GÝRÝÞ

Bekârlýk vergisi; týpký tarihte görülen çok sayýda vergi gibi (ikinci koca vergisi, býyýk vergisi, sakal vergisi, peruk vergisi, baca vergisi, teker izi vergisi, çizme vergisi) ilginç vergilerden biridir. Bekârlýk vergisi, evli olmayan veya boþanmýþ olan kiþileri ve özellikle erkekleri vergilendirmeye yönelik bir vergi türüdür. Diðer yandan bekârlýk vergisi; evde kalma vergisi, çocuksuzluk vergisi ve sultanlýk vergisi olarak da adlandýrýlmaktadýr.

Bekârlýk vergisinin, tarihte ilk kez Roma Ýmparatorluðu tarafýndan “bekârlýk ve çocuksuzluk vergisi” adý altýnda uygulandýðý görülmektedir. Vergi önce erkekler, daha sonra çocuksuz çiftler için de uygulanmýþtýr.

Türkiye tarihine bakýldýðýnda bekârlardan vergi alýnmasýna iliþkin ilk kanun teklifini, Canik (Samsun) Milletvekili Hamdi Bey 19 Ekim 1920 tarihinde yapmýþtýr. Hamdi Bey bu kanun teklifinde 25 yaþýný doldurmuþ olup da henüz evlenmemiþ olan veyahut her ne suretle olursa olsun eþinden boþanan erkeklerden vergi alýnmasýný öngörmüþtür. Sonrasýnda 1921, 1929, 1931, 1940 ve 1944 yýllarýnda kanun teklifleri verilmiþ; ancak bu kanun tekliflerinin hiçbiri kabul görmemiþtir. Bununla beraber, 1949 yýlýnda kabul edilen Gelir Vergisi Kanunu içerisinde bekâr mükelleflerin ödemek zorunda olduklarý vergiye % 5 oranýnda zam yapýlmýþ ve adý bekârlýk vergisi olmasa da “bekârlýk zammý” þeklinde bir süre uygulanmýþtýr.

Konunun güncelliðine binaen çalýþmada öncelikle bekârlýk vergisinin kavramsal çerçevesi çizilerek tarihsel geçmiþi ve gerekçesi irdelenmiþtir. Sonrasýnda konuya iliþkin literatür taramasý yapýlmýþ, bekarlýk vergisine iliþkin Dünya ve Türkiye uygulamalarý irdelenmiþtir. Daha sonra ise gelir elde etme amacýndan daha çok sosyal amacý olan söz konusu verginin, bu amaç için nasýl kullanýlabileceði ve bu vergi yerine hangi alternatif uygulamalarýn önerilebileceði tartýþýlmýþtýr

1- BEKÂRLIK VERGÝSÝ KAVRAMI, TARÝHÇESÝ ve GEREKÇESÝ

Bekârlýk vergisi, devletin belirli özelliklere sahip evli olmayan kiþilerden birtakým amaçlarý (evliliði ve çocuk yapmayý teþvik etmek, mali kaynak elde etmek gibi) yerine getirebilmek düþüncesiyle aldýðý ekonomik deðer þeklinde tanýmlanabilir. Öte yandan bekârlýk vergisi, çocuksuzluk vergisi veya evde kalma vergisi olarak da adlandýrýlmaktadýr.

Bekârlýk vergisinin tarihine baktýðýmýzda, özellikle evli olmayan erkeklere yönelik olarak uygulandýðý görülmektedir. Bu doðrultuda bekârlýk vergisinin veya diðer kapsamda çocuksuzluk vergisi uygulamalarýnýn, Antik Roma döneminden 20. yüzyýla kadar farklý nedenlerle tarihte uygulandýðý görülmektedir.[1]^{, [2]}

Yapýlan araþtýrmalarda “Lex Papia et Poppaea (Evliliði Teþvik Etme Yasasý)” bekârlýk vergisinin tarihte bilinen ilk örneði olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Yine bu verginin geçmiþine bakýldýðýnda literatürde “Bachelor Tax” olarak adlandýrýldýðý görülmektedir. Ýmparator Augustus’un vergi uygulamalarý doðrultusunda, Roma Ýmparatorluðu’nda ilk kez bu dönemde “bekârlýk ve çocuksuzluk vergisi” uygulandýðý görülmektedir.[3] Ýlk baþta erkekler için 25 yaþýndan 60 yaþýna, kadýnlar içinse 20 yaþýndan 50 yaþýna kadar uygulanan vergi, ilerleyen süreçte çocuksuz çiftler için de uygulanýr olmuþtur.[4]

Osmanlý Devletinde ise bekârlardan ve evlilerden ayrý ayrý vergi alýnmaktaydý. Bu noktada, çift resmi ödeyen çiftçilerle ayný evde bulunan ve evli olmayan az topraklý veya topraksýz kiþilerden “Resm-i Mücerret” adý altýnda vergi alýnmaktaydý. Osmanlýda ayný evde oturan bekâr çocuklara mücerret denildiði için verginin adý buradan gelmekteydi.[5]

Bekârlýk vergisinin uygulanma gerekçesine veya uygulanmaya çalýþýlma gerekçesine bakýldýðýnda; verginin evliliði teþvik etme ve çocuk sayýsýný artýrma (nüfus artýþýný saðlama) amacýyla konulduðu veya konulmaya çalýþýldýðý görülmektedir. Bu noktada Türkiye açýsýndan bakýlýrsa; doðurganlýk oranýndaki ciddi düþüþ, fýrsat penceresinin kapanýyor olmasý ve yaþlý nüfusunda artýþ olmasý aslýnda bu verginin gündeme gelmesinde ve bu verginin arka planýnda yatan nedenler olarak görülmektedir.[6]

Yine Türkiye’nin doðurganlýk düzeyindeki ve yaþ yapýsýndaki geliþmeler, geliþmiþ ülkelerdeki yapýya benzemeye baþladýðýndan ve Onuncu Kalkýnma Planýnda da belirtildiði üzere baðýmlý nüfusun artmasý, nüfus projeksiyon hesaplarýna göre tedbir alýnmamasý durumunda 2038 yýlýndan itibaren çalýþma çaðý nüfusunun ve 2050 yýlýndan sonra da toplam nüfusun azalmaya baþlayacak olmasý pronatalist (doðum yanlý) politikalarýn uygulanýlmasý gerektiði sonucunu doðurmuþ ve bu durum da bekarlýk vergisi gibi bazý uygulamalarý gündeme getirmiþtir.[7]

2- LÝTERATÜR

Türkiye’de sýnýrlý düzeyde de olsa bekârlýk vergisi konusunda bazý akademik çalýþmalar yapýlmýþtýr. Bunlardan birisi Turan Akkoyun’un Haziran 2000’de kaleme aldýðý “Cumhuriyetin Ýlk Yýllarýnda Bekârlýk Vergisi Teþebbüsleri” isimli çalýþmadýr. Söz konusu çalýþmada; Cumhuriyetin ilk yýllarýnda nüfusu artýrma giriþimlerinden birisi olarak bekârlýk vergisinin gündeme geldiði belirtilmiþtir. Çalýþmada bekârlýk vergisinin sýk sýk basýný, meclisi ve kamuoyunu alakadar etse de teþebbüsten öteye geçmediði, amacýn gelir elde etmekten ziyade nüfusu artýrmak olduðu ifade edilmiþtir.[8]

Bekârlýk vergisi konusunda bir baþka çalýþma ise Yaþar Semiz tarafýndan Aralýk 2010’da yazýlan “1923-1950 Döneminde Türkiye’de Nüfusu Arttýrma Gayretleri ve Mecburi Evlendirme Kanunu (Bekârlýk Vergisi)” adlý çalýþmadýr. Semiz söz konusu çalýþmada, 1923-1950 döneminde Türkiye’de nüfusu arttýrmak için yapýlan doðrudan ya da dolaylý yasal düzenlemeleri ele almýþ, bekârlýk vergisinin nasýl gündeme geldiðini ve geliþmeleri irdelemiþtir. Sonuç olarak; devletin nüfusu arttýrmak için yoðun çaba harcadýðý, bu artýþta ailelere yapýlan teþviklerin etkisinin ne kadar olduðunun resmi verilerle saðlýklý bir þekilde izlemenin mümkün olmadýðý belirtilmiþtir. Ayrýca evlenme ve ödüllendirme istatistiklerinin birlikte deðerlendirildiði zaman evlilik oranlarýndaki artýþýn ödüllendirme istatistiklerine ayný anda yansýmadýðý tespit edilmiþ, Türkiye’de vergi indirimi veya bekârlýk vergisi gibi tartýþma ve uygulamalarýn beklenildiði kadar nüfus artýþýnda etkili olamayacaðý savý ortaya atýlmýþtýr.[9]

