GÝRÝÞ

Yargý sisteminin iþleyiþi, adaletin saðlýklý bir þekilde gerçekleþmesine hizmet ederken ekonomik faaliyetlerin de güven içinde gerçekleþtirilmesi bakýmýndan büyük önem arz etmektedir. Hukuksal kurallar, diðer birçok alanda olduðu gibi ekonominin iþleyiþinde ve refahýn saðlanmasýnda tamamlayýcý bir öðedir. Ekonomik olaylarýn bir boyutu vergisel konularý içermekte olup, uygulamada vergi idaresiyle mükellefler arasýnda zaman zaman ortaya çýkabilen vergisel uyuþmazlýklar þekline dönüþebilmektedir. Bu tür sorunlar, çoðunlukla idari aþamada çözümlenmekle birlikte idari aþamada çözülememesi halinde konu yargýya taþýnmaktadýr. Mükellefler açýsýndan hukuksal bir güvence olan yargý yolu, ayný zamanda idare açýsýndan bir denetim niteliðine sahiptir. Bu yol anayasal bir haktýr ve bu hakkýn kullanýmý da Anayasal ilkeler çerçevesinde gerçekleþmektedir.

Hem Avrupa Ýnsan Haklarý Sözleþmesi’nde hem de Anayasa’mýzda yer alan ve adaletin gerçek anlamda saðlanmasýnda en temel ilke olan “adil yargýlanma hakký” ilkesi gereðince hem davalý hem de davacý tarafa davanýn makul bir süre içerisinde sonuçlandýrýlmasýný isteme hakkýný vermektedir. Vergi davalarý da dahil tüm davalar için dosyalarýn hýzlý-masrafsýz-zahmetsiz-doðru bir þekilde, yasalara, hakkaniyete ve kamu vicdanýna uygun sonuçlandýrmasýyla saðlanacak “adalet” ile devlete olan güvenin artmasýnda yargý kurumlarýna büyük görevler düþmektedir.

Vergi davalarý açýsýndan önemli olan makul sürede yargýlanma hakký diðer davalarda olduðu gibi taraflarý belirsizliklere karþý koruyan hukuki bir garantidir. Davanýn uzamasý gerek idare gerekse mükellef açýsýndan da çoðunlukla istenmeyen bir durumdur. Vergi davalarýnýn makul sürede sonuçlandýrýlmasý, özellikle devletin haklý olmasý durumunda vergi gelirlerinin en kýsa sürede tahsilini saðlarken kiþilerin ekonomik karar ve davranýþlarýna yön verebilmektedir.

Vergi davalarýnýn ilk derece mahkemesi olarak Vergi Mahkemelerinde, istinaf olarak Bölge Ýdare Mahkemelerinde ve temyiz amacýyla Danýþtay’da makul kabul edilebilecek en kýsa sürede sonuçlandýrýlmasýnda, kamu yararý gözetilerek deðerlendirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle yargý organlarýnýn her birinde geçen ortalama görülme süreleri makul süre kapsamýnda ele alýnarak mümkün olan en az süreye indirgenmeli ve bu konuda gereken tedbirler alýnmalýdýr. Bir çözüm önerisi olarak “Hedef Süre Uygulamasý” Yargý Reformu kapsamýnda gündemimize girmiþ önemli bir adýmdýr ancak yargý sürecindeki fiili etkileri henüz belirsizdir.

1- MAKUL SÜREDE YARGILAMA/YARGILANMA

1.1- Makul Süre Kavramý

Makul kavramý “sosyal bakýmdan kabul edilebilir davranýþlarýn sýnýrý” olarak ifade edilmiþtir.[1] Hukuki açýdan makul süre kavramý; dar anlamda davalarýn kabul edilebilir bir süre içerisinde sonuçlandýrýlmasýný[2] genel olarak ise “adaletin etkinliðini ve inanýlýrlýðýný zayýflatabilecek gecikmeler olmaksýzýn, ceza veya idari davalarýn uygun bir süre içinde görülmesini saðlayan bir güvence” olarak tanýmlanabilir.[3] Makul süre, önceden belirlenebilen, azami veya asgari bir süre olmayýp mantýk ve þartlar çerçevesinde her dava ve iþ için ayrý ayrý uygulanmasý gereken bir durumdur. Hukuk devleti ilkesi de gerçek anlamda hukuki korunmayla beraber hukuki güvenliðin saðlanmasý ve davalarýn makul sürede sonuçlandýrýlmasýný gerekli kýlmaktadýr.[4]

Makul sürede yargýlanma hakkýnda amaç; uzun süren yargýlamalar nedeniyle meydana gelebilecek maddi ve psikolojik birçok baskýdan ve sýkýntýdan taraflarýn korunmasýný saðlamaktýr[5]. Yargýlamanýn uzun sürmesiyle; hükmün yararý ortadan kalkabilir, adaletin yerine getirilmesindeki etkinliðe ve yargýya olan güvene zarar gelebilir, tanýklar dava konusundaki esas ve ayrýntýlarý unutabilir veya yanlýþ hatýrlayabilir, þahitler bulunamayabilir, bazý önemli kanýtlar bozulabilir, maðdurlar ve þüpheliler zarar görebilir, geciktirme taktiklerine baþvurulmasýna yol açabilir. Böylece makul sürede yargýlama yapýlmasý kanýtlarýn ve davayla ilgili emarelerin hak ve hukuka en uygun þekilde deðerlendirilebilmesinin de teminatý olmaktadýr.[6] Yargýnýn yavaþ iþlemesi; adli sürecin ve sonucunun kalitesini, adalet sistemine duyulan güveni, davayý kazanan tarafýn elde ettiði sonucu tehlikeye atabilir veya cezai yaptýrýmlarýn caydýrýcý etkisinde ve suçlunun ýslah edilmesine yönelik beklentilerde düþüþe neden olabilir. Bu olumsuz yönlerin yaný sýra yargýlamalarýn yavaþ ilerlemesi, özellikle dava sonucunun kendisi açýsýndan olumsuz olacaðý beklentisinde olan taraflar için lehine ve avantajlý bir durum da olabilmektedir.[7] Örneðin bir mükellefin vergi davasýný kaybedeceði yönünde beklentisi varsa ve yargýlamanýn gidiþi bu yönde emareler gösteriyorsa yargý sürecinin yavaþ iþlemesi, vergi borcunu ödemek zorunda kalacak olan mükellef için zaman kazandýrmaktadýr. Dolayýsýyla makul sürede temel amaç; davalarýn hýzlýca bitirilmesi deðil, yargýlamanýn makul süre içinde, özenli bir þekilde hukuka, hakkaniyete ve adalete uygun bitirilmesi olmalýdýr. Ayrýca yargýlamanýn uzamadan sonuçlandýrýlmasý yanýnda diðer tüm hukuki süreçlerde de gerekli dikkatin gösterilmesi de büyük önem taþýmaktadýr.[8]

Makul süreye iliþkin olarak ulusal ve uluslararasý hukuk sistemlerince sabit bir süre sýnýrý tespit edilmemiþtir ve böyle bir standart sürenin tespiti imkaný da bulunmamaktadýr. Yargýlamada 2 yýl ve altýndaki süreler için makul sürenin aþýldýðý bunun yanýnda 6 yýl süren yargýlamalarda ise makul sürenin aþýlmadýðý yönünde Anayasamýzýn ve AÝHM’nin kararlarý bulunmaktadýr.[9] Sözleþme organlarý makul süre açýsýndan incelemeyi; “davanýn karmaþýklýðý”, “baþvurucunun tutumu” ve “yetkili makamlarýn tutumu” kriterlerine göre yapmaktadýr. Bu nedenle, makul süre açýsýndan kesin bir süre belirlenememekte ve her davanýn içeriði dikkate alýnarak sonuca ulaþýlmaktadýr.[10]

Makul süre içinde yargýlanma; “idari davalarda, kural olarak ilk derece mahkemesinde ya da bazý idari uyuþmazlýklara iliþkin davalara ilk derece mahkemesi sýfatýyla doðrudan bakmakla görevli temyiz mahkemesinde” (2575 sayýlý Kanun 24.md) muhakeme usulünün kurulmasý amacýyla yapýlan giriþim ile baþlamaktadýr.[11] Dava dilekçesinin mahkeme kayýtlarýna girdiði tarihte sürenin baþladýðý kabul edilmektedir. Bununla birlikte, mahkemeye baþvurmadan önce baþka bir makama (örneðin, idari bir makama) baþvurmak suretiyle karar alma gibi özel bir durum söz konusuysa süre, bu tarihten itibaren iþlemeye baþlayabilecektir.[12]

Ýdari yargýlamada makul süre, ceza ve medeni hukuk davalarýnda olduðu gibi, en son kararýn verilmesine kadar sürmektedir. Ýlk derece mahkemesinin kararý kesin ve bu karara karþý bir kanun yolu da öngörülmemiþse, sürenin bitimi karar tarihidir. Kanun yolu öngörülmüþse süre, mahkeme kararýna karþý yapýlan baþvuru üzerine bir üst mahkeme (istinaf, temyiz) tarafýndan verilen kararýn ilgili kiþiye teblið edildiði tarihte sona ermektedir. Mahkeme kararýna karþý bir üst mahkemeye baþvurulmamasý halinde ise kanun yolu için öngörülen sürenin bitiminde sona ermektedir.[13] Kural olarak, hükmün kesinleþtiði veya kesin hükmün yazýldýðý tarih yargýlamanýn sona erdiði tarihtir. Bir mahkeme kararý ancak belli bir süre sonra kesinleþiyorsa; AÝHM, bu tarihi dikkate almaktadýr. Ayrýca kararýn icra edildiði tarih, yargýlamanýn sona erdiði tarih olabilmektedir.[14]

