GÝRÝÞ

Son dönemde ülkemizde vergi konusu, gündemi oldukça iþgal etmektedir. Bunun en önemli nedeni dijital hizmet vergisi, konaklama vergisi ve deðerli konut vergisi gibi üç yeni verginin kanunlaþmýþ olmasýdýr. Ayrýca bir yandan bu vergiler tartýþýlýrken, diðer yandan da yol vergisi gündeme gelmiþtir.

“5393 Sayýlý Belediye Kanunu Ýle Bazý Kanunlarda Deðiþiklik Yapýlmasý Hakkýnda Kanun” teklifinin 18. maddesiyle 2464 sayýlý Belediye Gelirleri Kanunu’na mükerrer 97. maddeden sonra gelmek üzere eklenmesi gündemde olan “Yol ve Trafik Katký Payý” baþlýklý 97/A maddesi vergi konusunun konuþulmaya devam edileceðinin de iþaretidir. 

Yol vergisi yeni karþýlaþýlan bir düzenleme deðildir. Ýlk olarak Osmanlý Devleti’nin son döneminde karayolu çalýþmalarýný finanse etmek için alýnamaya baþlanan yol vergisi Cumhuriyet döneminde uygulanmaya devam edilmiþ; çok partili hayata geçiþle birlikte tepkiler dolayýsýyla 1952 yýlýnda kaldýrýlmýþtýr[1]. Ülkemizde geçmiþte uygulanan bu yol vergisine benzer olmayan, ancak son günlerde gündeme gelen yol vergisine benzer uygulamalar bazý yabancý ülkelerde de halen sürdürülmektedir.

Son günlerde tartýþýlan “Yol ve Trafik Katký Payý” adýný taþýyan düzenleme ise, kanunlaþmasý halinde, belediyelerin ulaþým, trafik alt ve üst yapý hizmetlerinde kullanýlmak üzere tahakkuk ettirilecek ve motorlu taþýtlar vergisinin %10’u oranýnda tahsil edilecektir.

Bu çalýþmada ülkemizde geçmiþte uygulanan yol vergisi kýsaca ortaya konulacak, günümüzde bazý yabancý ülkelerde uygulanmakta olan düzenlemeler açýklanacak, ülkemizde tartýþma konusu olan yeni yol vergisi konusunda deðerlendirmelerde bulunulacaktýr. 

1- ÜLKEMÝZDE GEÇMÝÞTE UYGULANAN YOL VERGÝSÝ: YENÝ DÜZENLEMEYLE BENZERLÝK VAR MI?

Yol vergisi, ilk olarak 102 sayýlý Tarik Bedeli Nakdisi Hakkýnda Kanun ile 21 Þubat 1921 tarihinde kabul edilerek uygulamaya konulmuþtur. Vergi, Osmanlý Devleti döneminde karayolu çalýþmalarýný finanse etmek için alýnmýþtýr. Daha sonra 19 Ocak 1925 tarihinde 542 sayýlý Yol Mükellefiyeti Kanunu çýkarýlmýþtýr. 1929 yýlýnda ise yol vergisi Þose ve Köprüler Kanunu içinde düzenlenmiþtir[2]. Söz konusu uygulamaya Kurtuluþ Savaþý yýllarýnda ve Cumhuriyet döneminde de bazý deðiþikliklerle devam edilmiþtir.

Nakden ya da yol yapýmýnda bedenen çalýþma þeklinde ödenen vergi, gelir seviyesine bakýlmaksýzýn her erkek vatandaþtan eþit oranda tahsil edilmiþ, ancak beþ ve daha fazla çocuðu olanlar vergiden muaf tutulmuþ, böylece nüfus artýþý özendirilmeye çalýþýlmýþtýr[3].

Bütçenin yetersizliðinden dolayý verginin uygulanmasýndan vazgeçilememiþ, ancak elde edilen gelir asýl amaç dýþýnda, çoðu zaman eðitim gibi baþka iþlere harcanmýþtýr[4].

II. Dünya Savaþý yýllarýnda vergi iki kat artýrýlmýþ, halkýn ödeme gücünü oldukça zorlamýþ olup; çok partili hayata geçiþle birlikte, tepkiler de dikkate alýnarak 1952 yýlýnda kaldýrýlmýþtýr[5].