Yine, bekârlýk vergisi konusunda Sevilay Özer’in Nisan 2013’de yapýlan “Cumhuriyet’in Ýlk Yýllarýnda Bekârlýk Vergisi’ne Ýliþkin Tartýþmalar” baþlýklý çalýþmasý bulunmaktadýr. Özer çalýþmasýnda; Türkiye’deki bekârlýk vergisine iliþkin kanun tekliflerini, içerikleri ve basýndaki yansýmalarýyla birlikte ortaya koymaya çalýþmýþtýr. Çalýþmada sonuç olarak; aile ve nüfus politikasýnýn temelini oluþturan evlenme konusunun Milli Mücadele yýllarýndan beri ülke gündeminde sýklýkla yer bulduðunu, nüfusun artýrýlmasý düþüncesiyle bekârlarýn evliliðe teþvik edilmesinin düþünüldüðünü, bu baðlamda bekârlardan vergi alýnmasýna dair sýk sýk kanun tekliflerinin verildiði belirtilmiþtir. Bu tekliflerin bir türlü kabul edilmediði, bekârlýk vergisine iliþkin kanun tekliflerinin basýnda geniþ yanký bulduðu ve ilgi gördüðü, aðýrlýklý görüþün tekliflerin bekârlarý evlenmeye teþvik edici mahiyette olmadýðý belirtilmiþtir. Evlenmek istemeyenlerin vergi zoruyla evlenmeye ikna edilemeyecekleri, amaç evliliði artýrmak ise öncelikle ekonomik durumun iyileþtirilmesi gerektiði görüþü dile getirilmiþtir. Buna karþýlýk, bazý Avrupa ülkelerindeki uygulamalardan hareketle bekârlýk vergisinin faydalý olabileceði belirtilmiþ, fakat her iki tarafýn görüþ birliðine vardýðý hususun bekârlýk vergisinden elde edilen gelirin çok çocuklu ailelere ya da çocuk müesseselerine verilmesinin gerekliliði olmuþtur.[10]

3- DÜNYA’DA BEKÂRLIK VERGÝSÝNE ÝLÝÞKÝN UYGULAMALAR

Bekârlýk vergisi konusunun tarihsel arka planý ve ülke deneyimlerine bakýldýðýnda, geçmiþte birçok ülkenin farklý nedenlerle bu vergiyi uyguladýðý görülmektedir. Bu baðlamda, tarih boyunca devletlerin özellikle uzun savaþlarýn neden olduðu insan kayýplarýný telafi etmek (nüfusu artýrmak) için evliliði teþvik edici kanunlar hazýrladýðý bilinmektedir. Bekârlýk vergisi tam da bu amaçla gündeme gelmiþ ve tartýþýlmýþtýr.

Dünya uygulamalarýna bakýldýðýnda; yukarýda bahsedildiði üzere, tarihte bekârlýk ve çocuksuzluk vergisini ilk uygulayan Roma Ýmparatorluðudur. Diðer yandan 1695 senesinde Birleþik Krallýk (Ýngiltere), Fransa ile girdiði savaþý finanse etmekte zorlanmýþ ve bu nedenle halktan yeni vergiler toplanýlmasý gerektiði düþünülmüþtür. Toplanýlmasý düþünülen vergilerden birisi de 25 yaþýn üzerindeki bekâr erkeklerden vergi (bekârlýk vergisi) alýnmasýydý. Ancak söz konusu vergi 1706 yýlýnda kaldýrýlmýþtýr.[11]^{, [12]}

1919 yýlýnda Güney Afrika ise ülkede beyaz nüfusu arttýrmak için bekârlýk vergisini uygulamaya baþlamýþ. Almanya’da ise Repelen kenti 1923 yýlýnda bekârlardan vergi alýnmasýný teklif etmiþ ancak teklif reddedilmiþtir. Yine, Ýtalya’da 1927-1943 yýllarý arasýnda Mussolini’nin görevde kaldýðý sürede bekârlýk vergisi uygulanmýþtýr. Bu dönemde Ýtalya’da bekârlar, evli çiftlere göre 2 kat daha fazla gelir vergisi ödemiþlerdir. Burada da Mussolini’nin asýl amacý diðer Avrupa ülkeleri ile mücadele edebilmek için Ýtalya nüfusunun artmasý gerektiðine inanmasý olmuþtur.[13]^{, [14]}

Polonya’da ise 1946-1956 yýllarý arasýnda çocuksuz çiftlere ve 21 yaþýn üzerinde olup evli olmayan kiþilere vergi uygulandý. Ardýndan verginin kapsamý 25 yaþ üzerine çýkarýldý ve bu vergi 1973 yýlýna kadar devam etti.[15]

Sovyetler Birliði’nde ise 1941 yýlýndan 1990 yýlýna kadar 25-50 yaþlarý arasý çocuksuz erkeklerden ve 20-45 yaþlarý arasý çocuksuz evli kadýnlardan elde ettikleri kazançlarýnýn % 6’sý kadar çocuksuzluk vergisi alýndý. 1991-1992 yýllarý arasýnda ise vergi, Sovyetler Birliði’nin daðýlmasý nedeniyle yürürlükten kaldýrýlmadan önce sadece erkeklere uygulandý. Romanya ise 1986 yýlýnda nüfusu arttýrmak amacýyla bekârlýk vergisi uygulamasýna baþladý ve bu verginin uygulamasýna 89 Devrimine kadar devam edildi.[16]^{, [17]}

Diðer taraftan 1821 yýlýnda ABD’nin Missouri Eyaleti’nde evli olmayan reþit erkekler için senede 1 dolarlýk bekârlýk vergisi uygulamasý baþlatýldý. 1921’de ABD’nin Montana Eyaleti, tüm bekârlara 3 dolar vergi uyguladý. 1934 ise ABD’nin Kaliforniya Eyaleti’nde, Kaliforniya’daki düþük doðum oranýna yanýt olarak Maliye Bakaný Roland Vandegrift 5 ila 25 dolar arasýnda bir bekârlýk vergisi önerdi, ancak öneri kabul edilmedi. Günümüzde hala ABD’nin Missouri Eyaleti’nde, 21-50 yaþ aralýðýndaki erkeklerden sembolik olarak senede 1 dolarlýk bir vergi alýnmaktadýr.[18]^{, [19]}

Günümüz Dünya ülkeleri uygulamalarý araþtýrýldýðýnda, doðrudan bekârlýk vergisi adý altýnda bir verginin uygulanmadýðý görülmektedir. Diðer yandan, bazý ülkelerde evli ve çocuklu olanlara vergi açýsýndan bekârlara göre önemli avantajlar saðlandýðý görülmektedir. Bu baðlamda evli ve çocuklu bir aile için ücret üzerinden alýnan gelir vergisi yükü bekârlara göre önemli ölçüde düþmektedir.[20] Bu doðrultuda, OECD (Ekonomik Kalkýnma ve Ýþbirliði Örgütü) verilerine göre evli ve çocuklu olmanýn vergisel avantajlarýna iliþkin olarak ülkelerin ortalama gelir vergisi oranlarýna (gelir vergisinin ücretlilerin brüt kazançlarý içerisindeki oranlarýna) aþaðýda yer verilmiþtir.

Tablo 1: OECD Ülkelerinde Ücretlilerden Alýnan Gelir Vergisi Oranlarý (2018 Yýlý, %)

Bekâr, Çocuksuz		Evli, Eþi Çalýþmayan, Ýki Çocuklu
Ülkeler	Ücretlilerin Brüt Kazançlarý Ýçerisinde Gelir Vergisi Oranlarý	Ülkeler	Ücretlilerin Brüt Kazançlarý Ýçerisinde Gelir Vergisi Oranlarý
Almanya	19,09	Almanya	1,3
Amerika	16,12	Amerika	4,09
Avustralya	24,65	Avustralya	24,65
Belçika	25,86	Belçika	14,45
Birleþik Krallýk	13,97	Birleþik Krallýk	13,37
Çek Cum.	13,62	Çek Cum.	-5,07
Danimarka	35,84	Danimarka	31,8
Finlandiya	20,18	Finlandiya	20,18
Fransa	16,81	Fransa	9,53
Hollanda	17,46	Hollanda	17,1
Ýspanya	14,91	Ýspanya	7,78
Ýsrail	10,03	Ýsrail	10,03
Ýsveç	18,18	Ýsveç	18,18
Ýsviçre	11,17	Ýsviçre	4,6
Ýtalya	21,93	Ýtalya	15,21
Japonya	7,89	Japonya	6,51
Kanada	15,66	Kanada	11,02
Kore	6,44	Kore	4,22
Lüksemburg	17,19	Lüksemburg	5,88
Macaristan	15	Macaristan	4,85
Meksika	8,86	Meksika	8,86
Norveç	19,27	Norveç	19,27
Polonya	7,38	Polonya	2,25
Portekiz	15,63	Portekiz	4,74
Slovak Cum.	10,46	Slovak Cum.	0,19
Türkiye	13,17	Türkiye	11,22
Yeni Zelanda	18,44	Yeni Zelanda	18,44
Yunanistan	10,13	Yunanistan	10,63
OECD Ortalamasý	15,72	OECD Ortalamasý	10,42

Kaynak: OECD. 2019. Taxing Wages-Comparative Tables, Average Income Tax Rate (% gross wage earnings), Single Person at 100 % of Average Earnings No Child,  One-Earner Married Couple at 100 % of Average Earnings Two Children. (https://stats.oecd.org/).