1.2- Avrupa Ýnsan Haklarý Sözleþmesi (AÝHS)’nde Makul Süre

AÝHS’nin 6.maddesindeki hükümde; “Herkes yargý önündeki baþvurusunun, medeni hak ve sorumluluklarýyla ilgili anlaþmazlýklar ya da cezai alanda kendine yöneltilen suçlamalarýn özü hakkýnda karar verecek olan, yasayla kurulmuþ, baðýmsýz ve tarafsýz bir mahkeme tarafýndan, kamuya açýk olarak ve makul bir süre içinde görülmesini isteme hakkýna sahiptir.” ifadesi ile makul süreye yer vermiþtir. Bu madde hükmünde makul süre tanýmýna yer verilmemiþ ancak makul sürede yargýlanma hakkýný, adil yargýlanma hakkýna iliþkin ilkenin temel unsurlarýndan biri olarak belirlemiþtir. Makul sürede yargýlanma hakký “mahkemedeki yargýlamanýn tüm taraflarýný çok uzun gecikmelere karþý korumak” olarak ifade edilmiþtir. AÝHM, yargýlama süresinin makul olup olmadýðýný, Sözleþme’nin 6. maddesi kapsamýnda her bir dava dosyasýnýn içeriði ile ilgili özellikleri dikkate alarak ve diðer ilgili maddelerini de yorumlayarak deðerlendirmektedir.[15]

Türkiye, AÝHM’de Rusya’dan sonra aleyhine en çok baþvuru yapýlan ikinci; ihlaller bakýmýndan ise ilk sýrada yer alan ülkedir. Türkiye’nin AÝHM’de en çok aleyhine karar çýkan konu AÝHS’nin 6. maddesi olup, bu baðlamda en fazla ihlal edilen bölüm ise “makul süre” konusudur.[16]

1.3- Türk Hukuk Sisteminde Makul Süre

1.3.1- Anayasa’da Makul Süre

Anayasamýzýn 36. maddesi 1.fýkrasýnda; “herkes, meþru vasýta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargý mercileri önünde davacý veya davalý olarak iddia ve savunma ile adil yargýlanma hakkýna sahiptir” hükmü ve 141. maddesi son fýkrasýnda; “davalarýn… mümkün olan süratle sonuçlandýrýlmasý, yargýnýn görevidir.” hükmü ile makul süre kavramý yer almýþtýr. 148. maddesi 3. fýkrasýnda da “herkes, Anayasada güvence altýna alýnmýþ temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa Ýnsan Haklarý Sözleþmesi kapsamýndaki herhangi birinin… ihlal edildiði iddiasýyla Anayasa Mahkemesine baþvurabilir…” ifadesi ile uluslar üstü hukuk kurallarýna atýf yapýlarak makul sürede yargýlama yapýlmasýný bir bakýma zorunlu kýlmýþtýr.

Bireyleri yargýlama iþlemlerinin sürüncemede kalmasýna karþý korumayý amaçlayan “makul sürede yargýlanma hakký”nda belirtilen makul süre kavramý Anayasa’nýn 141. maddesinde açýkça tanýmlanmamýþ, yalnýzca “davalarýn mümkün olan süratle sonuçlandýrýlmasý gerektiði” vurgulanmýþtýr. Ýlgili maddede sözü edilen “mümkün olan süratle” ifadesi “makul süre” kapsamýnda deðerlendirilmektedir.

1.3.2- Çeþitli Kanunlarda Yargýlamaya Ýliþkin Ýlkelerde Makul Süre

6100 sayýlý HMK’nýn 30.maddesinde hakim; “yargýlamanýn makul süre içinde ve düzenli bir biçimde yürütülmesini ve gereksiz gider yapýlmamasýný saðlamakla” yükümlü kýlýnmýþtýr. HMK 90-94.maddelerde uygulanacak sürelerin baþlangýcý ve bitimi ile sürelerin artýrýlýp eksiltilemeyeceði, 320.maddesinde de duruþmalar arasýndaki sürenin bir aydan daha uzun olamayacaðý kuralý düzenlenmiþtir. Bu hükümler doðrudan makul sürede yargýlanma hakkýnýn korunmasýna yönelik hükümlerdir.

5271 sayýlý Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK)’nun 39.maddesinde, sürelerin baþlangýç ve bitim tarihlerinin belirtilmesi davalarda süre belirsizliðini ortadan kaldýran bir unsurdur.

2577 sayýlý Ýdari Yargýlama Usulü Kanunu’nun 7.maddesi, dava açma sürelerini ve 8. maddesi sürelerle ilgili genel esaslarý düzenlenmektedir.

Yargýtay ve Danýþtay içtihatlarýnda da makul sürede yargýlamaya yönelik amaç gözetilmiþtir. Ayrýca birçok kanunda sürelere iliþkin yapýlan düzenlemeler ile bu amaca hizmet edildiði görülmektedir.

Türk hukuk sistemimizde yargýlamaya hakim olan ilkeler, 6100 sayýlý Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK)’nun Birinci Kýsým, Ýkinci Bölümde, 24-33.maddeleri arasýnda evrensel hukuk kurallarý doðrultusunda önemli deðiþiklikler yapýlarak düzenlenmiþtir. HMK’ya göre bu ilkeler; tasarruf (24.md), taraflarca getirilme (25.md), taleple baðlýlýk (26.md), hukuki dinlenilme hakký (27.md), aleniyet (28.md), dürüst davranma ve doðruyu söyleme yükümlülüðü (29.md), usul ekonomisi (30.md), hâkimin davayý aydýnlatma ödevi (31.md), yargýlamanýn sevk ve idaresi (32.md), hukukun uygulanmasý (33.md) ilkeleri olarak sayýlmýþ ve açýklanmýþtýr.

Makul süre içinde yargýlama, HMK’nýn 30.maddesinde yer alan usul ekonomisi ilkesinin bir gereðidir. Bu ilke gereðince hakim, yargýlamanýn makul süre içinde ve düzenli bir biçimde yürütülmesini ve gereksiz gider yapýlmamasýný saðlamakla yükümlüdür. 1086 sayýlý HUMK 77. maddesinin sadeleþtirilmiþ hali olan bu düzenlemeyle yargýlamanýn gecikmeksizin, düzenli ve en az masrafla yapýlmasý amaçlanmýþtýr. Usul ekonomisi ilkesinin gerekçesi AÝHS’nin 6. maddesindeki adil yargýlanma hakký ile doðrudan ilgilidir (HMK Kanun Gerekçesi). Kiþilerin, hukuki korunma mekanizmasýnýn iþlevini yerine getirdiðine ve hukuk düzeninin etkisine olan inancý yargýlamanýn uzamasý halinde kaybolabilmektedir. Geç gelen adaletin çoðu zaman bir anlamý kalmamakta ve bu þekilde hakkýn teslim edilmesi bazen maddeten haksýzlýk yaratabilmektedir. Ayrýca davalarýn, sonuçta elde edilecek hükmün yararýný ortadan kaldýracak kadar uzamasý sosyal hukuk devleti ilkesi ile de baðdaþmamaktadýr. Davanýn görülmesinde hâkim, usul hükümlerini yorumlarken ve adaletli karar verilmesinin saðlanmasýnda bu ilkeyi her zaman göz önünde bulundurmalýdýr. Söz konusu ilke, adalet daðýtýmýnýn hýzlý ve ucuz olmasýna hizmet ettiði için mahkemeler, taraflar ve toplum açýsýndan önem taþýyan bir ilkedir.

Usul hükümlerinin iþlevsel olabilmesi, kanunun diðer hükümlerinin de etkin olarak uygulanmasýna baðlýdýr. Örneðin; yargýlamanýn sevk ve idaresinin usule uygun yapýlmamasý halinde yargýlama süresi gereksiz þekilde uzayabilecektir. Ayrýca makul sürede yargýlama tasarruf ilkesi ile yakýndan ilgili bir konudur. Ayný þekilde hakimin davayý aydýnlatma görevi ile ilgili düzenleme gereðince hâkimin taraflardan açýklama isteme, soru sorma ve delil göstermelerini isteme yetkisi vardýr. Buna göre hâkimin bu yetkisi ile davanýn daha hýzlý ve doðru bir þekilde sonuçlanmasýna imkân tanýnarak makul sürede davanýn bitirilmesine katký saðlanabilecektir.

2- VERGÝ DAVALARINDA MAKUL SÜREDE YARGILANMA

Vergi uyuþmazlýklarýnýn çözümünde idari yollardan sonuç alýnamamasý veya hiç baþvuru yapýlmamasý halinde yargýsal çözüm yoluna gidilebilmektedir. Barýþçýl idari çözüm yollarýnýn aksine yargýsal çözüm yoluna gidilmesi; davacý ve davalý arasýnda var olan uyuþmazlýk, yargý merciinin kararý ile kesin olarak sona ermektedir. Yargýsal çözüm yolu sonunda sorun ortadan kalkarken ayný zamanda idarenin yargýsal denetimi de gerçekleþtirilmiþ olmaktadýr.[17] Vergi davasý vergilendirme iþlemlerine yönelik yapýlan iþlemin iptali için mükellef, sorumlu veya alacaklý kamu idaresince açýlabilmekte ve uygulamada genel olarak iptal davasý þeklinde görülmektedir.[18] Vergi yargýsýyla, uyuþmazlýklarýn nihai çözümünde baðýmsýz mahkemelerin vereceði kararlar doðrultusunda yargý güvencesi getirilerek her türlü mali yükümlülüðün tarh, tahakkuk ve tahsili aþamalarýnda idarenin hukuka uygun hareket etmesi ve adaletin saðlanmasý amaçlanmaktadýr.[19]

Makul sürede yargýlanma hakký vergi uyuþmazlýklarý ve vergi yargýlamasý konularýnda da söz konusudur. Mükellef haklarý kapsamýnda vergi mükelleflerinin de diðer davalarda olduðu gibi makul sürede yargýlanmayý isteme hakký vardýr.[20]

Makul sürede amaç, “taraflarýn uzun süren yargýlama nedeniyle maruz kalacaklarý maddi ve manevi baský ile sýkýntýlardan korunmasý”[21] olduðuna göre bu amacýn özellikle ekonomi içerikli davalarla birlikte vergi davalarýnda da ön plana çýktýðý görülebilir. Özellikle vergi davalarýnýn bir devlet alacaðý olmasý bakýmýndan hukuk sisteminde yer alan yasa hükümleri gereðince “kamu hukuku” alanýna girmesi; mükellef açýsýndan sonucu itibariyle özel nitelikteki haklar ve yükümlülükler üzerinde belirleyici olmasý nedeniyle vergi davalarýnýn da Anayasal koruma kapsamýnda makul sürede bitirilmesini gerektirmektedir.