Aþaðýda günümüz itibariyle yeniden tartýþýlmaya baþlanan yol vergisi açýklandýðýnda görüleceði üzere geçmiþ uygulamanýn yeni düzenlemeyle amaç dýþýnda benzerliði bulunmamaktadýr. Geçmiþteki uygulama, elde edilecek gelir açýsýndan karayollarý yapýmýnda kullanýlmak amacýna dayanmaktadýr. Yeni düzenlemeyle alýnmasý öngörülen vergi de belediyelerin ulaþým, trafik alt ve üst yapý hizmetlerinde kullanýlmasý amacýna yöneliktir. Verginin diðer unsurlarý bakýmýndan benzerlik bulunmamaktadýr.

2- BAZI YABANCI ÜLKELERDE YOL VERGÝSÝ BENZERÝ UYGULAMALAR

Ülkemizde yürürlüðe konulmaya hazýrlanýlan “Yol ve Trafik Katký Payý” ya da kýsaca yol vergisi denilebilecek düzenlemelerin; bazý yabancý ülkelerde de yol kullaným vergisi, yol vergisi ruhsatý, yan ödemeler vergisi, taþýt kullaným vergisi, karayolu trafik sigortasý vergisi, taþýt pulu, karayolu vergisi gibi adlarla uygulandýðý görülmektedir.

Söz konusu uygulamalar CO₂ emisyonuna, nitrojen oksit yayýmýna, araçlarýn deðerine, motor gücüne, kullaným amacýna, aðýrlýðýna, yýl içindeki kilometre olarak kullanýmýna baðlý olarak yürütülmektedir.

Bu açýdan Ýngiltere, Fransa, Amerika Birleþik Devletleri, Norveç, Romanya, Rusya ve Azerbaycan’da yol vergisi benzeri uygulamalar ana hatlarýyla aþaðýda açýklanacaktýr.

2.1- Ýngiltere Uygulamasý: Yol Kullaným Vergisi (Vehicle Excise Duty)

Ýngiltere’de yol vergisi benzeri bir düzenleme olarak yol kullaným vergisi (vehicle excise duty) uygulanmaktadýr. Ýngiltere’de Araç Kullaným ve Kayýt Kanunu (Vehicle Excise and Registration Act) kapsamýnda kayýtlý olan yahut kayýtlý olmamakla birlikte Birleþik Krallýk’ta bir kamusal karayolunda kullanýlan her araca yol vergisi uygulanmaktadýr[6]. Bu vergi Ýngiltere’de araçlarýn hangi tarihte kaydolduklarý, CO₂ emisyonu ve satýþ fiyatlarýna göre deðiþiklik göstermektedir.

Ýngiltere’de 1 Nisan 2017’den günümüze kadar gelen süre içinde kayýtlý olan araçlarda yol vergisi þu þekilde uygulanmaktadýr:

Tablo 1. Ýngiltere’de 1 Nisan 2017’den Sonra Kayýt Olan Araçlarda Yol Vergisi

CO2 Emisyonu	Birinci Yýl Oraný	Standart Oran
0	0€	0€
1-50	10€	145€
51-75	25€	145€
76-90	110€	145€
91-100	130€	145€
101-110	150€	145€
111-130	170€	145€
131-150	210€	145€
151-170	530€	145€
171-190	855€	145€
191-225	1280€	145€
226-255	1815€	145€
255 üstü	2135€	145€

Kaynak: https://www.gov.uk/government/publications/vehicle-excise-duty/vehicle-excise-duty. Eriþim Tarihi: 15.03.2020.

Aracýn satýþ fiyatý 40.000 avrodan fazla ise söz konusu miktarlara ek olarak 5 yýl için 310 avro yol kullaným vergisi ödemesi yapýlacaktýr[7].

1 Mart 2001 ve 31 Mart 2017 tarihleri arasýnda kaydedilmiþ araçlar için ise yol vergisi miktarlarý þu þekilde uygulanmaktadýr:

 

Tablo 2. Ýngiltere’de 1 Mart 2001-31 Mart 2017 Tarihleri Arasýnda Kaydedilmiþ Araçlarda Yol Vergisi

CO2 Emisyonu g/km (vergi bandý)	Yýllýk Oran
100’e kadar (A)	0€
101-110 (B)	20€
111-120 (C)	30€
121-130 (D)	125€
131-140 (E)	145€
141-150 (F)	160€
151-165 (G)	200€
166-175 (H)	235€
176-185 (I)	260€
186-200 (J)	300€
201-225 (K)	325€
226-255 (L)	555€
255 üstü	570€

Kaynak: https://www.carbuyer.co.uk/tips-and-advice/112227/uk-road-tax-rules-for-2020-explained. Eriþim Tarihi: 15.03.2020.