OECD verilerine göre, evli çocuklu olanlar ile bekârlar arasýndaki vergi yüküne baktýðýmýzda;

• Evli ve çocuklu olmanýn vergisel açýdan en avantajlý olduðu ülkeler Çek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Almanya, Polonya ve ABD olarak sýralanýyor. Söz konusu ülkelerde evli ve çocuklu aileler bekârlara göre daha az vergi yüküne sahipler.
• Evli ve çocuklu olmada vergi yükünün bekârlara göre fazla olduðu tek ülke ise Yunanistan. 
• Avustralya, Meksika, Ýsveç, Ýsrail, Yeni Zelanda, Norveç ve Finlandiya vergi sistemleri ise evli ve çocuklu olmaya nötr (tarafsýz) davranmaktadýr. Yani evli çocuklu veya bekâr olunmasý durumu vergi yükünü etkilememektedir.
• Türkiye’nin ise evli ve çocuklu yönünden vergi yükü noktasýnda, OECD ortalamasýnýn üzerinde olduðu görülmektedir. Bu durum, Türkiye’de evli ve çocuklu olup ücret geliri elde edenler açýsýndan vergi yükünün nispeten yüksek olduðu anlamýna gelmektedir.
• Almanya ve ABD gibi geliþmiþ ülkelerde, bekârlarla evli ve çocuklular arasýndaki vergi yükü yönünden evli ve çocuklular lehine bariz fark olduðu görülürken; Türkiye’de ise bekârlar ile evli ve çocuklular arasýndaki vergi yükü açýsýndan pek farkýn olmadýðý görülmektedir.

4- TÜRKÝYE’DE BEKÂRLIK VERGÝSÝNE ÝLÝÞKÝN UYGULAMALAR

Cumhuriyetin ilk yýllarýnda I. Dünya Savaþý’ndan yeni çýkýlmýþ ve ardýndan baðýmsýzlýk mücadelesi verilmiþ olmasý nedeniyle, özellikle yetiþkin erkek nüfusunda önemli bir azalma olduðu görülmekteydi. Nüfustaki bu azalmaya savaþýn yanýnda iyi olmayan saðlýk koþullarýnýn da etkisi olduðunu söylemek gerekir. Gelinen noktada nüfusun artýrýlmasý konusu iki temel boyutuyla deðerlendirilmiþtir. Birincisi, azalan nüfusu artýrmak için tedbirler alýnmasý, diðeri ise mevcut saðlýk koþullarýnýn iyileþtirilmesi yoluyla ölüm oranlarýnýn azaltýlmasýdýr.[21] Ýþte bu noktada, bekârlýk vergisi de nüfusu artýrmak amaçlý alýnabilecek tedbirler arasýnda düþünülmüþtür.

Bekârlardan vergi alýnmasýna dair ilk kanun teklifini, bundan neredeyse 100 sene önce 19 Ekim 1920 tarihinde dönemin Canik (Samsun) Milletvekili Hamdi Bey “Bekârlýk Kanun Teklifi” adýyla yapmýþtýr. Hamdi Bey bu kanun teklifinde, 25 yaþýný doldurmuþ olup da henüz evlenmemiþ olan veyahut her ne suretle olursa olsun eþinden boþanan erkeklerden vergi alýnmasýný istemiþtir.[22]  Bu noktada, Türkiye’de bekârlýk vergisinin ilk olarak bekâr veya boþanmýþ erkekler özelinde getirilmek istendiði görülmektedir. Hamdi Beyin bekârlýk vergisine iliþkin kanun teklifi, Sýhhiye ve Muaveneti Ýçtimaiye Encümenine gönderilmiþse de kanun olarak kabul edilmemiþtir.[23]

Bekârlýk vergisine iliþkin olarak ikinci kanun teklifini ise 22 Þubat 1921 tarihinde Erzurum Milletvekili Memet Salih Efendi “Mecburi Teehhül Hakkýnda Teklifi Kanuni” ile yapmýþtýr. Bekârlýk vergisine iliþkin olarak verilen ikinci kanun teklifinde; evlilik döneminin yaþ aralýðýnýn 18-25 yaþ olduðu, 25 yaþýný dolduranlarýn evlenmekle mükellef tutulacaðý, 25 yaþýný doldurduðu halde evlenmeyenler asker deðilse, mahkûm deðilse veya saðlýðý evlenmesine engel deðilse evleninceye kadar her sene yýllýk gelirinin dörtte birinin mahkeme kararýyla tahsil edileceði ve bu suretle toplanan paranýn belirli bir kýsmýnýn fakirlere daðýtýlacaðý, 25 yaþýný doldurduðu halde evlenmeyenlerin hiçbir suretle kamu hizmetinde veya seçimle gelinebilecek bir görevde yer alamayacaklarý, 25 yaþýndan önce evlenerek emsalleriyle birlikte silahaltýna alýnanlarýn 1,5 sene askerlik yapacaðý ve yaþýna girdikten sonra evlenenlerin ya da evlenmeyenlerin ise 3 sene askerlik hizmeti ile mükellef tutulacaðý hükümlerine yer verilmiþtir.[24]

Verilen teklife iliþkin olarak, daha önce benzer teklifin verildiði gerekçesiyle teklifin mecliste görüþülmesi sýrasýnda yapýlan oylamada ilgili kanun teklifi kabul edilmemiþtir.[25]

Bekârlýk vergisine iliþkin olarak verilen ilk iki teklif mecliste kabul görmese de, bu konuda yapýlan uðraþlar sona ermemiþtir. 1929 Dünya Ekonomik Buhranýnýn tüm dünya ülkeleri gibi Türkiye’yi de derinden etkilediði ve hükûmetin ek vergileri yoðun olarak gündeme getirdiði bir dönemde, bu defa Yozgat Milletvekili Süleyman Sýrrý Bey 18 Mart 1929’da meclise “Bekârlýk Vergisi Kanun Teklifini” sunmuþtur.[26]

Milletvekili Süleyman Sýrrý Beyin söz konusu bu kanun teklifine göre; 25-45 yaþlarý arasýnda olan tüm bekâr erkekler ile 20-35 yaþlarý arasýnda olup da resmi bir daireden maaþ alan tüm bekâr kadýnlar kazanç, arazi ve yol vergilerinin bir katýný bekârlýk vergisi olarak vereceklerdir. Bu vergi mükellefiyetine yukarýda belirtilen yaþ grubunda bulunduklarý halde aile ve kocalarýnýn vefatý dolayýsýyla dul kalmýþ olan çoluk çocuk ve anasý olmayan erkek ve kadýnlarýn da dâhil edilmesi gerektiði belirtilmiþtir. Diðer yandan, malûller ile tahsillerine devam etmekte olan kadýn ve erkeklerin tahsilleri bitene kadar bu vergiden muaf tutulacaðý hususu ayrýca belirtilmiþtir. Yine bu teklife göre bekârlýk vergisinden elde edilecek gelirin %20’si, beþten fazla çocuðu olan ailelere verilmesi öngörülmüþtür. Milletvekili Süleyman Sýrrý Beyin bu teklifi Maliye Encümenince evlenmenin vergi ile teþvikinin faydalý bulunmamasý nedeniyle reddedilmiþtir.[27]

Milletvekili Süleyman Sýrrý Beyin bekârlýk vergisine iliþkin olan ve kabul edilmeyen bu ilk teklifi, basýn ve kamuoyu gündeminde geniþ yanký bulmuþ ve büyük çoðunluðu evli olan milletvekilleri arasýnda ilgi uyandýrmýþtýr. Bazý milletvekilleri ise bu tür vergilerin Avrupa memleketlerinde de uygulandýðýný söyleyerek bu vergiyi desteklediklerini belirtmiþlerdir.[28]

Milletvekili Süleyman Sýrrý Bey bekârlardan vergi alýnmasýna iliþkin teklifini 10 Aralýk 1931 tarihinde bir kez daha meclis gündemine getirmiþ, önceki kanun teklifine ek olarak bu kanun teklifinde vergiden muaf tutulacak kesim arasýna asker, polis ve jandarmayý da dâhil etmiþtir.[29]