1982 Anayasasý ve birçok kanunda vergi uyuþmazlýklarýnýn yargý sürecinde makul sürede sonuçlandýrýlmasý hususunda düzenleme yapýlmýþtýr. Anayasal güvencelerden biri olan makul sürede yargýlanma hakký; vergi cezalarý, vergi aslý ve her ikisinin de birlikte konusunu oluþturduðu uyuþmazlýklar bakýmýndan koruma saðlamaktadýr. Avrupa Ýnsan Haklarý Mahkemesi içtihatlarýnýn, vergi aslýna yönelik uyuþmazlýklarýn, mükellefle devlet arasýndaki kamusal niteliði aðýr basan uyuþmazlýklar olmasý (medeni hak ve yükümlülükler kapsamýnda bulunmamasý) ve vergilendirme yetkisinin ülkelerin kamusal yetkilerinin sert çekirdeðini oluþturmasý nedeniyle cezai nitelik taþýmadýkça Sözleþme’nin 6.maddesinin kapsamý dýþýnda tutulmasý yönünde olduðu görülmektedir.[22]

Tablo 1 Makul Sürede Yargýlanma Hakký Ýhlallerinin Genel Görünümü

Yargýlanma Türü	Ýhlal Sayýsý	Makul süre Ýçindeki oraný	Adil Yargýlanma içindeki oraný	Toplam ihlaller Ýçindeki oraný
Vergi uyuþmazlýklarý konulu baþvurularda makul sürede yargýlanma hakký ihlal sayýsý	16	%0,9	%0,7	%0,6
Makul sürede yargýlanma hakký ihlal sayýsý	1.802	-	%83	%63,8
Adil yargýlanma hakký kapsamýnda ihlal sayýsý	2.171	-	-	%76,9
Toplam ihlal sayýsý	2.823	-	-	-

Kaynak: Tekbaþ ve Hayrullahoðlu, a.g.m., s. 269, 2018.

Tablo 1’de; Anayasa Mahkemesinin, adil yargýlanma hakkýnýn ihlali kapsamýndaki kararlarý içinde makul sürede yargýlanma hakkýnýn ihlali %83, toplam ihlaller içindeki oraný ise %63,8’dir. Vergi uyuþmazlýklarý baþvurularýnda makul sürede yargýlanma hakkýnýn ihlali sayýsý 16 olup, makul sürede yargýlanma hakkýnýn ihlalleri içindeki oraný %0,9, toplam ihlaller içindeki oraný ise %0,6’dýr. Anayasa Mahkemesince makul sürede yargýlanma hakkýnýn ihlaline hükmedilen vergi uyuþmazlýklarýnýn yargýlama süreleri açýsýndan ihlal verilen, en kýsa yargýlama süresi 5 yýl^[23], en uzun yargýlama süresi ise 10 yýl 8 ay^[24] olarak tespit edilmiþtir. Bireysel baþvuru incelemelerinde en çok ihlal kararý, adil yargýlanma hakkýna ve bu hakkýn güvenceleri içinde makul sürede yargýlanma hakkýna iliþkin verilmiþtir. Vergi uyuþmazlýklarý için yapýlan baþvurularda da durum aynýdýr. Buna göre uzun yargýlama süresi sorununun yapýsal ve yaygýn bir sorun olduðunu göstermektedir.[25]

Anayasa Mahkemesine intikal eden vergi uyuþmazlýklarýna ait davalarda makul sürede yargýlanma hakkýnýn ihlali açýsýndan çok büyük bir sorun olmadýðý ancak, bireysel anlamda önemli bir ihlalin söz konusu olduðu görülmekte ve bu durum da kiþilerde adalete olan güveni sarsmaktadýr.

3- MAKUL SÜRE KAPSAMINDA VERGÝ DAVALARININ ORTALAMA GÖRÜLME SÜRELERÝ

Ortalama görülme süresi; dosyanýn daireye geliþi ile daireden çýkýþý arasýnda geçen zamandýr.  Çalýþmamýzda, gün olarak hesaplanan bu süre Vergi Mahkemeleri, Bölge Ýdare Mahkemeleri ve Danýþtay’da geçen süreler ayrý ayrý olmak üzere ilgili makamlarda geçen sürelerdir.

Ortalama görülme süresini hesaplama formülü: (((2* (Geçen yýldan kalan) +Yýl içinde gelen)-Çýkan) / (Yýl içinde gelen +Çýkan)) *360’dýr.[26]

Ülkemizde bazý temel yargý organlarý dikkate alýnarak ortalama görülme süreleri genel olarak birbirine yakýn süreler içermektedir. Örneðin; Cumhuriyet Baþsavcýlýðýnda ortalama görülme süresi 2010 yýlýnda 311 gün, 2018 yýlýnda 411 gündür. Ceza Mahkemelerinde (aðýr ceza, çocuk aðýr ceza, çocuk ceza, asliye ceza, icra ceza, fikri ve sýnai haklar ceza) 2008 yýlýnda 258 gün iken 2018 yýlýnda 276 gündür.[27] Hukuk Mahkemelerinde (Asliye Hukuk ve Sulh Hukuk) 2008 yýlýnda 209 iken 2018 yýlýnda 283 güne çýkmýþtýr. Yargýtay Cumhuriyet Baþsavcýlýðý’nda, 2010 yýlýnda 476 gün, 2017 yýlýnda 1539 gün ve 2018 yýlýnda 1168 gün olmuþtur. Yargýtay Ceza Daireleri’nde, 2010 yýlýnda 503 gün iken 2012 ile 2015 yýllarýnda 306 güne kadar düþmüþ ancak artarak 2018 yýlýnda 527 güne çýkmýþtýr. Yargýtay Hukuk Daireleri’nde 2017 ve 2018 yýlýnda 451 güne çýkmýþtýr. Ýdare mahkemeleri 2008 yýlýnda 200 günden 2018 yýlýnda 179 güne düþmüþtür.[28]

Türk vergi yargý organlarýnda dosyalarýn ortalama görülme süresi yýllar itibariyle karþýlaþtýrýlarak aþaðýda tablo 2’de verilmiþtir.

Tablo 2 Türkiye’de Adli ve Ýdari Yargý Organlarýnda Vergi Dava Dosyalarýnýn Ortalama Görülme Süresi (2008-2018)

Yýllar	Vergi Mahke-meleri	Bölge Ýdare Mahkemeleri	Danýþtay (3,4,7 ve 9)		Danýþtay Vergi Dava Dai.Kurulu	Asliye Ceza Mahkemeleri	Yargýtay (7 ve 11.Ceza Dai.)
			Ýlk Dere- ce Ýnc.	Temyizen Ýnc.
2008	185	60	-	425	-	321	359
2009	235	49	385	456	215	290	536
2010	229	39	268	565	228	352	708
2011	239	33	347	569	240	358	858
2012	122	31	254	592	214	239	253
2013	195	38	647	449	101	286	354
2014	166	38	572	524	37	270	409
2015	151	27	678	471	21	253	410
2016	138	75	-	380	17	303	634
2017	168	73	-	875	49	312	887
2018	135	89	-	526	64	296	948

NOT: Danýþtay’da 3, 4, 7 ve 9. Dava Daireleri ile Yargýtay’da 7 ve 11. Ceza Dairelerinde görülen davalarýn görülme süreleri ortalamalarý alýnmýþtýr.

Kaynak: Adalet Bakanlýðý, http://www.adlisicil.adalet.gov.tr adresindeki verilerden oluþturulmuþtur.

Tablo 2’ye göre, Vergi Mahkemelerinde dosyalarýn ortalama görülme süresi 2008 yýlýnda 185 gün iken 2018 yýlýnda 135 güne kadar düþmüþtür. 2008-2018 dönemini kapsayan son 11 yýllýk süreçte vergi mahkemelerinde dosyalarýn görülme süresi ortalama 178 gün olarak hesap edilmiþtir. Bölge Ýdare Mahkemesinde dosyalarýn ortalama görülme süresinin yýllar itibariyle azalma gösterdiði görülmektedir. 2008 yýlýnda 60 gün olan ortalama görülme süresi 2015 yýlýnda 27 güne gerilemiþ 2018 yýlýnda 89 güne çýkmýþtýr.

Danýþtay 3., 4., 7. ve 9. Dava Dairelerinde dosyalarýn ortalama görülme süresi, 2008 yýlýnda 425 gün iken 2017 yýlýnda 875 güne çýkmýþ ve 2018 yýlýnda 526 güne gerilemiþtir. DVDDK’ya gönderilen dosyalarýn ortalama görülme süreleri diðer Dava Dairelerine göre daha kýsadýr. Asliye Ceza Mahkemelerinde davalarýn ortalama görülme süresi 2008 yýlýnda 321 iken bu rakam 2018 yýlýnda 296 güne düþmüþtür. Yargýtay 7. ve 11. Ceza Dairelerinde davalarýn ortalama görülme süresi 2008 yýlýnda 359 iken bu rakam 2011 yýlýnda 858 güne yükselmiþ, 2012 yýlýnda ¼ kadar azalmýþ ve 253 güne inmiþtir. Ancak daha sonra artarak devam etmiþ ve 2017 yýlýnda 887 güne, 2018 yýlýnda ise 948 güne (7.C.D. 1128 gün; 11.C.D 769 gün) yükselmiþtir.[29]

Yargý organlarý itibariyle vergi davalarý dosyalarýnýn ortalama görülme sürelerinin; en kýsa sürede Bölge Ýdare Mahkemeleri’nde, sonrasýnda sýrayla Vergi Mahkemeleri, Asliye Ceza Mahkemeleri, Danýþtay ve Yargýtay’da sonuçlandýðý görülmektedir.