1 Mart 2001 tarihinden önce kayýtlý olup 40 yaþýný geçmemiþ ve motoru 1549 CC’nin altýnda olan taþýtlar için 160 avroluk bir yol vergisi söz konusuyken daha büyük motorlar için bu miktar 265 avrodur. 1 Nisan 2017’den bu yana ise 40 yaþ üstü araçlar hurda araç olarak deðerlendirilmiþ ve yol kullaným vergisinden muaf tutulmuþtur[8].

Ýngiltere’de uygulanan yol vergisi Ýngiliz hükümeti tarafýndan alýnmaktadýr[9]. Bir diðer ifadeyle Ýngiltere’deki yol kullaným vergisi merkezi bir vergidir.

2.2- Fransa Uygulamasý: Yol Vergisi Ruhsatý (Vignette)

Fransa’da ise yol vergisine benzer bir uygulama þu þekilde gerçekleþtirilmektedir[10]:

• Fransa’da kayýtlý olan þahsi araçlar için vignette adý verilen taþýt pulu þeklindeki yol vergisi ruhsatý talep edilmemektedir. Bununla birlikte karavanlardan bu vergi alýnmaktadýr.
• Eðer iþletme için kullanýlan 3.5 tonun üzerinde bir araç varsa bunun vergilendirilmesi gerekmektedir.
• Üçten fazla araca sahip bir iþletmede ise dördüncü, beþinci ve devam eden diðer araçlar için de vergi ödemesi gerekmektedir.

Fransa’da otoyollar özel iþletmelere aittir[11]. Dolayýsýyla karavanlar için talep edilen taþýt pulunun özel iþletmelerden satýn alýnmasý yoluyla devlete dolaylý olarak ödenen yol vergisi benzeri bir uygulamanýn varlýðýndan bahsedebilmek mümkündür.

2.3- Amerika Birleþik Devletleri Uygulamasý: Aðýr Taþýt Kullaným Vergisi

Amerika Birleþik Devletleri’nde ise yol vergisinin amacýný çaðrýþtýran bir husus aðýr taþýt kullaným vergisinde kendisini göstermektedir. Bu baðlamda aðýr taþýt vergisine iliþkin hususlar þu þekilde özetlenebilir[12]:

• Gayrisafi vergilendirilebilir aðýrlýk 55.000 Pound’un[13] altýnda ise aðýr taþýt kullaným vergisi ödenmeyecektir. Söz konusu aðýrlýk 55.000-75.000 Pound arasýnda olduðunda 100 Dolar ve 55.000 Pound’un üzerindeki her 1.000 Pound için ayrýca 22 Dolar aðýr taþýt kullaným vergisi ödenecektir. 75.000 Pound üzeri için ise 500 Dolar aðýr taþýt kullaným vergisi ödenmektedir.

• Söz konusu vergiden muaf tutulan taþýtlar ise þunlardýr: Yýllýk 5000 milden daha az yol yapmýþ ticari araçlar; yýllýk 7500 milden daha az yol yapmýþ tarým araçlarý; otoyol motorlu taþýtlarý olarak kabul edilmeyen araçlar-örneðin ulaþým dýþýndaki fonksiyonlar için hareketli taþýt, yol dýþý ulaþým için özel olarak tasarlanmýþ araçlar, ulaþým dýþý römorklar ve treylerler; kan toplamada yetkili olan kuruluþlarca kullanýlan yetkili kan toplama araçlarý.

Aðýr taþýt kullaným vergisi bir eyalet vergisidir[14]. Dolayýsýyla yol vergisini andýrmakta olan aðýr taþýt vergisinin yerel bir vergi olduðu ortaya çýkmaktadýr.

2.4- Norveç Uygulamasý: Karayolu Trafik Sigortasý

Norveç’te uygulanan karayolu trafik sigortasý vergisi de yol vergisine benzer bir uygulama örneði teþkil etmektedir. Söz konusu vergiye iliþkin aþaðýda belirtilen hususlar dikkat çekmektedir[15]:

• Karayolu trafik sigortasý vergisi, motorlu taþýtlar için zorunlu sorumluluk sigortasý vergisidir. 1 Ocak 2018 tarihinden itibaren yýllýk motorlu taþýtlar vergisi, karayolu trafik sigortasý vergisi ile deðiþtirilmiþtir.
• Vergi ayný zamanda Norveç Motor Sigortasý Bürosu (TFF) tarafýndan toplanan sigortasýz motorlu taþýtlarýn cezalarýný da içermektedir.
• Vergi ödeme yükümlülüðü, yerli tescilli motorlu taþýtlar için zorunlu sorumluluk sigortasý (karayolu trafik sigortasý) ile ilgili anlaþmalarý kapsamaktadýr.
• Vergi günlük olarak hesaplanmaktadýr.