Milletvekili Süleyman Sýrrý Bey, bekârlýk vergisinden vazgeçmemiþ ve II. Dünya Savaþý yýllarýnda da bekârlýk vergisine iliþkin kanun teklifleri vermiþtir. Bu doðrultuda Süleyman Sýrrý Bey, 8 Nisan 1940 tarihinde ve 14 Ocak 1944 tarihinde olmak üzere iki kez daha bekârlýk vergisini TBMM gündemine getirmiþtir.[30] Süleyman Sýrrý Bey, 1940 ve 1944 yýllarýnda vermiþ olduðu bu iki teklifinde de askerliðini yapmýþ olan her bekâr erkek ile 17 yaþýný doldurmuþ olan her bekâr kadýnýn bekârlýk vergisiyle mükellef tutulacaðýný belirtmiþtir. Ayrýca özel idare, belediye ve diðer müesseselerden elde edilen aylýk, maaþ ve ücretin kazanç vergisine tabi olduðunu ve bu doðrultuda bekârlýk vergisinin de kazanç vergisinin %10’u oranýnda alýnmasý gerektiðini belirtmiþtir. Diðer yandan söz konusu vergi mükellefiyetinin maaþýn, ücretin, kazancýn ve bekârlýðýn devam ettiði sürece ve 45 yaþýna kadar sürmesi gerektiðini belirterek; köylülerin, çocuk, baba veya anasý olan þehirli veya kasabalý dullarýn ve evlenmeye engel derecede malûl olduðu raporla sabit olanlarýn bu vergiden muaf tutulacaðýný belirtmiþtir.[31]

Diðer yandan; 3 Haziran 1949 yýlýnda kabul edilen 5421 sayýlý Gelir Vergisi Kanunu’nun[32] 90’ýncý maddesine “bekârlýk zammý” adýyla bir madde konulmuþ ve söz konusu Gelir Vergisi Kanunu’na göre alýnacak gelir vergisine bekâr mükellefler için % 5 oranýnda zam yapýlacaðý belirtilmiþtir. Bu noktada, söz konusu kanun maddesi ile gelir vergisinin bekârlardan % 5 zamlý olarak alýnmasý istenilmiþtir. Ayrýca söz konusu maddede; dar mükellefiyete tabi mükellefler ile 25 yaþýný ikmal etmemiþ olan kýzlarýn, 18 yaþýndan aþaðý olan erkeklerin, malûllerin, dul ve yetim aylýðý alanlarýn, çocuklu dullarýn ve evlenmesi kanunen yasak olanlarýn bekârlýk zammýna tabi olmayacaðý belirtilmiþtir.

Hakkýnda pek çok yorum yapýlan bekârlýk vergisi ile ilgili olarak Türkiye tarihine baktýðýmýzda, bekârlýk vergisinin 1920’lerden 1950’lere kadar çok tartýþýldýðý, tam 6 kere kanun teklifi olarak sunulduðu, ancak bir türlü kabul edilmediði, yasalaþmadýðý ve bekârlýk vergisi diye bir verginin uygulanmadýðý görülmektedir. Diðer yandan; bekârlýk vergisinin Türkiye tarihinde direkt kanun olarak kabul edilmediði görülsede, 1949 yýlýnda kabul edilen Gelir Vergisi Kanunu’nda bekârlýk zammý olarak kendine yer bulduðu ve söz konusu kanuna istinaden bekârlarýn evlilere göre % 5 daha fazla vergi ödemekle yükümlü kýlýndýðý görülmektedir.

5- TÜRKÝYE’DE BEKÂRLIK VERGÝSÝ UYGULANABÝLÝRLÝÐÝ VE ALTERNATÝF MALÝ TEÞVÝKLER

5.1- Bekârlýk Vergisi Uygulanabilirliði

Bekârlýk vergisinin geçmiþte bilhassa savaþlar ve doðal afetlerden kaynaklanan kitlesel ölümler nedeniyle evliliði ve nüfus artýþýný teþvik etme amaçlý getirildiði görülmektedir. Cumhuriyetin ilk yýllarýnda ülkenin savaþtan yeni çýkmýþ olmasý, nüfusun azalmýþ ve yoksulluðun artmýþ olmasý gibi nedenlerle bekârlýk vergisi diye mali bir yükümlülük gündeme gelmiþtir.

Geçmiþte bazý ülkelerde uygulanmýþ olan bekârlýk vergisi, ülkemizde birçok kez kanun teklifi olarak meclise sunulsa da kabul edilmemiþtir. Ancak bekârlýk vergisi medyada, kamuoyunda ve milletvekilleri arasýnda yaygýn tartýþma konusu olmuþtur. Hakkýnda pek çok yorum yapýlan bekârlýk vergisi Türkiye’de teklif edildiði þekliyle kanunlaþma imkâný bulamamýþ, fakat 1949 yýlýnda kabul edilen 5421 sayýlý Gelir Vergisi Kanunu içerisinde bekâr mükelleflerin ödemek zorunda olduklarý vergiye %5 oranýnda zam yapýlarak, bekârlýk zammý þeklinde uygulanmýþtýr. 

Türkiye’de yürürlükte olan vergi kanunlarýnda, bekârlara iliþkin bir vergi veya zam uygulamasý söz konusu deðildir. Bu noktada, geçmiþte çeþitli adlar altýnda bazý ülkelerde uygulanan ve Türkiye’de de uygulanmasý için kanun teklifleri sunulan bekârlýk vergisinin Mecliste ciddi tepkiler aldýðý ve çok tartýþýldýðý görülmektedir.[33] Günümüzde gündeme gelmesi ise geçmiþle kýyaslanmayacak yaygýnlýkta toplumsal tepkiye neden olabilecek potansiyele sahip. Bu nedenle, Türkiye’de evliliði teþvik etme ve nüfusu artýrma (çocuk yapmayý artýrma) gayesi, bekârlarý vergilendirerek deðil; evli ve çocuklu ailelerin ödediði vergilerde indirim yapýlarak, evli ve çocuklu ailelere geçim indirimi saðlanarak, çocuk yardýmý desteði verilerek ve daha fazla ücretli izin verilerek yerine getirilebilir. Bu doðrultuda, Türkiye’de bekârlýk vergisi yerine ne tür alternatif uygulamalarýn getirilebileceði aþaðýda açýklanmýþtýr.

5.2- Alternatif Mali Teþvikler

Bekârlýk vergisinin uygulanma veya uygulanmaya çalýþýlma gerekçelerine bakýldýðýnda, evliliði teþvik etme ve bu yolla çocuk yapmayý saðlayarak nüfus artýþýný gerçekleþtirme olduðu görülmektedir. Ýþte bekârlýk vergisinin bu amaçlarýný saðlamak için bekârlýk vergisi yerine ne tür alternatif uygulamalarýn getirilebileceði (önerilebileceði) aþaðýda baþlýklar halinde tartýþýlmýþtýr.

5.2.1- Vergi Ýstisnasý

Türkiye’de yürürlükte olan vergi kanunlarýnda, bekârlara iliþkin bir vergi veya zam uygulamasýnýn olmadýðý çalýþmanýn önceki bölümünde belirtilmiþti. Yine Türkiye’de, doðrudan evli ve çocuklu olanlara iliþkin bir vergi istisnasý (evli ve çocuklu olanlarýn belirli bir gelirinin vergi dýþý býrakýlmasý) uygulamasý da bulunmamaktadýr.

Almanya’da gelir vergisi, kiþilerin medeni durumuna göre alýnmaktadýr. Bu noktada, Almanya’da gelir vergisine uygulanacak vergi oranlarý mükelleflerin medeni (evli olma-bekâr olma) durumuna göre deðiþmektedir.[34] Yine Almanya’da mükelleflerin medeni durumlarý dikkate alýnarak bekâr ve evli mükellefler için belirli bir gelir vergi dýþý býrakýlmaktadýr.[35]^{, [36]} Bu doðrultuda, 2020 yýlý için bekârlarýn yýllýk 9.408 Avro gelirleri vergi dýþý býrakýlýrken (bekârlar için 9.408 Avroya kadar vergi oraný % 0 olarak uygulanýrken), evliler için bu tutarýn iki katý yani 18.816 Avro vergi dýþý býrakýlmaktadýr (evliler için 18.816 Avroya kadar vergi oraný % 0 olarak uygulanmaktadýr). Bunun dýþýnda ayrýca ücret geliri elde edenler, 25 yaþýný aþmamýþ çocuklarýnýn her biri için ilave indirim imkâný elde etmektedirler. Ayrýca, Almanya’da evli veya bekâr olma durumuna göre belirli bir gelir vergi dýþý býrakýlýrken kiþilerin geçimine yetecek miktarda geliri olmasý yani asgari geçim indirimi de dikkate alýnmaktadýr.[37]^{, [38]}

Bu doðrultuda; çocuk yapma (nüfus artýþý) gerçekten teþvik edilecekse, evli ve çocuklu olanlarýn belirli bir miktar geliri vergi dýþý býrakýlmalýdýr. Bu açýdan, gelir vergisi sistemini örnek aldýðýmýz Almanya’da uygulanan sisteme benzer olarak, evli ve çocuklu olanlar için belirli bir gelirin (en azýndan asgari ücretin) vergi dýþý býrakýlmasý (evli ve çocuklu olanlar için belirli bir gelire % 0 vergi uygulanmasý) Türkiye için önerilebilir. Evli ve çocuklu aileler için dikkate alýnacak ve vergi dýþý býrakýlacak tutar ise ailenin geçimi için resmi verilerle hesaplanmýþ olan tutar dikkate alýnarak belirlenmelidir. Söz konusu evli ve çocuklu olanlar için belirli bir gelirin vergiden istisna edilmesi uygulamasý, mevcut Gelir Vergisi Kanunu’na konulacak bir hükümle gerçekleþtirilebilir.