Nüfus bakýmýndan eþdeðer olan Almanya’da yargýya intikal eden dosya sayýsý 50-60 bin adet arasýnda olup bir dava dosyasýnýn ortalama süresi 21 aydýr.[30] Ülkemizde ise 2015 yýlýnda vergi mahkemelerinde açýlan dava sayýsý yaklaþýk 150.000 adet, sonuçlanan dosya sayýsý ise 108.000 adettir. Bir dava dosyasýnýn görülme süresi ise yaklaþýk 5 (151gün) aydýr.[31] Ülkemizde açýlan vergi dava sayýsý Almanya’ya göre 3 kat fazla iken bu yoðunluktaki dosyalarý 151 günde (bu süre Almanya’da ülkemizden 4,2 kat fazla) sonuçlandýrmasý yargýnýn ne kadar büyük bir iþ yükü altýnda olduðunun bir göstergesidir.

3.1- Vergi Mahkemelerinde Davalarýn Ortalama Görülme Süreleri

06.01.1982 tarih ve 2576 sayýlý Kanun ile kurulan vergi mahkemeleri, bazý vergi uyuþmazlýklarýnda doðrudan Danýþtay’a yetki verilmesi dýþýnda genel görevli ve yetkili ilk derece mahkemelerdir. Vergi mahkemeleri, idari yargý alanýnda görev yapan özel mahkeme niteliðinde olduðundan görevleri kanunda açýkça belirlenmiþtir. 2576 sayýlý Kanun’un 6.maddesine göre vergi mahkemelerinin bakmakla görevli olduðu davalar þu þekildedir: “Genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunlarýn zam ve cezalarý ile tarifelere iliþkin davalar”dýr. Ayrýca bu konularda 6183 sayýlý Amme Alacaklarýnýn Tahsil Usulü Hakkýnda Kanun’un uygulanmasýna iliþkin davalar ile diðer kanunlarla vergi mahkemesine verilen iþler görev kapsamýndadýr. Vergi mahkemelerinin yargý çevresinin belirlenmesi veya deðiþtirilmesine HSK tarafýndan karar verilir. Bugün için ülkemizde toplam 36 il merkezinde 66 adet vergi mahkemesi görev yapmaktadýr.

Vergi idaresinin hukuka aykýrý bir vergilendirme iþleminden dolayý hak ve menfaatlerinin ihlal edildiðini düþünenler öncelikle vergi mahkemelerinde dava yoluna gidebilir. Vergi davasý, dava konusu iþlemi tesis eden idarenin bulunduðu yer mahkemesinde açýlýr, yazýlý yargýlama usulü uygulanýr ve evrak üzerinde inceleme yapýlmasý asýldýr. Duruþmalý yargýlama istisnai bir yoldur.[32] Vergi davalarý; yalnýzca tarh, tahakkuk ve tahsil aþamasýna ulaþmýþ iþlemler, idarenin vergilemeden önce ya da sonra tesis ettiði bir takým vergiye iliþkin kesin ve icrai iþlemleri ile istisna ve muafiyet iþlemleridir.[33] Vergi mahkemelerinde tarhiyat aþamasýnda dava konusu edilen vergi ve cezalarýn tahsili iþlemleri, yürütmeyi durdurma kararýna gerek olmaksýzýn kendiliðinden durmaktadýr. Tahsilat aþamasýnda dava konusu olan vergi ve cezalarýn tahsili iþlemlerinin durmasý mahkemenin yürütmeyi durdurma kararý vermesine baðlýdýr.[34]

Tablo 3 Vergi Mahkemelerindeki Dava Sayýlarý ve Ortalama Görülme Süreleri (2008-2018)

Yýllar	Gelen				Yýl Ýçinde Çýkan	Bir Sonraki Yýla Devir	Çýkan Davanýn Gelen Davaya Oraný %)	Ortalama Görülme Süresi
	Geçen Yýl. Devri	Yýl Ýçinde Açýlan	Bozularak Gelen	Toplam
2008	49.360	97.802	5.500	152.662	98.292	54.370	64,4	185
2009	72.177	110.733	5.528	188.438	111.904	76.534	59,4	235
2010	76.533	130.134	5.795	212.462	123.791	88.671	58,3	229
2011	88.673	83.375	3.701	175.749	124.303	51.446	70,7	239
2012	33.671	97.180	5.542	136.383	100.919	35.464	74,0	122
2013	53.251	109.141	6.291	168.683	103.509	65.174	61,4	195
2014	47.382	96.036	5.240	148.658	102.128	46.530	68,7	166
2015	46.531	98.667	5.476	150.674	108.242	42.432	71,8	151
2016	42 432	104 410	5 729	152 571	110 519	42 052	72,4	138
2017	42 053	95 749	5 345	143 147	94 112	49 035	65,7	168
2018	49 034	90 973	7 483	147 490	116 042	31 448	78,7	135

Kaynak: Adalet Bakanlýðý, http://www.adlisicil.adalet.gov.tr/ Eriþim tarihi: 18.08.2019.

Tablo 3’de; 2008-2018 döneminde vergi mahkemelerinde görülen vergi davalarýnýn yýllar itibariyle artýþ gösterdiði görülmektedir. 2008 yýlýnda toplam 152.662 adet olan dava sayýsý 2010 yýlýnda toplam 212.462 adet dosyaya yükselmiþtir. 2018 yýlýna kadar geçen sürede azalarak dosya sayýsý 147.490 adede düþmüþtür. Vergi mahkemelerinde ortalama görülme sürelerinde dalgalanmalar söz konusu olup, bir önceki yýla göre en fazla artýþýn 73 gün ile 2013 yýlýnda, en fazla düþüþün 117 gün ile 2012 yýlýnda olduðu görülmektedir. 2018 yýlýnda ise ortalama görülme süresi bir önceki yýla göre 33 gün azalarak 135 gün olmuþtur.

2018 yýlýnda karara baðlanan davalarýn açýlýþ yýllarý incelendiðinde; 2014 yýlý ve öncesinden 8, 2015 yýlýndan 34, 2016 yýlýndan 844, 2017 yýlýndan 47.389, 2018 yýlýndan 67.767 adet dosyanýn sonuçlandýrýldýðý tespit edilmiþtir.[35] Bu durum Vergi Mahkemelerinde 2014 yýlýndan bu yana 8 adet dava dosyasýnýn 4 yýl (1460 gün) mahkeme sürecinde beklediðini göstermektedir. 2015 yýlýndaki 34 adet dosyanýn 3 yýl (1095 gün), 2016 yýlýndaki 844 dosyanýn 2 yýl (730 gün) boyunca sonuca ulaþamamasý verginin taraflarý bakýmýndan makul sürede yargýlanma hakkýnýn ihlali ve adalete güven konusunda önemli bir risk oluþturmaktadýr. 

Vergi mahkemelerinde Adalet Bakanlýðý’nýn 2010 yýlý verileri kapsamýnda dava türlerine göre dava dosyasý yoðunluðu bakýmýndan 10. sýrada yer alan ÖTV ile ilgili davalar 272 günle en fazla; Ücretlilere Ýliþkin Vergi Ýadesi davalarý ise 2 gün ile en kýsa ortalama görülme süresine sahiptir.[36] 

Tablo 4 Ýller Ýtibariyle Vergi Mahkemelerinde Ortalama Görülme Süreleri (2012-2018)

Ýller	Mahkeme Sayýsý ve Yargý Çevresi	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
Adana	(2) Adana	114	88	132	106	113	109	146
Ankara	(7) Ankara, Bolu	115	537	164	146	139	140	109
Antalya	(2) Antalya, Burdur, Isparta	168	203	238	209	176	189	128
Aydýn	(1) Aydýn	91	115	157	106	81	162	178
Balýkesir	(1) Balýkesir, Çanakkale	182	169	127	128	149	150	133
Batman	(1) Batman, Siirt	-	-	-	240	136	115	120
Bursa	(2) Bursa, Yalova	92	145	193	203	157	197	131
Çorum	(1) Çorum	-	-	-	58	95	173	145
Denizli	(1) Denizli	84	108	123	142	86	134	110
Diyarbakýr	(1) Diyarbakýr	167	116	119	76	90	124	104
Edirne	(1) Edirne, Kýrklareli	132	110	142	110	133	149	124
Erzurum	(2) Erzurum, Kars, Bayburt, Bingöl, Ardahan, Gümüþhane, Tunceli, Erzincan, Aðrý, Iðdýr	126	189	172	150	180	265	189
Eskiþehir	(1) Eskiþehir	108	90	103	103	66	81	60
Gaziantep	(2) Gaziantep, Kilis, Osmaniye	91	149	185	155	123	142	68
Hatay	(1) Hatay	116	126	116	105	114	127	127
Ýstanbul	(14) Ýstanbul	129	144	166	166	147	191	152
Ýzmir	(4) Ýzmir	143	132	180	156	138	151	163
Kahramanmaraþ	(1) Kahramanmaraþ	-	-	-	54	88	67	68
Kayseri	(1) Kayseri, Nevþehir, Yozgat	106	170	199	135	139	197	125
Kýrýkkale	(1) Kýrýkkale, Kýrþehir	111	69	161	59	77	51	119
Kocaeli	(2) Kocaeli	85	89	118	148	153	199	141
Konya	(2) Konya, Afyonkarahisar, Niðde, Aksaray, Karaman	92	131	159	163	138	135	127
Malatya	(1) Malatya, Elazýð	91	137	129	97	76	86	51
Manisa	(1) Manisa, Uþak, Kütahya	98	134	170	136	120	130	109
Mardin	(1) Mardin, Þýrnak	-	-	-	166	222	188	133
Mersin	(2) Mersin	156	172	208	152	144	171	137
Muðla	(1) Muðla	129	176	215	189	128	137	109
Ordu	(1) Ordu, Giresun	137	125	177	193	155	194	108
Sakarya	(1) Sakarya, Bilecik	109	129	122	153	111	143	125
Samsun	(1) Samsun, Amasya, Sinop, Tokat	84	101	119	125	93	109	103
Sivas	(1) Sivas	130	197	179	157	89	150	72
Þanlýurfa	(1) Þanlýurfa, Adýyaman	-	-	-	114	93	132	133
Tekirdað	(1) Tekirdað	118	103	233	135	135	132	119
Trabzon	(1) Trabzon, Artvin, Rize	83	122	169	136	67	72	47
Van	(1) Van, Bitlis, Hakkâri, Muþ	154	144	166	99	133	219	213
Zonguldak	(1) Zonguldak, Çankýrý, Düzce, Kastamonu, Bartýn, Karabük	111	118	128	112	109	95	73
TOPLAM ORT.		122	195	166	151	138	168	135

Kaynak: Adalet Bakanlýðý, https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dosyalar/c6418f0e-37fa-4e3a-aa2f-7b3021bc83ee.pdf Eriþim tarihi:18.08.2019.