Norveç’te uygulanan karayolu trafik sigortasý vergisi sigorta þirketleri tarafýndan toplanmakta[16], sigorta þirketi vergiyi devlete ödemektedir[17]. Bir diðer ifadeyle devlet adýna vergiyi tahsil etme görevi Norveç’te sigorta þirketine verilmiþtir ki bu da söz konusu verginin merkezi bir vergi olduðuna iþaret etmektedir.

2.5- Romanya Uygulamasý: Sürücü Taþýt Pulu (Rovinieta)

Romanya’da rovinieta olarak bilinen bir tür harç yoluyla yol vergisine benzer bir tahsilat söz konusudur. Romanya karayollarýný kullanan herhangi bir sürücü taþýt pulu (rovinieta) olarak adlandýrýlan bir yol ücreti ödemek zorundadýr. Söz konusu ücret A’dan H’ye kadar sýralanan araç kategorisine ve geçerlilik süresine göre deðiþmektedir. Geçerli bir Romen taþýt puluna sahip olmayan sürücüler 4.500 Romen Leyine kadar cezanýn muhatabý olmaktadýr.

A’dan H’ye olan kadar olan araç kategorilerinin kapsamý þu þekilde açýklanabilir[18]. A kategorisi otomobilleri, B kategorisi azami aðýrlýðý 3.5 ton veya daha az olan nakliye araçlarýný, C kategorisi aðýrlýðý 3.5 ton ile 7.5 ton arasý nakliye araçlarýný, D kategorisi aðýrlýðý 7.5 ton ile 12 ton arasýndaki nakliye araçlarýný, E kategorisi 12 ton veya daha aðýr olan ve üçe kadar dingile sahip olan nakliye araçlarýný, F kategorisi 12 ton veya daha aðýr olan ve en az 4 dingile sahip olan nakliye araçlarýný, G kategorisi 9-23 yolcu taþýma kapasitesine sahip araçlarý, H kategorisi 23’den fazla yolcu taþýma kapasitesine sahip araçlarý kapsamaktadýr.

Araç kategorilerinin kapsamlarýna göre, süresi itibariyle yol ücretleri avro olarak aþaðýdaki tabloda gösterilmiþtir.

Tablo 3. Romanya’da Sürücü Taþýt Pulu Uygulamasýnda Araç Kategorileri ve Vergi Tutarý

	1 GÜN	7 GÜN	30 GÜN	90 GÜN	12 AY

Kaynak: https://www.roviniete.ro/en/info/rovinieta-pret. Eriþim Tarihi: 16.03.2020.

Rovignette adý verilen taþýt puluna iliþkin ücretler, Romanya’daki herhangi bir postanede, Romen Otomobil Kulübü’nde (ACR), benzin istasyonlarýnda kurulan birimlerde veya karayollarý idaresine ait iþletmelerde ödenebilmektedir[19]. Bu da bir yol vergisinden ziyade bir yol harcýnýn söz konusu olduðunu ve bu harcýn da devlete ödendiðini; diðer bir ifadeyle merkezi bir uygulama olduðunu göstermektedir.

2.6- Rusya Uygulamasý: Karayolu Kullanýcýlarý Vergisi (Tax On Road Users)

Rusya’da doðrudan karayolu kullanýcýlarý için yol vergisi olarak bir düzenlemeye yer verilmemiþtir. Bu baðlamda Rusya’da uygulanan vergiye iliþkin þu hususlar ifade edilebilir. Karayolu kullanýcýlarý vergisi (tax on road users) karayolu fon vergilerinden biri olup; Rusya’daki giriþimcilik faaliyetlerinden (satýþlar) üzerinden alýnmaktadýr ve satýþý yapan þirket ise vergi oraný % 0.4 iken, satýþý yapan gerçek kiþi tüccar ve tedarikçiler ise vergi oraný % 0.03’tür[20].

Rusya’da vergiler; federal vergiler, bölgesel vergiler ve yerel vergiler olmak üzere üçe ayrýlmaktadýr ve karayolu vergisi bölgesel vergiler sýnýfýna girmektedir[21]. Diðer bir deyiþle söz konusu verginin merkezi bir vergi olmadýðý ifade edilebilir. Burada dikkati çeken bir baþka husus ise karayolunun finansmanýna iliþkin bu verginin satýþ üzerinden alýnmasý; yani KDV uygulamasýna benzemesidir.