5.2.2- Asgari Geçim Ýndirimi (AGÝ)

Bekârlýk vergisi yerine önerilebilecek diðer alternatif uygulama ise evli ve çocuklu olanlarýn geçimini gerçek miktarda dikkate alan asgari geçim indirimi (AGÝ) teþvikidir. Bu noktada, Türkiye’deki vergi kanunlarýnda hâlihazýrda AGÝ uygulamasý bulunmaktadýr; ancak Türkiye’de yer alan AGÝ uygulamasýnýn ABD’deki gibi etkin ve verimli olmadýðý, evli ve çocuklu olanlarýn geçimini tam olarak kavramadýðý düþünülmektedir. Bu doðrultuda, aþaðýda güncel verilerle AGÝ uygulamasý tartýþýlmýþ, ABD’deki AGÝ sistemi irdelenmiþ ve Türkiye için öneri sunulmuþtur.

Türkiye’de, 193 sayýlý Gelir Vergisi Kanunu’nun[39] 32’nci maddesinde evlilere AGÝ ayrýcalýðý tanýyan bir hüküm söz konusudur. AGÝ uygulamasýnda, evli ve çocuklu birisi bekâr birisine göre daha az vergi ödemektedir. Kiþinin bekâr veya evli olmasý, evliyse eþinin çalýþýyor veya çalýþmýyor olmasý, sahip olunan çocuk sayýsý gibi kriterler dikkate alýnarak hesaplanan AGÝ tutarý ödenecek olan gelir vergisinden indirilerek gelir vergisi yükümlülüðü azaltýlmaktadýr. Kýsaca AGÝ, çalýþanlarýn kendisi ve bakmakla yükümlü olduðu eþi ve çocuklarý için devlet tarafýndan saðlanan, bir nevi evlenmeyi ve çocuk sahibi olmayý teþvik eden vergi indirimidir.

193 sayýlý Gelir Vergisi Kanunu’nun 32’inci maddesine göre asgari geçim indirimi; “ücretin elde edildiði takvim yýlý baþýnda geçerli olan asgari ücretin yýllýk brüt tutarýnýn; mükellefin kendisi için % 50’si, çalýþmayan ve herhangi bir geliri olmayan eþi için % 10’u, çocuklarýn her biri için ayrý ayrý olmak üzere; ilk iki çocuk için % 7,5, üçüncü çocuk için %10, diðer çocuklar için % 5’idir.” Asgari geçim indirimi, bu fýkraya göre hesaplanan tutar ile 103’üncü maddedeki gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranýn (% 15) çarpýlmasýyla bulunan tutarýn, hesaplanan vergiden mahsup edilmesi suretiyle uygulanmaktadýr. Mahsup edilecek kýsmýn fazla olmasý halinde ise iade yapýlmamaktadýr.

Son yasal düzenlemelere göre; 2020 yýlý için çalýþan bekârsa aylýk 220,73 TL, çalýþan evli ve eþi çalýþmýyorsa aylýk 264,87 TL, çalýþan evliyse ve eþi çalýþmýyorsa ve bir çocuðu varsa aylýk 297,98 TL tutarýnda AGÝ’den yararlanmaktadýr. Bu doðrultuda evli ve eþi çalýþmayan ile bekâr arasýndaki AGÝ farký aylýk 44,14 TL iken; evli, eþi çalýþmayan ve bir çocuklu ile bekâr arasýndaki AGÝ farký ise aylýk 77,25 TL’dir.[40]

Türkiye’de, evli ve eþi çalýþmayan ile bekâr arasýndaki indirim farkýnýn aylýk 44 lira 14 kuruþ ve evli olup eþi çalýþmayan bir çocuklu ile bekâr arasýndaki indirim farkýnýn ise aylýk 77 lira 25 kuruþ olduðu deðerlendirildiðinde; evli olan veya çocuklu olan için uygulanmakta olan vergi indiriminin (AGÝ uygulamasýnýn) pek teþvik edici olmadýðý düþünülmektedir. Üstelik söz konusu AGÝ, gelir vergisi baðlamýnda sadece gerçek usulde vergilendirilen ücret gelirleri için uygulanmaktadýr. Ticari kazanç, zirai kazanç, serbest meslek kazancý gibi gelir elde ederek vergi ödeyenler ise evli veya çocuklu olsa bile AGÝ’den yararlanamamaktadýr.

ABD gelir vergisi sisteminde de asgari geçim indirimi uygulamasý bulunmaktadýr. Bu noktada, ABD AGÝ uygulamasý (EITC), belirli bir tutarýn altýnda gelir elde eden ve özellikle evli ve çocuklu olan kiþiler için iade edilebilir bir vergi indirimi uygulamasýdýr.[41] ABD AGÝ uygulamasý, bir bakýma negatif gelir vergisi uygulamasý gibi iþlemektedir. Bu noktada ABD’de uygulanan negatif gelir vergisi-asgari geçim indirimi; mükellefin gelirine, evli olma ve çocuk sayýsýna göre deðiþmektedir. Mükelleflerin AGÝ’den yararlanabilmesi için medeni durumlarýna ve çocuk sayýlarýna göre belirli bir tutarýn altýnda gelirlerinin olmasý gerekmektedir. Bu doðrultuda; 2020 yýlý verilerine göre bekâr veya dul olan birinin 15.820 Dolarýn altýnda gelirinin olmasý, evli olup çocuðu olmayan birinin 21.710 Dolarýn altýnda gelirinin olmasý, evli ve bir çocuklu ailenin ise 47.646 Dolarýn altýnda gelirinin olmasý gerekmektedir. Yine evli olup 3 çocuðu olan ailenin ise 56.844 Dolarýn altýnda gelirinin olmasý gerekmektedir.[42]

Diðer yandan ABD’de geliri belirtilen tutarlarýn altýnda olanlar ve diðer þartlarý saðlayanlar, AGÝ Tablosuna göre belirli bir tutarý geçim indirimi olarak alabilmektedirler. Örneðin; yýllýk 12.000 Dolar gelirli, bekâr veya dul birisi (çocuðu olmayan), geliri 15.820 Dolarýn altýnda olduðu için AGÝ Tablosuna göre 271 Dolar iade alabilmekte veya vergi indiriminden yararlanabilmektedir. Yýllýk geliri 12.000 Dolar olan evli ve çocuksuz biri ise geliri 21.710 Dolarýn altýnda olduðundan, söz konusu tabloya göre 529 Dolar iade alabilmektedir. Yýllýk 12.000 Dolar geliri olup evli ve bir çocuðu olanlar ise geliri 47.646 Dolarýn altýnda olduðundan 3.526 Dolar iade alabilmektedir.[43]

Diðer yandan, Türkiye’de ve ABD’de çalýþanlarýn medeni durumlarý (bekâr, evli, çocuklu olma durumlarý) dikkate alýnarak AGÝ uygulamasý yapýlmaktadýr. Bu doðrultuda, ABD’de ve Türkiye’de yer alan AGÝ uygulamasýna iliþkin karþýlaþtýrmalý tablo aþaðýda (Tablo 2) verilmiþtir.

Tablo 2: Türkiye-ABD AGÝ Karþýlaþtýrmasý

TÜRKÝYE			ABD
Çalýþanýn Medeni Durumu	Yýllýk Gelir (TL) (Asgari Ücretin Brüt Yýllýk Toplamý)	Yýllýk AGÝ Tutarlarý (TL)	Çalýþanýn Medeni Durumu	Yýllýk Gelir (Dolar)	Yýllýk AGÝ Tutarlarý (Dolar)
Bekâr Veya Evli Eþi Çalýþan Çocuksuz	35.316,00[44]	2.648,70	Bekâr Veya Dul Olup Çocuksuz	5.886,00[45]	449
Evli Eþi Çalýþmayan Çocuksuz	35.316,00	3.178,44	Evli Çocuksuz	5.886,00	449
Evli Eþi Çalýþmayan 1 Çocuklu	35.316,00	3.575,75	Bekâr Veya Dul Olup 1 Çocuklu	5.886,00	1.998
Evli Eþi Çalýþmayan 2 Çocuklu	35.316,00	3.973,05	Evli 1 Çocuklu	5.886,00	1.998
Evli Eþi Çalýþmayan 3 Çocuklu	35.316,00	4.502,79	Bekâr Veya Dul Olup 2 Çocuklu	5.886,00	2.350
Evli Eþi Çalýþan 1 Çocuklu	35.316,00	3.046,01	Evli 2 Çocuklu	5.886,00	2.350
Evli Eþi Çalýþan  2 Çocuklu	35.316,00	3.443,31	Bekâr Veya Dul Olup 3 Çocuklu	5.886,00	2.644
Evli Eþi Çalýþan   3 Çocuklu	35.316,00	3.973,05	Evli 3 Çocuklu	5.886,00	2.644

Kaynak: GÝB. 2020. (https://www.gib.gov.tr/yardim-ve-kaynaklar/asgari-gecim-indirimi); IRS. 2020. (https://www.irs.gov/earned-income-tax-credit.).