Tablo 4’e göre ülkemizde toplam 66 adet Vergi Mahkemesi nezdinde görülen vergi davalarýnýn ortalama görülme süreleri yýllara göre verilmiþ olup, en kýsa görülme süresi 122 gün ile 2012 yýlý, en uzun görülme süresi ise 195 gün ile 2013 yýlý olarak hesap edilmiþtir. 2018 yýlýnda ise ortalama görülme süresi 135 gündür.

Ortalama görülme süreleri en düþük illerimiz; Trabzon (47 gün), Malatya (51 gün), Eskiþehir (60 gün), Gaziantep ve Kahramanmaraþ (68 gün)’týr. Ortalama görülme süresi en yüksek illerimiz; Van (213 gün), Erzurum (189 gün), Aydýn (178 gün), Ýzmir (163 gün) ve Ýstanbul (152 gün) olmuþtur. Ortalama görülme süresinin 195 gün ile en yüksek olduðu 2013 yýlýnda 537 gün ile Ankara en uzun süren görülme süresine sahip il olmuþtur.

Adalet Bakanlýðý yýllar içinde; açýlan ve önceki yýllardan devir olan dava dosyalarý arttýkça bu artýþýn nedenlerini ve yargý çevrelerindeki durumu (ticari, sosyal vs.) inceleyerek illere göre yeniden yargý çevrelerini belirlemekte, vergi mahkemesi olmayan illere yeni vergi mahkemesi açýlmasýna karar vermekte veya ilgili illerde vergi mahkemesi sayýsýný artýrarak mükelleflerin devletle olan vergisel iliþkilerini yargý düzeyinde iyileþtirme yoluna gitmektedir. Örneðin 2014 yýlýnda 54 adet olan Vergi Mahkemesi sayýsýný 2019 yýlýnda 66’ya çýkarmýþ ve birçok yargý çevresini deðiþtirmiþtir.

Yýllar bazýnda mükellef sayýlarýnda görülen artýþlar vergi davasý sayýlarýný artýrmýþtýr. Bu geliþime baðlý olarak; vergi mahkemesi olmayan illerde açýlmasý ve hatta mevcut olan illerde de sayýlarýnýn artýrýlmasýyla bu mahkemelere ulaþýlabilirlik kolaylaþtýrýlmýþtýr. Zamanla artan hukuk farkýndalýðý, kitle iletiþim araçlarýnýn geliþmesi ile bilgiye ulaþým ve bilincin artýþý dava sayýlarýnýn yükselmesinde önemli bir faktördür. Vergi denetimlerinin sayýsýnýn artmasý ve mahkemelerin verdiði kararlarýn büyük bir çoðunluðunun da mükellef lehine verilmesi kiþileri yargý yoluna gitmede daha da cesaretlendiren bir etken olmaktadýr. Etkin ve yoðun bir denetimin artýþý ile birlikte mükellefler vergi mahkemelerine daha fazla baþvurmak durumunda kalmaktadýrlar. Özellikle Hazine ve Maliye Bakanlýðý’nca mükellef haklarý ve vergi uyumunu artýrma konusunda yaptýðý yoðun çalýþmalar mükellefleri hak arama yoluna doðru cesaretlendirmektedir.

3.2- Bölge Ýdare Mahkemelerinde Vergi Davalarýnýn Ortalama Görülme Süreleri

Bölge Ýdare Mahkemeleri, 06.1.1982 tarih ve 2576 sayýlý Bölge Ýdare Mahkemeleri, Ýdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluþu ve Görevleri Hakkýnda Kanun ile kurulan genel görevli baðýmsýz mahkemelerdir (2576 SK, md.1). Bölge Ýdare Mahkemeleri, 2576 sayýlý kuruluþ ve görevlerini düzenleyen Kanun’da 18.06.2014 tarih ve 6545 sayýlý “Türk Ceza Kanunu Ýle Bazý Kanunlarda Deðiþiklik Yapýlmasýna Dair Kanun” ile yapýlan deðiþiklikle istinaf mahkemeleri konumuna getirilmiþtir. Bölge Ýdare Mahkemesi daireleri istinaf baþvurularýný ve ilk derece mahkemelerince verilen yürütmeyi durdurma kararlarýna karþý itirazlarý inceleyip karara baðlamaktadýr. Ayrýca, kendi yargý çevresi içerisindeki ilk derece mahkemelerinin görev yetki uyuþmazlýklarý Bölge Ýdare Mahkemesince giderilecektir (6545 SK, md.3/A).

2576 Sayýlý Kanun’un 2. ve Geçici 20. maddelerine dayanýlarak, bölgelerin coðrafi durumlarý ve iþ hacmi göz önünde tutularak Adalet Bakanlýðý’nca Ýstanbul, Bursa, Ýzmir, Ankara, Konya, Samsun, Erzurum ve Gaziantep Bölge Ýdare Mahkemeleri kurulmuþ ve yargý çevreleri belirlenmiþtir. 20.07.2016 tarihinde göreve baþlayan Bölge Ýdare Mahkemeleri bugün için 35 adet Vergi Dava Dairesi ile hizmet vermektedir.[37]

6545 sayýlý Kanun’un 19. ve 20. maddeleriyle, 2576 ve 2577 sayýlý kanunlara ve idari yargý sürecine “istinaf” kavramý dahil olmuþtur. Ýstinaf; “Mahkemenin verdiði kararý kabul etmeyerek bir üst mahkemeye götürme” þeklinde açýklanmýþtýr. Bölge Ýdare Mahkemesi, ilk derece muhakemesi ile temyiz incelemesinin icra edildiði muhakeme aþamasý arasýndaki ikincil denetim aþamasý olan “istinaf” muhakemesinde yetkili makam olarak tayin edilmiþtir. Temyizde sadece ilk derece mahkemesinin son kararýnýn “hukuka uygunluðu” incelenirken istinaf ile hukuki inceleme yaný sýra “maddi inceleme” de yapýlabilecektir.[38] Deðiþiklik öncesi uygulamada olan ikili yapýdaki yargýlama düzeni, üçlü bir yapýya (ilk derece mahkemesi, istinaf yolu, temyiz incelemesi) kavuþturulmuþtur (2014/77 Sayýlý Vergi Sirküleri). Böylece Danýþtay’a gitmeden dosyanýn tekrar Bölge Ýdare Mahkemelerinde ayrýntýlý olarak incelenmesi ve uyuþmazlýk hakkýnda farklý bir hakimin de hukuksal görüþünün alýnmasý imkaný saðlanmýþtýr.[39]

Yargýdaki bu deðiþim ile birlikte itiraz kaldýrýlarak istinaf kanun yolu getirilmiþ ve kanun yararýna bozma kanun yararýna temyiz olarak yeniden yapýlandýrýlmýþ ve kararýn düzeltilmesi yolu kaldýrýlmýþtýr. ÝYUK m.53’de düzenlenmiþ olan yargýlamanýn yenilenmesi yolunda ise uyum deðiþikliðine gidilmiþtir. Ýtiraz yerine istinaf kanun yolunun getirilmesi; yargýlama aþamasýnda istinaf mahkemelerinin birer süzgeç görevi görmesi saðlanarak vergi davalarýnýn çoðunluðunun istinaf aþamasýnda çözümlenmesi amaçlanmýþtýr.[40]

Bölge Ýdare Mahkemelerinin vergi uyuþmazlýklarý ile ilgisi sýnýrlý olup, sadece vergi mahkemelerinin tek hakimle verdiði nihai kararlara karþý itiraz edilmesi durumunda bunlarýn çözümlenmesine bakmakta ve verilen kararlar kesin hükmündedir. Bu kararlar Danýþtay’a temyiz edilememektedir. Vergi davalarýnda mahkeme re ’sen veya vergi, resim, harç ile bunlarýn zam ve cezalarý toplamý ilgili yýl için belirlenen tutarý aþmasý halinde taraflardan birinin isteði üzerine duruþma yapýlabilmektedir. Bu tutarýn altýnda olan davalarda mahkeme, dosya üzerinden inceleme yaparak karar vermektedir.[41]

Bölge Ýdare Mahkemelerine yapýlan itirazlarýn temelinde vergi mahkemelerinde tek hakimle verilen kararlara olan güvensizlik yatmaktadýr. Özellikle bir üst mahkemede verilen kararlarýn davacý lehine sonuçlanacaðý kanaatinin yüksekliði mükellefleri bir üst yargý yoluna gitme yönünde cesaretlendirmektedir. Ayrýca yargýlama süresince verginin tahsilinin gecikmesi veya hiç ödenmemesi gibi bir sonuç ihtimali de mükellefi bir üst mahkemede hak arama yoluna sevk etmektedir.  Tüm yargý yollarýnýn kullanýlmasý mükellef için bir hak olarak görülürken vergi idaresi (haklý ise) açýsýndan vergi kaybý doðuran bir hal almaktadýr. Bu süreç, yargýnýn yükünü artýrmakta ve verginin tahsilinin gecikmesinde araç konumuna getirilmektedir.

