak karşımıza çıkar. Anayasa’da veya vergi kanunlarında vergi mükellef hakları somut olarak düzenlenmemiş olsa bile Anayasa ve Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerdeki evrensel ilkeleri vergi mükellefi için de uygulamak gerekmektedir. Her ne kadar vergi devletin hükümranlık alanı altında görülmekte ise gerek Türk yargı içtihatları gerek Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları vergi mükellefinin de temel hak ve özgürlüklere sahip olduğunu teyit etmektedir. Temel hak ve özgürlüklerin meşru amaç için kısıtlanması durumundan dahi bazı korunma mekanizmaların devletler tarafından getirilmesi gerektiği belirtilmektedir. Bu nedenle, vergi icra hukukunda ödeme emrine ilişkin, mükellefin temel hak ve hürriyetlerine getirilen kısıtlamaları söz konusu prensipler ışığında incelenmesi gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Ödeme emri, vergi mükellefi, hak arama özgürlüğü JEL Sınıflandırma Kodları: K35, H24.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi tarafından, vergi mükellefinin mülkiyet hakkı ve hak arama özgürlüğü zaman zaman ayrı olarak ele alınsa da her iki hak çoğu zaman iç içe geçmiştir. Vergi mükellefinin mülkiyet hakkına yapılan bir kanuni düzenleme aynı zamanda mükellefin hak arama özgürlüğüne de getirilen bir sınırlamadır. Mülkiyet hakkı ve hak arama özgürlüğü gibi temel hak ve özgürlüklere sınırlama getirirken, vergi alanında devlete geniş takdir hakkı bırakmak mükellef açısından da değerlendirilmeli ve mükellefi koruyucu ek tedbirler getirilmelidir. Mükellefin hem mülkiyet hakkını hem de hak arama özgürlüğünü aynı anda sınırlayan kanuni düzenlemeleri Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesinin son kararları ışığında bir kez daha değerlendirme ihtiyacı fikrimizce zaruridir. Kimi bazı kanuni düzenlemeler, aynı anda mükellefin birden fazla temel hak ve özgürlüğünü kısıtlamaktadır; bu da mükellef aleyhine ölçüsüz bir müdahale niteliğindedir. Son tarihli mahkeme içtihatları da göstermektedir ki, mükellefe idare tarafından iddia edilenin aksini ispatlama imkanı vermeyen veya mükellefi ekonomik anlamda aşırı derecede külfet altına sokan düzenlemeler ölçüsüz olarak kabul edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Vergi Mükellefi, Mülkiyet Hakkı, Hak Arama Özgürlüğü, Ölçülülük İlkesi, Temel Hak ve Hürriyetler. JEL Sınıflandırma Kodları: K34, K39.