Türkiye’deki ve ABD’deki AGÝ tutarlarýna iliþkin verilen tabloya bakýldýðýnda;

• Türkiye’deki bekâr çalýþan ile ABD’deki bekâr çalýþan arasýnda AGÝ tutarý yönünden pek bir fark görünmezken;[46] Türkiye’deki 1 çocuklu çalýþan ile ABD’deki 1 çocuklu çalýþanýn AGÝ tutarlarý arasýnda bariz fark bulunmaktadýr. Bu noktada Türkiye’deki 1 çocuklu çalýþanýn AGÝ tutarý 3.575,75 TL iken ABD’deki 1 çocuklu çalýþanýn AGÝ tutarý ise 11.998,00 TL[47] olmaktadýr.
• Türkiye’de bekâr çalýþan ile 1 çocuðu olan çalýþan arasýnda AGÝ tutarý yönünden çok az fark bulunurken; ABD’de bekâr çalýþan ile 1 çocuðu olan çalýþan arasýnda AGÝ tutarý yönünden yüksek fark bulunmaktadýr. Bu noktada Türkiye’de bekâr çalýþan ile 1 çocuðu olan çalýþan arasýndaki AGÝ tutarý farký 927,05 TL[48] iken; ABD’de bekâr çalýþan ile 1 çocuðu olan çalýþan arasýndaki AGÝ tutarý farký 9.294,00 TL[49] olmaktadýr.
• Türk gelir vergisi yapýsýnýn AGÝ yönünden çocuklu olan çalýþanlara bekârlara göre fazla bir avantaj saðlamadýðý görülürken; ABD gelir vergisi yapýsýnýn AGÝ yönünden çocuklu olanlara çocuðu olmayanlara göre çok daha fazla avantaj saðladýðý görülmektedir. Yine burada, Türkiye ve ABD’deki kiþi baþýna gelir farkýnýn da dikkate alýnmasý deðerlendirildiðinde, AGÝ yönünden önemli bir fark olduðu görülmektedir.

Türkiye ve ABD gelir vergisi yapýsýnýn, bekâr ve çocuklu çalýþan yönünden saðladýðý avantajlar karþýlaþtýrýldýðýnda; ABD vergi yapýsýnýn evli veya bekâr olma durumundan ziyade çocuklu olma durumunu dikkate aldýðý ve bu doðrultuda çocuklu çalýþanlara daha fazla vergisel yönden mali avantaj (destek) saðladýðý görülmektedir. Türk vergi sisteminde ise bekâr, evli veya çocuklu çalýþan yönünden vergisel bir fark (avantaj) bulunduðu; ancak çocuksuz-çocuklu çalýþan arasýnda yeterli veya gözle görülür bir avantaj farký bulunmadýðý görülmektedir.

Diðer yandan Türkiye’deki ve ABD’deki AGÝ karþýlaþtýrmasýnýn yapýldýðý 2 nolu tabloda verilen AGÝ tutarlarý, Türkiye’deki çalýþanlar için verilen maksimum AGÝ tutarlarý iken, ABD’deki çalýþanlar için verilen maksimum AGÝ tutarlarý deðildir. Bu noktada Türkiye’de çalýþanýn geliri ne kadar olursa olsun asgari ücret üzerinden AGÝ hesaplamasý yapýldýðý için AGÝ tutarý sabit kalmakta, ABD’de ise çalýþanýn gelirine bakýlarak AGÝ hesaplamasý yapýlmakta ve AGÝ tutarý deðiþmektedir. Bu durum, ABD AGÝ uygulamasýnýn çalýþanýn gelirini dikkate almasý yönünden Türkiye’deki AGÝ uygulamasýndan daha adil ve avantajlý olduðunu göstermektedir.

Öte yandan Türkiye’de ve ABD’de yararlanýlabilecek maksimum AGÝ tutarlarý ise Tablo 3’de verilmiþtir.

                   Tablo 3: Türkiye’de ve ABD’de Maksimum AGÝ Tutarlarý

TÜRKÝYE		ABD
Yýllýk Yararlanýlabilecek Maksimum AGÝ Tutarlarý (TL)		Yýllýk Yararlanýlabilecek Maksimum AGÝ Tutarlarý (Dolar)
Bekâr Veya Evli Eþi Çalýþan Çocuksuz	2.648,70	Çocuksuz Olan Bekâr Veya Dul Veya Evli	538
Evli Eþi Çalýþmayan	3.178,44	1 Çocuklu Olan Bekâr Veya Dul Veya Evli	3.584
Evli Eþi Çalýþmayan 1 Çocuklu	3.575,75	2 Çocuklu Olan Bekâr Veya Dul Veya Evli	5.920
Evli Eþi Çalýþmayan 2 Çocuklu	3.973,05	3 Çocuklu Olan Bekâr Veya Dul Veya Evli	6.660
Evli Eþi Çalýþmayan 3 Çocuklu	4.502,79

 Kaynak: GÝB. 2020. (https://www.gib.gov.tr/yardim-ve-kaynaklar/asgari-gecim-indirimi);

 IRS. 2020. (https://www.irs.gov/earned-income-tax-credit.).

Türkiye ve ABD’deki AGÝ uygulamasýna bakýldýðýnda; Türkiye’de 3 çocuklu bir aile maksimum 4.502,79 TL vergi indiriminden yararlanabilirken, ABD’de 3 çocuklu bir aile maksimum 6.660 Dolar vergi indiriminden yararlanabilmektedir. Hatta TL cinsinden bakýlacak olursa ABD’de 3 çocuklu bir aile yaklaþýk 39.960,00 TL[50] vergi indiriminden yararlanabilmektedir. Yine Türkiye’de evli çocuksuz biri yýllýk maksimum 3.178,44 TL AGÝ indiriminden yararlanýrken, 1 çocuðu olduðunda yararlanabileceði yýllýk AGÝ tutarý 3.575,75 TL’ye çýkmaktadýr. Türkiye’de çalýþanýn çocuðu olduðunda aldýðý AGÝ miktarýndaki toplam artýþ 397,31 TL olmaktadýr. ABD’de ise evli çocuksuz biri yýllýk maksimum 538 Dolar AGÝ indiriminden yararlanýrken 1 çocuðu olduðunda yararlanabileceði yýllýk AGÝ tutarý 3.584 Dolara çýkmaktadýr. ABD’de çalýþanýn çocuðu olduðunda aldýðý AGÝ miktarýndaki toplam artýþ 3.046 Dolar olmaktadýr. Bu durum; öncelikle ABD vergi yapýsýnýn çocuklu ailelere önem verdiðini, ABD’de saðlanan AGÝ tutarlarýnýn çocuklu aileler lehine ve gözle görülür bir miktarda olduðunu ve ABD vergi yapýsýnýn çocuk teþvikini saðlamaya yönelik olduðunu göstermektedir. 

Ýki ülkenin (Türkiye ve ABD’nin) evli ve çocuklu aileler için uygulamýþ olduðu vergi avantajý düzenlemeleri karþýlaþtýrýldýðýnda, ABD’de çocuklu aileler lehine vergi avantajýnýn daha fazla olduðu göze çarpmaktadýr. Bu farklýlýk dikkate alýnarak, Türkiye için evli ve çocuklu ailelerin gelirleri doðrultusunda belirli bir tutarýn altýnda geliri olanlara (ki bu tutar belirlenirken ailenin geçimine yetecek kadar gelir dikkate alýnmalý) vergilendirme yapýlýrken negatif gelir vergisi uygulanarak ABD’deki gibi vergi iadesi yapýlabilir ve bu öneri Türkiye için dikkate alýnabilir. Yine bu doðrultuda, uygulanmakta olan asgari geçim indiriminin evliler ve çocuklular için hatýrý sayýlýr bir þekilde ailenin geçimine gerçekten etki edecek þekilde artýrýlmasý da Türkiye için diðer bir öneri olarak dikkate alýnabilir.