Tablo 5 Bölge Ýdare Mahkemelerinde Ortalama Görülme Süreleri (2008-2018)

Yýllar	Bölge Ýdare Mahkeme. Ort. Görülme Süreleri	Ýdare Mahkemesi				Vergi Mahkemesi
		Ýstinaf	Ýtiraz	Diðer	Ortalama Görülme Süresi	Ýstinaf	Ýtiraz	Diðer	Ortalama Görülme Süresi
2008	60	-	-	-	-	-	-	-	-
2009	49	-	-	-	-	-	-	-	-
2010	39	-	-	-	-	-	-	-	-
2011	33	-	-	-	-	-	-	-	-
2012	31	-	31	10	21	-	42	15	29
2013	38	-	48	24	36	-	37	13	25
2014	38	-	56	20	38	-	38	13	26
2015	27	-	-	-	-	-	-	-	-
2016	75	218	107	10	112	238	72	20	110
2017	73	36	305	13	118	69	337	15	140
2018	89	97	192	37	109	77	512	41	210

Kaynak: Adalet Bakanlýðý, http://www.adlisicil.adalet.gov.tr/. Eriþim tarihi:18.08.2019.

Tablo 5’e göre 2008-2015 döneminde Bölge Ýdare Mahkemelerinde dosyalarýn ortalama görülme süreleri 27-60 gün arasýnda deðiþmekte iken 2016-2018 döneminde 75-89 güne yükseldiði görülmektedir. 6545 sayýlý kanun ile Bölge Ýdare Mahkemeleri’nde dosyalarýn, Danýþtay’a baþvuru yapmadan önce bir daha ayrýntýlý bir þekilde incelenmesi ortalama görülme sürelerini uzatmýþ ve dosyanýn bir an önce sonuca ulaþmasý imkanýný azaltmýþtýr.

6545 sayýlý Kanun’un çýktýðý dönemde Bölge Ýdare Mahkemelerinin bakabileceði davalar için belirlenen 5.000 TL’nin düþük, 100.000 TL’nin ise çok yüksek bir tutar olarak görülmemesi bu mahkemelerin en az vergi mahkemeleri kadar yoðun hale getireceði düþüncesini çaðrýþtýrmýþtýr. Mevcut süreçte bir vergi davasýnýn en son yargý mercii kararýna kadar sonuçlandýrýlmasý en az 2 yýla yakýn bir zaman alýrken, yeni süreçte bir vergi davasýnýn çözümüne dair en son yargý merciinin kararýný açýklayacaðý tarihe kadar ortalama geçecek sürenin çok daha fazla (3-4 yýl) olacaðý tahmin edilmiþtir.[42] Kaldý ki Tablo 5’teki ortalama görülme sürelerinin son yýllarda istinafla birlikte önemli derecede artýþ göstermiþ olmasý bu ihtimalleri doðrulamýþtýr.

3.3- Danýþtay’da Vergi Davalarýnýn Ortalama Görülme Süreleri

Danýþtay, Anayasanýn 155. maddesine göre, yürütme organýna yardýmcý bir inceleme, danýþma ve karar organý olmanýn yaný sýra, yönetimin yargý yoluyla denetlenmesinde etkin ve önemli görev yapan bir yargý kuruluþudur. Danýþtay, 1982 yýlýnda yürürlüðe giren 2575 sayýlý Danýþtay Kanunu’na göre örgütlenmiþ olup, görevleri sayýlmýþtýr. Danýþtay’ýn idari görevleri ile yargý görevi birbirlerinden kesin olarak ayrýlmýþ ve her iki görevi yürütecek daireler birbirinden tamamen ayrý olarak kurulmuþlardýr. Kanun’un 25. maddesine göre; idare ve vergi mahkemelerince verilen nihai kararlar ve ilk derece mahkemesi olarak Danýþtay’da görülen davalarla ilgili nihai kararlar Danýþtay’da temyiz yoluyla incelenmekte ve karara baðlanmaktadýr. Vergi hukukuna iliþkin genel düzenleyici iþlemlerden kaynaklanan uyuþmazlýklarda ilk derece mahkemesi olarak da görev yapmaktadýr. Danýþtay’da temyizen gönderilen dosyalara kararýn hukuka uygun olarak verilip verilmediði yönüyle bakýlmakta ve iþin esasý hakkýnda yeniden inceleme yapýlmamaktadýr.[43]

Kanuna göre Danýþtay, 13 dava, 1 idari olmak üzere 14 daireden oluþmaktadýr. Bu dairelerden 3., 4., 7. ve 9. Daireler “vergi dava daireleri” olarak vergi uyuþmazlýklarýndan doðan davalara bakmakla; 9.6.2004 tarih ve 5183 sayýlý Kanun’un 15. maddesine göre Vergi Dava Daireleri Kurulu da vergi mahkemelerinde verilen ýsrar kararlarýný ve vergi dava dairelerinden ilk derece mahkemesi olarak verilen kararlarý temyizen incelemekle görevlendirilmiþtir.[44] Danýþtay’da Vergi Dava Daireleri Kurulu ile Ýçtihadý Birleþtirme Kurulu, vergi uyuþmazlýklarýnýn çözümü ve vergi hukukunun geliþmesi açýsýndan önemli rol oynamaktadýr.[45]

Tablo 6  Danýþtay Vergi Dava Dairelerinde Ortalama Görülme Süreleri (2008-2018)

Yýl	Üçüncü		Dördüncü		Yedinci		Dokuzuncu		Vergi Dava Daireleri Kurulu		Danýþtay (3,4,7 ve 9. Dai.Ort.)		Danýþtay Genel
	Ýlk Dere-ce Ýnc.	Temyizen Ýnc.	Ýlk Dere-ce Ýnc.	Temyizen Ýnc.	Ýlk Dere-ce Ýnc.	Temyizen Ýnc.	Ýlk Dere-ce Ýnc.	Temyizen Ýnc.	Ýlk Dere-ce Ýnc.	Temyizen Ýnc.	Ýlk Dere-ce Ýnc.	Temyizen Ýnc.	Ýlk Dere-ce Ýnc.	Temyizen Ýnc.
2008	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	425
2009	-	420	631	412	139	511	-	480	-	215	385	456	529	496
2010	-	516	233	540	302	638	-	567	-	228	268	565	612	568
2011	-	483	171	461	522	651	-	679	-	240	347	569	605	502
2012	65	535	265	490	483	761	203	581	-	214	254	592	559	521
2013	64	381	1550	428	594	586	378	402	-	101	647	449	435	452
2014	405	585	553	435	497	590	832	486	-	37	572	524	431	480
2015	582	591	792	479	410	486	926	328	-	21	678	471	429	371
2016	-	372	-	438	-	468	-	242	-	17	-	380	-	354
2017	-	631	-	1150	-	1119	-	601	-	49	-	875	-	739
2018	-	492	-	527	-	707	-	377	-	64	-	526	-	571

Kaynak: Adalet Bakanlýðý verilerinden yararlanýlarak oluþturulmuþtur.

Tablo 6’ya göre; 2008-2018 yýllarý arasýnda Danýþtay’da tüm davalar için ortalama görülme sürelerine iliþkin en düþük deðer 354 günle 2016 yýlýnda gerçekleþmiþ buna karþýn vergi dava dosyalarýna ait ortalama görülme süresi 26 gün fazlasýyla 380 gün olarak hesap edilmiþtir.  Ortalama görülme süresi 2017 yýlýnda Danýþtay’da tüm davalar için 739 gün ile en yüksek deðere ulaþmýþ ve ayný þekilde temyizen gönderilen vergi davalarýna ait ortalama görülme süreleri de artýþ göstererek 875 gün ile son 10 yýlda zirve yapmýþtýr. Ayný yýl 4. Dava Dairesinde 1150 gün, 4.Dava Dairesinde de 1119 gün ortalama görülme süreleri ile en yüksek seviyeye ulaþmýþtýr. Bu veriler 2016 yýlýnda Danýþtay’ýn iþ yükünü hafifletmek amacýyla yapýlan yasal düzenlemenin baþarýsýný sorgulatýr konumdadýr.

Ýlk derece mahkemesi olarak Danýþtay’da görülen, VUK gereðince þikayet yoluyla vergi düzeltme taleplerinin reddine iliþkin iþlemlere karþý açýlacak iptal ve tam yargý davalarýnýn ortalama görülme süreleri 3,, 4,, 7. ve 9. Daireler ortalamasý 2009 yýlýnda 385 günden 2015 yýlýnda 678 güne çýkmýþtýr. En yüksek görülme süresi ise 4. Dava Dairesinde 2013 yýlýnda 1550 gün ile gerçekleþmiþtir. Danýþtay’da 3., 4., 7. ve 9. Dava Dairelerinin tüm Daireler içinde vergi davalarýna ait dosya oraný 2015 yýlýnda %29,3, diðer davalarýn oraný ise %70,7’dir.

Dosyalarýn sonuçlandýrýlmasýnda, vergi davalarýnýn ortalama görülme süreleri tüm dairelerin görülme süresi ortalamasýnýn üstündedir. Bu da vergi davalarýnýn sonuçlandýrýlmasýnda, ortalama görülme süresinin üstünde bir zaman harcandýðýný göstermektedir. Vergi Dava Daireleri Kurulu’nun ise dosyalarý bekletmeksizin sonuçlandýrdýðý görülmektedir.