5.2.3- Çocuk Yardýmý

Bekârlýk vergisi yerine önerilebilecek bir diðer alternatif uygulama ise çocuk yardýmý teþvikidir. Bu noktada, Almanya’da çocuk yapmayý teþvik etmek amacýyla düzenli olarak ve hatýrý sayýlýr miktarda her aile için her ay çocuk parasý (Kindergeld) ödemesi yapýlmaktadýr. Ayrýca düþük gelirli aileler, çocuk parasýna ek olarak belirli koþullar altýnda bir de ek çocuk yardýmý (Kinderzuschlag) alma hakkýna sahiptirler.[51]

Türkiye’de de ailelere çocuk parasý ödemesi yapýlmaktadýr, ancak Türkiye’de bu noktada her ay düzenli olarak deðil sadece bir defa çocuk parasý (doðum yardýmý) ödemesi yapýlmaktadýr. Yine Türkiye’de çalýþanlara aylýk bordrolarýnda düþük miktarda çocuk yardýmý (çocuk zammý) ödemesi yapýlmaktadýr. Bu noktada Türkiye’de çocuk parasý (doðum yardýmý) herkese ödenmekte iken, çocuk yardýmý (çocuk zammý) kamuda çalýþanlara 657 sayýlý Devlet Memurlarý Kanunu’na[52] göre zorunlu olarak ödenmekte, ancak özel sektörde çalýþanlara ise zorunlu olarak deðil iþçi-iþveren arasýnda yapýlan sözleþmeye göre ödenmektedir.   

Güncel verilere göre Almanya’da ve Türkiye’de ailelere ödenen çocuk yardýmlarý aþaðýdaki gibi tablolaþtýrýlmýþtýr.

Tablo 4: Türkiye’de ve Almanya’da Ödenen Çocuk Yardýmlarý

TÜRKÝYE			ALMANYA
Çocuk Parasý (Doðum Yardýmý)		Çocuk Yardýmý (Çocuk Zammý)	Çocuk Parasý (Kindergeld)		Ek Çocuk Yardýmý (Kinderzuschlag)
Ýlk Çocuk Ýçin	Bir Defa 300 TL	0-6 Yaþ Grubu Ýçin 73,03 TL	1. Çocuk Ýçin	Her Ay 204 Avro	Her Ay 185 Avro
Ýkinci Çocuk Ýçin	Bir Defa 400 TL		2. Çocuk Ýçin	Her Ay 204 Avro	Her Ay 185 Avro
Üçüncü Çocuk Ýçin	Bir Defa 600 TL	Diðer Çocuklar Ýçin 36,52 TL	3. Çocuk Ýçin	Her Ay 210 Avro	Her Ay 185 Avro
Üçüncü Çocuktan Sonraki Çocuklar Ýçin	Bir Defa 600 TL		4. Çocuk Ve Sonraki Çocuklar Ýçin	Her Ay 235 Avro	Her Ay 185 Avro

Kaynak: Aile, Çalýþma ve Sosyal Hizmetler Bakanlýðý. 2020. (https://www.ailevecalisma.gov.tr/sosyal-yardimlar-genel-mudurlugu/dogum-yardimi/); Devlet Memurlarý Kanunu. Madde 202; Bundeszentralamt für Steuern. 2020. (https://www.arbeitsagentur.de/familie-und-kinder/kindergeld-anspruch-hoehe-dauer).

Almanya ve Türkiye’de çocuklara verilen yardýmlara iliþkin tabloya bakýldýðýnda; Türkiye’de doðan çocuklara bir defalýk ekonomik yardým (doðum yardýmý) yapýlýrken, Almanya’da doðan çocuklara her ay düzenli olarak çocuk parasý ödemesi yapýlmaktadýr. Yine Türkiye’de, çalýþanlara 73,03 TL (6 yaþýndan büyük çocuklar için 36,52 TL) tutarýnda düþük olarak çocuk zammý ödemesi yapýlmaktadýr. Bu durum da Almanya’da çocuklar için uygulanan ekonomik yardým sisteminin Türkiye’deki sisteme göre çocuk yapmayý daha çok teþvik edici olduðunu ve çocuklara daha fazla destek verildiðini, Türkiye’de çocuklar için uygulanan yardým sisteminin ise çocuk yapmayý teþvik yönünden yetersiz olduðunu göstermektedir.

Bu noktada; çocuk yapma (nüfus artýþý) gerçekten teþvik edilecekse, çocuklarý olan ailelere önemli miktarda ekonomik destek verilmelidir. Bu doðrultuda, Türkiye’de hâlihazýrda verilmekte olan çocuk parasý (doðum yardýmý) düþük gelirli olan ve belirli kriterleri saðlayan ailelere Almanya’daki uygulama gibi her ay düzenli olarak verilmeli ve yine çocuk zammý olarak yapýlan ödemeler hem miktar olarak artýrýlmalý hem de özel-kamu ayrýmý olmaksýzýn her aileye verilmelidir.

5.2.4- Doðum Ýzni

Bekârlýk vergisi yerine önerilebilecek bir diðer uygulama ise izin teþvikidir. Bu noktada, çocuk yapmayý (nüfus artýþýný) teþvik etme amacýyla çalýþanlara verilen izinler önemlidir. Bu doðrultuda; çalýþanlara verilecek olan doðum izni, annelik izni, süt izni, ücretli izin gibi izinlerdeki süreler artýrýlarak çocuk yapma (nüfus artýþý) daha fazla teþvik edilebilir.

Türkiye’de; özel sektörde çalýþan kadýnlar 4857 sayýlý Ýþ Kanunu’na[53] göre, kamuda çalýþan kadýnlar da 657 sayýlý Devlet Memurlarý Kanunu’na göre doðumdan önce 8 hafta, doðumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta doðum izni kullanabilmektedirler. Toplam 16 hafta olan söz konusu doðum izni ücretli izindir. Yine 16 haftalýk sürenin tamamlanmasýndan sonra, isteði halinde özel sektördeki kadýn çalýþana 6 aya kadar (yaklaþýk 26 hafta) ücretsiz izin (annelik izni) verilebilmekte iken; kamu sektöründeki kadýn çalýþana 24 aya kadar (yaklaþýk 103 hafta) ücretsiz izin (annelik izni) verilebilmektedir.[54]

Diðer yandan en güncel veriler doðrultusunda, bazý OECD ülkelerindeki doðum ve annelik izni ile ücretli izin sürelerine ise aþaðýda yer verilmiþtir.

Tablo 5: Bazý OECD Ülkelerinde Doðum ve Annelik Ýzni Süreleri (2016 Yýlý, Hafta)

Ülkeler	Doðum Ýzni	Annelik Ýzni	Toplam Ýzin Süresi	Toplam Ücretli Ýzin Süresi
Almanya	14,0	148,0	162,0	58,0
Avusturya	16,0	87,3	103,3	60,0
Amerika	0,0	12,0	12,0	0,0
Birleþik Krallýk	52,0	18,0	70,0	39,0
Estonya	20,0	146,0	166,0	166,0
Finlandiya	17,5	143,5	161,0	161,0
Fransa	16,0	146,0	162,0	42,0
Hollanda	16,0	26,0	42,0	16,0
Ýspanya	16,0	150,0	166,0	16,0
Ýsveç	19,9	65,1	85,0	55,7
Ýtalya	21,7	26,0	47,7	47,7
Japonya	14,0	44,0	58,0	58,0
Kanada	17,0	35,0	52,0	52,0
Macaristan	24,0	136,0	160,0	160,0
Norveç	13,0	78,0	91,0	91,0
Türkiye	16,0	26,0[55]	42,0	16,0
Yunanistan	43,0	17,3	60,3	43,0
OECD Ortalamasý	19,1	65,7	84,8	55,2

Kaynak: OECD. 2017. Length of Maternity Leave, Parental Leave, and Paid Father-Specific Leave,    (https://stats.oecd.org/); Mevlüt TATLIYER. Ýstihdamý Paylaþmak: Ýþsizliðin Nedenleri ve Çözümü. SET Vakfý. Ýstanbul. Ocak 2020. s. 121-123.

Tablo 5’ten görüleceði üzere OECD’nin verilerine göre, doðum izni ve annelik izni noktasýnda hatta ücretli izin noktasýnda Türkiye’nin OECD ortalamasýnýn altýnda kaldýðý görünmektedir. Bu noktada, Türkiye’de toplam ücretli izin süresi 16 hafta iken OECD ortalamasýna göre toplam ücretli izin süresi 55,2 haftadýr. Bu da, Türkiye’nin çocuk doðumu konusunda annelere verdiði ücretli izin süresinin OECD ortalamasýna göre çok az olduðunu göstermektedir.

Diðer yandan annelik izni Türkiye’de 26 hafta iken (kamuda 103 hafta); Macaristan’da 136, Finlandiya’da 143,5, Fransa’da 146, Almanya’da 148, Ýspanya’da ise 150 haftadýr. Yine Türkiye’de annelik izni tamamen ücretsiz iken, OECD ülkelerinin çoðunda annelik izninin bir kýsmý veya tamamý ücretlidir.[56] Örneðin; Norveç’te doðum izni 13 hafta, annelik izni ise 78 haftadýr. Norveç’te toplam izin 91 hafta olup, bu izin süresinin tamamý ücretli izindir. Yine Macaristan, Estonya, Finlandiya, Ýtalya, Kanada ve Japonya’da da verilen bütün izinler ücretli izin kapsamýndadýr. Bu noktada; Türkiye’de eðer çocuk yapma ve bu doðrultuda nüfus artýþýnýn saðlanmasý isteniyorsa doðum izni ve annelik izni gibi izin sürelerinin artýrýlmasý ve ayrýca bu izinlerin ücretli izin kapsamýna alýnmasý gerekmektedir.

SONUÇ

Bekârlýk vergisi konusunun tarihsel arka planý ve ülke deneyimlerine baktýðýmýzda, geçmiþte birçok ülkenin farklý nedenlerle bu vergiyi uyguladýðý görülmektedir. Yine tarih boyunca devletlerin özellikle nüfusu artýrmak için evliliði teþvik edici kanunlar hazýrladýðý görülmektedir. Bekârlýk vergisi, özellikle nüfusun azalmasýna neden olan uzun savaþlardan sonra devletlerin gündemine gelmiþ ve tartýþýlmýþtýr. Açýkçasý, geçmiþteki uygulamalar bekârlýk vergisinin mali amaçtan ziyade sosyal amaçlarla getirildiðini göstermektedir.

Ülkemizde ise I. Dünya Savaþý ve Milli Mücadele yýllarýnda büyük insan kaybý yaþanmýþtýr. Bu dönemde evlenenler az olduðu gibi, evli bulunan erkeklerin büyük çoðunluðunun cephede bulunmasýndan dolayý doðumlar da azalmýþtýr. II. Dünya Savaþý yýllarýnda da kýsmen bu durum yaþanmýþtýr. II. Dünya Savaþýna fiili olarak girilmemiþ olmakla birlikte seferberlik ilaný ve askerlik süresinin uzun tutulmasýndan dolayý evliler ve bekârlar uzun süre silahaltýnda olduklarýndan ciddi düzeyde nüfus sorunu yaþanmýþtýr.

Cumhuriyet’in ilk yýllarýnda (ilk teklif 1920 yýlýnda hazýrlanmýþ) içinde bulunulan koþullarýn iyileþtirilmesi, ekonominin güçlendirilmesi ve nüfusun artýrýlmasýna yönelik olarak belli aralýklarla bekârlýk vergisine iliþkin kanun teklifleri sýk sýk (6 kez) meclis gündemine taþýnmýþ, birçok açýdan tartýþýlmýþ, ancak kabul görmeyerek yasalaþamamýþtýr.

Diðer yandan ülkemiz tarihinde bekârlýk vergisi, ilk gündeme gelmesinden tam 100 yýl sonra bu sefer sosyal medyada gündeme gelmiþ ve hýzla yayýlmýþtýr. Hatta bazý platformlarda ciddi tartýþmalara konu olmuþtur.

Bekârlýk vergisine karþý çýkanlar; çoðunlukla bekârlýk vergisi kanun tekliflerinin bekârlarý evlenmeye teþvik edici mahiyette olmayacaðýný, evlenmek istemeyenlerin vergi zoru ile evlenmeye ikna edilemeyeceðini dile getirmiþlerdir. Bu baðlamda, amaç evliliði özendirmek ise öncelikle genel ekonomik durumun (özellikle genç iþsiz sorununun) iyileþtirilmesi gerektiðine dikkat çekilmiþtir.

Geçmiþte bekârlýk vergisine olumlu bakanlar ise; bazý Avrupa ülkelerinde benzer kanunlarýn uygulandýðýndan hareketle faydalý olabileceðini düþündüklerini ifade etmiþlerdir. Ancak geçmiþte her iki grubun görüþ birliðine vardýðý ortak nokta; uygulanacak bekârlýk vergisinden elde edilecek gelirin çok çocuklu ailelere verilmesinin faydalý olacaðý hususudur.

Öte yandan; bekârlýk vergisinin ülkemiz tarihinde doðrudan kanun olarak kabul edilmediði, 1949 yýlýnda kabul edilen Gelir Vergisi Kanunu’nda bekârlýk zammý olarak kendine yer bulduðu ve söz konusu kanuna istinaden bekârlarýn evlilere göre % 5 daha fazla vergi ödemekle yükümlü kýlýndýðý görülmektedir.

Hâlihazýrda ülkemizdeki vergi kanunlarýnda, bekârlara iliþkin bir vergi veya zam uygulamasý bulunmamaktadýr. Bununla beraber, vergi kanunlarýnda evlilere ayrýcalýk tanýyan düzenleme söz konusudur. Bu düzenleme, Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan asgari geçim indirimi (AGÝ) uygulamasýdýr. AGÝ uygulamasýnda, evli ve çocuklu birisi bekâr birisine göre daha az vergi ödemektedir. Uygulanmakta olan AGÝ, kiþinin bekâr veya evli olmasý, evliyse eþinin çalýþýyor veya çalýþmýyor olmasý, sahip olunan çocuk sayýsý gibi kriterler dikkate alýnarak hesaplanmakta ve hesaplanan indirim tutarý ödenecek olan gelir vergisinden indirilmektedir.

Ülkemizde AGÝ uygulamasýyla ortaya çýkan evli-bekâr indirim farkýnýn sembolik tutarda olduðu, evlenme ve çocuk sahibi olmada teþvik edici bir fonksiyonunun olamayacaðý görülmektedir. Üstelik söz konusu indirim, gelir vergisi baðlamýnda sadece gerçek usulde vergilendirilen ücret gelirleri için uygulanmaktadýr. Ticari kazanç, zirai kazanç, serbest meslek kazancý gibi gelirler elde ederek vergi ödeyenler ise evli veya çocuklu olsa bile AGÝ uygulamasýndan yararlanamamaktadýr.

Eðer evlilik ve çocuk yapma (nüfus artýþý) gerçekten teþvik edilecekse, bu teþvik bekârlýk vergisiyle deðil evlenen ve çocuklarý olan aileler üzerindeki mali yüklerin hafifletilmesiyle yapýlabilir. Bu doðrultuda, ABD’de belirli bir tutarýn altýnda geliri olan evli ve çocuklular için gelir ve çocuk sayýsý durumlarý dikkate alýnarak asgari geçim indirimi (negatif gelir vergisi) uygulamasý bulunmaktadýr. Yani, kiþilerin ailevi durumlarý ve gelirleri dikkate alýnarak elde edilen gelir daha fazla vergilendirilmek yerine, ailenin geçimine yetecek düzeyde gelir dikkate alýnarak daha fazla vergi iadesi (indirimi) yapýlmaktadýr. Türkiye’ye de benzeri bir uygulama getirilebilir; evli ve çocuklu olanlar için daha etkin bir vergi avantajý saðlanabilir. Yine bu doðrultuda, uygulanmakta olan asgari geçim indiriminin evliler ve çocuklular için ailenin geçimine gerçekten katký yapacak düzeyde (önemli miktarda) artýrýlmasý bir baþka öneri olarak dikkate alýnabilir.

Evliliði teþvik etme ve nüfusu artýrma amacý, bekârlarý vergilendirerek deðil, evli ve çocuklu ailelere vergi istisnasý saðlanarak yerine getirilebilir. Bu açýdan, Almanya’da uygulanan evli ve çocuklu olanlar için belirli bir gelirin (en azýndan asgari ücretin) vergi dýþý býrakýlmasý Türkiye için önerilebilir.

Çocuk yapmayý (nüfus artýþýný) teþvik etmek için çocuklarý olan ailelere önemli miktarda ekonomik destek verilmelidir. Bu doðrultuda, Türkiye’de verilmekte olan doðum yardýmlarý düþük gelirli olan ve belirli kriterleri saðlayan ailelere her ay düzenli olarak verilmelidir. Yine, çocuk zammý olarak yapýlan ödemeler hem miktar olarak artýrýlmalý, hem de özel-kamu ayrýmý olmaksýzýn her aileye verilmelidir.

Çocuk yapma ve bu doðrultuda nüfus artýþýnýn saðlanmasý gerçekten isteniyorsa doðum izni ve annelik izni gibi izin süreler uzatýlmalý ve ayrýca bu izinler ücretli izin kapsamýnda deðerlendirilmelidir.

Diðer yandan yapýlan açýklamalara ve tartýþmalara bakýldýðýnda, evlenme ve çocuk yapmada ekonomik sorunlar en önemli faktörlerden biri olarak öne çýkmaktadýr. Bu baðlamda, evlenmeyi ve çocuk yapmayý teþvik etmek mali yükümlülüklerin bekârlar aleyhine artýrýlarak deðil, evli ve çocuklu olanlara mali teþvikler saðlayarak ve ekonomik durumlarý iyileþtirilerek yapýlmalýdýr.

En önemlisi de evlenme ve çocuk sahibi olmanýn sadece maddi-ekonomik boyutunun deðil; sosyal, kültürel ve psikolojik yanlarýnýn da olduðu unutulmamalýdýr. Bu noktada, evlenme ve çocuk sahibi olmayý (nüfus artýþý hedefini) bütüncül bir anlayýþla irdeleyip çözüm üretmek gerekir.