4- ORTALAMA GÖRÜLME SÜRELERÝNÝN KISALTILMASINA YÖNELÝK ÖNLEMLER KAPSAMINDA HEDEF SÜRE UYGULAMASI

Diðer tüm davalarda olduðu gibi vergi uyuþmazlýklarýnda da yapýlan hukuksal düzenlemelerin amaçlarýndan biri de vergi davalarýnýn yargý sürecinde makul sürede sonuçlandýrýlmasýný saðlamaktýr. Hukuksal düzenlemelerin mevzuatta yer almasý olumlu bir durum olmakla birlikte hakkýn korunabilmesi bakýmýndan tek baþýna yeterli olmayýp, düzenlemelerin etkin bir þekilde uygulanabilmesi, uygulamada ortaya çýkan sorunlarýn çözümüne yönelik düzenleme ve mekanizmalarýn da oluþturulmasý gerekmektedir. Bu amaçla idari, hukuki, teknik çalýþmalar yapýlmakla birlikte sürekli artan dosya sayýsý alýnan tedbirleri zaman zaman etkisiz býrakabilmektedir.

Makul sürede yargýlanma hakkýnýn korunmasý konusunda; 09.01.2013 tarih ve 6384 sayýlý “AÝHM’ne Yapýlmýþ Bazý Baþvurularýn Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun”un 2.maddesi a bendinde; “ceza hukuku kapsamýndaki soruþturma ve kovuþturmalar ile özel hukuk ve idare hukuku kapsamýndaki yargýlamalarýn makul sürede sonuçlandýrýlmadýðý” ve b bendinde; “mahkeme kararlarýnýn geç veya eksik icra edildiði ya da hiç icra edilmediði, iddiasýyla Avrupa Ýnsan Haklarý Mahkemesine yapýlmýþ baþvurularý kapsar” ifadesiyle makul sürede yargýlanma ile ilgili sorun özellikle vurgulanmýþtýr. 25.07.2018 tarih ve 7145 sayýlý Kanun’un 20.maddesiyle 09.01.2013 tarih ve 6384 sayýlý Kanuna geçici maddenin eklenmesiyle bu konudaki en önemli düzenleme yapýlarak kanunda öngörülen þartlarda baþvuruculara Adalet Bakanlýðý bünyesindeki Tazminat Komisyonuna baþvuru imkaný saðlanmýþtýr.

Makul sürede yargýlanma hakkýnýn saðlanmasý bakýmýndan yapýlan en önemli idari düzenleme ise “Yargýda Hedef Süre Uygulamasý”dýr.

4.1- Hedef Süre Uygulamasýnýn Tanýmý ve Yasal Altyapýsý

Adalet Bakanlýðý, yargýda hedef süre uygulamasýný; “her bir dava ve soruþturma için hedef süre öngörerek hedeflenen sürede tamamlanamayan dava ve soruþturmalarýn hýzlandýrýlmasý amacýyla çözümler üretilmesini ve bu sayede yargýlama ve soruþturma sürelerinin kýsaltýlmasýný amaçlayan bir dava yönetim sistemi” olarak tanýmlamýþtýr.[46] “Yargýda Hedef Süre Uygulamasý” esasen Adalet Bakanlýðý’nýn yürüttüðü bir proje olup, amacý yargýnýn daha etkili ve verimli çalýþmasýný saðlamaktýr. Ülkemizde yargýya olan güvenin güçlendirilmesi, mahkeme ve savcýlýklarýn verimliliðinin artýrýlmasý ve özellikle taraflarýn, davalarýn ne zaman sonuçlandýrýlacaðý yönündeki muhtemel süreleri öngörebilmelerinin saðlanmasý amacýyla hareket edilecektir.

Projenin hedefi ise, “AÝHS’nin 6.maddesi ile korunan makul sürede yargýlanma hakkýnýn ihlalini önleyecek politikalarýn uygulanmasý” olarak belirtilmiþtir. Böylece Cumhuriyet savcýlýklarýnda görülen soruþturmalar ile hukuk, ceza ve idari yargýdaki dava türlerinin yargýlama sürelerinin belirlenmesi ve kamuoyuna ilan edilmesi gerçekleþebilecektir.[47]

Avrupa Konseyi’ne üye ülkelerde, adil yargýlanma hakkýnýn önemli bir baþlýðýný oluþturan yargýlamalarýn makul sürede bitirilmesi ilkesinin daha etkin olarak gözetilmesi ve uzun süren yargýlamalarýn önüne geçmek amacýyla Avrupa Adaletin Etkililiði Komisyonu (CEPEJ), 2007 yýlýnda, uzun süren yargýlamalara yönelik çalýþmalar yapmak üzere SATURN (Study and Analysis of Judicial Time Use Research Network) Merkezi’ni kurmuþtur. SATURN Merkezinin amacý, üye ülkelerdeki yargýlamaya iliþkin zaman yönetimi konusunda örnek adliyeler seçmek suretiyle bilgi toplayýp, üye devletlerin makul sürede yargýlanma hakkýnýn ihlalini önleyecek politikalarýn üretilmesi ve uygulanmasýný saðlamaktýr.[48]

SATURN çalýþma grubu; yargýlamalarýn belli sürede sonuçlandýrýlmasý için “SATURN Rehber Ýlkeleri”ni hazýrlamýþ ve 6 Aralýk 2016 tarihinde CEPEJ Genel Kurulu tarafýndan bu rehber kabul edilmiþtir. Rehberde, üye ülkelerde davalarýn 1-2 ve 3 yýllýk sürelerde bitirilmesi tavsiye edilmiþ ancak asýl hedefin 1 yýllýk sürede bitirilmesi olduðu belirtilmiþtir. Rehber; “yargýda hedef süre belirlenmesini, süreye uyumun takip edilmesini ve denetim mekanizmasýnýn oluþturulmasý ile uzun süren davalar ile ilgili çözüm önerisi geliþtirilmesini öngören bütünleþik bir sistem” getirmektedir. Bu uygulama, yargýlamalarda kaliteli, taraflar için öngörülebilir, þeffaf ve kamuoyu denetimini saðlayan bir yapý sunmakta ve özellikle davalarýn süresinde bitirilmesini hedeflemektedir.[49]

SATURN Rehberi Ýlkeleri çerçevesinde hazýrlanan EUGMONT (Yargýlama Sürelerinin Ýzlenmesine Ýliþkin Avrupa Tek Tip Rehber Ýlkeleri) ile zaman aralýklarý ve ortalama/azami sürelere göre yargýlamalarýn, yargýlamaya baðlý olarak ortaya çýkan uzunluklarý ve toplam yargý süreleri belirtilmiþtir. Ayrýca yargýlama aþamalarýnýn ve geçen sürelerin izlenmesiyle ilgili çizelge hazýrlanarak yargýda zaman yönetiminin bu esaslar ve bilgiler doðrultusunda yapýlacaktýr.[50]

2802 sayýlý Hakimler ve Savcýlar Kanunu’nda hedef süre uygulamasýnýn mevzuat alt yapýsýnýn oluþturulmasý için gerekli yasal düzenleme yapýlmýþtýr. 01.07.2016 tarih ve 6723 sayýlý Kanun’un 25.maddesiyle yeniden düzenlenen 2802 sayýlý Kanunun 28.maddesinin 7.fýkrasýnda “soruþturma, kovuþturma veya yargýlamanýn tamamlanmasý için öngörülen hedef sürelerin Hâkimler ve Savcýlar Kurulu’nun görüþü alýnarak Adalet Bakanlýðý tarafýndan belirleneceði” ifade edilmiþtir.

Hedef sürelerin belirlenmesi ve uygulanmasýna iliþkin usul ve esaslarý düzenleyen “Soruþturma, Kovuþturma veya Yargýlama Hedef Sürelerinin Belirlenmesi ve Uygulanmasýna Ýliþkin Yönetmelik” 23.06.2017 tarih ve 30105 sayýlý RG’de yayýmlanarak 01.09.2017 tarihinde yürürlüðe girmiþtir. Yönetmeliðin 6.maddesinin 1.bendinde; “soruþturma iþlemlerinde suç þüphesinin yetkili mercilerce öðrenildiði, ceza mahkemelerinde iddianamenin kabul edildiði, hukuk, idare ve vergi mahkemelerinde davanýn esas kaydýnýn yapýldýðý andan itibaren baþlamaktadýr. Bölge adliye ve bölge idare mahkemelerinde dosyanýn daireye geldiði tarihte baþlayan olan hedef süre, soruþturma evresinde soruþturmayý bitiren kararla kovuþturma veya yargýlamalarda da gerekçeli kararýn yazýmýyla son bulmaktadýr.” Ýfadesiyle hedef sürelerin ne olduðuna ve hesabýna yönelik açýklýk getirilmiþtir.

30.09.2016 tarihinde yürürlüðe giren “Kanun Yolu Deðerlendirme Formlarýnýn Düzenlenmesine Ýliþkin Yönetmelik” ile adli yargý hakim ve Cumhuriyet savcýlarý ile idari yargý hakimleri için düzenlenecek “Kanun Yolu Deðerlendirme Formlarý”na iliþkin usul ve esaslar belirlenmiþtir. Yönetmeliðin 5.maddesinin 1.fýkrasýnýn (c) bendinde ise; “soruþturma, kovuþturma veya yargýlamanýn hedef sürede tamamlanmasý” ifadesiyle bu konunun deðerlendirmede dikkate alýnacaðý hüküm altýna alýnmýþtýr[51].

Yargýlama hedef sürelerine iliþkin Yönetmelik hükümlerinde öngörülen usullere göre belirlenen hedef sürelerin uygulanmasýna, adli ve idari yargý ilk derece mahkemelerinde 03.09.2018 ve Cumhuriyet baþsavcýlýklarýnda ise 01.10.2018 tarihi itibariyle baþlanmýþtýr.[52]

4.2- Hedef Sürelere Uyumun Ölçümlenmesi

Hedef sürelere uyumun ölçümlenmesi; soruþturma, kovuþturma veya yargýlamalarýn belirlenen hedef süre içerisinde sonuçlandýrýlýp sonuçlandýrýlamadýðýnýn deðerlendirilmesidir. Deðerlendirme bilgileri, Cumhuriyet Baþsavcýlýklarý ve Adalet Komisyonu Baþkanlýklarý’nýn ilgili UYAP ekranýnda her yýl Ocak ayý baþýnda gösterilmektedir. Yine bu birimler her yýl Ocak ayý sonu itibariyle hedef sürelere ulaþamama sebepleri ile çözüm önerilerine yönelik bir rapor hazýrlamakla görevlidirler. Baþkan, üye, hakim ve Cumhuriyet savcýlarýnýn da görüþü alýnarak hazýrlanan bu rapor Hakimler ve Savcýlar Kurulu’na ve Adalet Bakanlýðý Strateji Geliþtirme Baþkanlýðý’na gönderilmektedir. Hazýrlanan raporlar gelecek yýllarda yapýlacak hedef süre belirleme çalýþmalarýnda, HSK Teftiþ Kurulu tarafýndan hakim ve savcýlarýn denetiminde, istinaf ve temyiz incelemesinde kanun yolu deðerlendirme formlarýnýn düzenlenmesinde dikkate alýnmaktadýr.[53]

4.3- Hedef Süre Uygulamasýna Yönelik Adalet Bakanlýðý’nca Yürütülen Çalýþmalar

Avrupa Birliði’ne üyelik müzakereleri sürecinde hazýrlanan Yargý Reformu Stratejinde ve Adalet Bakanlýðý Stratejik Planý’nda yargýda zaman yönetiminin ülke genelinde uygulanmasý hedeflenmiþtir. SATURN projesi çalýþmalarýný yürütmek üzere HSYK tarafýndan 2013 yýlýnda Ankara Bölge Ýdare Mahkemesi ile Amasya ve Erzurum Adli Yargý Adalet Komisyonu Baþkanlýklarý ilk pilot adliyeler olarak tespit edilmiþtir. 2015’de elde edilen baþarýlý sonuçlar sonrasýnda projenin ülke genelinde uygulamasýna karar verilmiþtir.[54]

Hedef sürelerin belirlenmesinde Adalet Bakanlýðý’nda hakimler, savcýlar ve akademisyenlerden oluþan bir komisyon tarafýndan, Türkiye genelindeki tüm adli yargý ilk derece mahkemeleri, Cumhuriyet baþsavcýlýklarý, idari yargý ilk derece mahkemeleri, Yargýtay, Danýþtay, HSK ve Türkiye Barolar Birliði’nin görüþ ve önerileri alýnmýþtýr. Yaklaþýk 3 yýl süren çalýþmalar sonucunda[55] 1438 dava türü ve 220 soruþturma suç türü için hedef süreler tespit edilmiþtir. Ceza davalarýnýn tamamý için 10-13 aylýk; hukuk davalarýnýn %87’si için 1,5 yýlýn altýnda, %13’ü için ise 2 yýla kadar; idari yargýda görülen davalarýn %95’i için 1 yýldan aþaðý, %5’i için ise 1,5 yýla yakýn süreler tespit edilmiþtir. 01.01.2019 tarihinden itibaren yargýlama ve soruþturma hedef süreleri dava taraflarýna re’sen teblið edilmeye baþlanmýþtýr.[56]

Vergi kabahatleri ile ilgili davalar için belirlenen hedef süre; Özel Tüketim Vergisi’nde 240 (8 ay), Amme Alacaklarýnýn Tahsilinde 180 (6 ay), Motorlu Taþýtlar Vergisi’nde 150 (5 ay), Vergi Ziyaýnda ve Özel Usulsüzlükte 210 (7 ay) güne kadardýr. Vergi kabahatleri davalarý için öngörülen hedef sürenin en az 5, en fazla 8 ay olarak tespit edildiði görülmektedir.

Konuyu bir örnekle deðerlendirmek gerekirse; vergi mahkemelerinde dava dosyasý yoðunluðu bakýmýndan 10. sýrada yer alan ÖTV ile ilgili dava dosyalarýnýn ortalama görülme süresi 272 (2010-2011 yýllarý için) gündür ve yeni uygulamayla 240 gün içinde sonuçlandýrýlmasý gerekecektir. Böylece davanýn yaklaþýk 30 gün önce sonuçlanarak taraflarýn dava ile ilgili belirsiz bekleyiþleri son bulacaktýr. Dolayýsýyla davanýn idare lehine sonuçlanmasý halinde ÖTV gibi verimliliði yüksek olan bir vergi gelirinin daha kýsa sürede hazineye girmesine katký saðlanmýþ olacaktýr.  

Hedef süre uygulamasýnýn sistemsel yazýlýmý Adalet Bakanlýðý’nca yapýlmýþtýr. UYAP sistemi de bu sisteme uyumlandýrýlmýþtýr. Hakim ve Cumhuriyet savcýlarý, UYAP uygulama ekranlarýnda dava veya soruþturma türü için belirlenen hedef süreleri, hedef sürelere ait aþamalarý ve hedef süresi biten dosyalarý görebilmektedirler. Her bir dava dosyasýnýn duruþma ortalama süresi ve sayýsý, tebligatta geçen ortalama süresi, bilirkiþi incelemesinde geçen ortalama süresi, talimat dosyalarýnýn ortalama yerine getirilme süreleri gibi istatistiki veriler de bu sistemden elde edilebilmektedir.[57]

SONUÇ

Ýster idari yargýya ister adli yargýya intikal etmiþ olsun tüm vergi davalarý vergi idaresi açýsýndan davanýn sonuçlanmasýna kadar geçen sürede vergi kaybý oluþturmaktadýr. Vergi gelirlerinin tahsilini geciktiren bu süreç idare açýsýndan oldukça maliyetli bir bekleyiþtir. Davanýn idarenin aleyhine sonuçlanmasý vergi gelirlerinin tahsilini imkânsýz hale getirirken ayrýca mahkeme masraflarýyla da ayrýca bir maliyet üstlenmiþ olmaktadýr.

Ülkemizde vergi uyuþmazlýklarý ile ilgili olarak Vergi Mahkemelerinde vergi dava dosyalarýnýn ortalama görülme süreleri 2009-2010-2011 yýllarýnda 200 günün üstüne çýkmýþ ve sonraki yýllarda azalarak 2018 yýlýnda 135 güne kadar gerilemiþtir. Bölge Ýdare Mahkemelerinde vergi dava dairelerinde görülen davalarýn görülme süreleri ise istinaf için 2016 yýlýnda 238 güne çýkmýþ, itirazlar için ise 2018 yýlýnda 512 güne kadar yükselmiþtir. Danýþtay’da ise ortalama görülme süreleri 2016 yýlýnda 380 gün ile en az, 2018 yýlýnda 875 gün ile en yüksek seviyeye çýkmýþtýr. Ortalama görülme sürelerinin bu þekilde gerçekleþmiþ olmasý yargýda yapýlan düzenlemelerin baþarý durumunu sorgulatmaktadýr.  

Makul sürede yargýlanma hakký kapsamýnda dava dosyalarýnýn ortalama görülme sürelerinin düþürülerek davanýn taraflarýný en kýsa sürede adalete ulaþtýrmak, mükelleflerin ticari faaliyetlerine devamýný saðlamak, vergi idarelerinin bir an önce vergi alacaðýný tahsil ederek kamu harcamalarýnýn zamanýnda gerçekleþtirilmesini saðlamak devletin sorumluluðudur. Bu nedenle devletin, yargý hizmetlerini gecikmeksizin en az giderle ve en kýsa sürede yerine getirmesi gerekmektedir.

Vergi davalarý için de büyük önem arz eden makul sürede yargýlanma hakkýnýn saðlanmasý, yargýsal süreçlerin ve idari düzenlemelerin çok yönlü deðerlendirilmesini gerektirmektedir. Yargý sisteminin bir bütün halinde geniþ perspektiften ele alýnarak güçlendirilmesi ve süreçlerin basitleþtirilerek daha etkin ve hýzlý çalýþmasý saðlanmalýdýr.

Bir vergi uyuþmazlýðýnýn esas itibariyle yargýya taþýnmadan önce idari çözüm yollarý aranmalý, bu çözüm yollarýnýn etkinliðinin artýrýlmasý ve gümrük vergilerinde olduðu gibi diðer vergilerde de zorunlu hale getirilmesi, bu kapsamda alternatif çözüm yollarýndan (uzlaþma, arabuluculuk, ön deðerlendirme, kýsa duruþma, tahkim vs) dava türüne en uygun olaný aktif olarak kullanýlmalýdýr. Mükellef iþlemlerinin takibinde mali müþavirlik hizmetlerini sunanlarýn yetki ve sorumluluklarýnýn geniþletilerek vergileme süreçlerinde daha aktif bir rol üstlenmeleri saðlanmalýdýr.

Vergi yargýsýnýn idari yargýnýn gölgesinden kurtarýlarak alanýnda uzman-baðýmsýz yargý mercii (Vergitay gibi) haline getirilmesi, verilecek kararlarýn daha kýsa sürede (örneðin bilirkiþilik sürecini aradan kaldýrmak suretiyle) sonuçlanmasýnda taraflarýn makul süre beklentisine katký saðlayacaktýr.

2013 yýlýndan itibaren ülkemizde de baþlayan uzun yargý süreçlerinin önüne geçecek hedef süre uygulamasý çalýþmalarý hýzla ve önemle devam etmektedir. Hedef süre uygulamasý; yargýlamada öngörülebilirlik ve þeffaflýk açýsýndan olumlu bir adým olarak yargý sürecinde yer alan tüm taraflara (davalý, davacý, hakim, savcý)  davalarýn ne kadar sürede sonuçlanabileceði noktasýnda kýsmen de olsa belirsizliði ortadan kaldýrmýþ ve bilgilenmelerini saðlamýþtýr. Ancak yapýlan düzenleme esasen yargýsal süreçlerde iyileþtirme ve bu amaçla da hedef sürelerin belirlenmesi olmasýna raðmen uygulamada ve hukuksal düzlemde taraflara hedef sürelerin aþýlmasý ve yargýlamalarýn uzun sürmesi konusunda herhangi bir hak vermemektedir. Dolayýsýyla bu güvencenin kýsmen de olsa taraflara saðlanmasý gerekmektedir.