2.7- Azerbaycan Uygulamasý: Yol Vergisi

Sovyet sisteminden ayrýlan bir ülke olarak köklü deðiþiklikler yapma ihtiyacý duyan Azerbaycan’ýn vergileme kapsamýnda giriþtiði faaliyetlerden biri de 1996 yýlýnda yol vergisini yürürlüðe koymasýdýr[22]. Azerbaycan’da bu verginin konusunu ülkenin arazisi içinde bulunan yabancý devletlerin ve þahýslarýn mülkiyeti ile kullanýmýndaki araçlar oluþturmaktadýr[23]

Azerbaycan’da yol vergisi otomobiller için motor kapasitesi ve ülkede kalma zamanýna baðlý olarak, otobüsler için ülkede kaldýðý süre ve koltuk sayýsýna baðlý olarak ve kamyon, treyler gibi araçlar için dingil sayýsýna ve ülkede kaldýðý süreye baðlý olarak alýnmaktadýr[24].

Azerbaycan’da yol vergisi devlet tarafýndan tahsil edilmektedir[25]. Bu baðlamda söz konusu vergi Azerbaycan için merkezi nitelikte bir vergidir.

3- ÜLKEMÝZDE KANUN TEKLÝFÝNDE YER ALAN DÜZENLEME ÜZERÝNDE DEÐERLENDÝRMELER

Yol vergisi benzeri düzenlemeler bazý yabancý ülkelerde de günümüz itibariyle uygulanmaktadýr. Bu uygulamalardan dikkat çekenler yukarýda açýklanmýþtýr. Ülkemize gündeme gelen düzenlemenin de söz konusu uygulamalarla benzer yönleri bulunmaktadýr.

3.1- Kanun Teklifinde Yer Alan Düzenleme

 “5393 Sayýlý Belediye Kanunu Ýle Bazý Kanunlarda Deðiþiklik Yapýlmasý Hakkýnda Kanun” teklifinin 18. maddesiyle 2464 sayýlý Belediye Gelirleri Kanunu’na mükerrer 97. maddeden sonra gelmek üzere eklenmesi gündemde olan “Yol ve Trafik Katký Payý” baþlýklý 97/A maddesi aþaðýdaki gibidir.

“Yol ve trafik katký payý

Madde 97/A- 197 sayýlý Motorlu Taþýtlar Vergisi Kanunu uyarýnca tahakkuk eden Motorlu Taþýtlar Vergisinin %10’u oranýnda, belediyelerin ulaþým, trafik alt ve üst yapý hizmetlerinde kullanýlmak üzere Yol ve Trafik Katký Payý tahakkuk ettirilir ve Hazine ve Maliye Bakanlýðýnca motorlu taþýtlar vergisi ile birlikte tahsil edilir. 

Büyükþehir olan illerden toplanan bu paylar havuza alýnarak %40’ýnýn %90’ý nüfus ve %10’u yüzölçümü kriterleri esas alýnarak Hazine ve Maliye Bakanlýðý tarafýndan büyükþehir olan illerdeki büyükþehir belediyelerine tahsili takip eden ayýn sonuna kadar gönderilir. Kalan %60’lýk pay ayný süre içinde %90’ý nüfus ve %10’u yüzölçümü kriterleri esas alýnarak büyükþehirlerdeki ilçe belediyelerine en geç onbeþ gün içinde daðýtýlmak üzere Ýller Bankasýna aktarýlýr. Diðer illerde toplanan paylar, her bir il için o ildeki belediyelerin nüfuslarýna göre daðýtýlmak üzere aktarýmýn yapýldýðý ayýn sonuna kadar Ýller Bankasýna gönderilir. Ýller Bankasý bu paylarý en geç onbeþ gün içinde ilgili belediyelere gönderir. 

Cumhurbaþkaný birinci fýkrada yer alan oraný yüzde bire kadar indirmeye, iki katýna kadar artýrmaya yetkilidir.”

Hüküm incelendiðinde verginin amacýnýn belediyelerin ulaþým, trafik alt ve üst yapý hizmetlerinde kullanýlmak üzere gelir saðlamak olduðu görülmektedir.

Verginin mükellefleri, motorlu taþýtlar vergisi mükellefleridir. Verginin matrahý ise motorlu taþýtlar vergisi olmaktadýr. Verginin oraný da motorlu taþýtlar vergisinin %10’u olarak ifade edilebilir.

Yol ve Trafik Katký Payý, Hazine ve Maliye Bakanlýðýnca motorlu taþýtlar vergisi ile birlikte tahsil edilecektir.

Vergi hasýlatýnýn daðýlýmý incelendiðinde; büyükþehir olan illerden toplanan bu paylarýn havuza alýnarak %40’ýnýn %90’lýk kýsmýnýn nüfus ve %10’luk kýsmýnýn yüzölçümü kriterleri esas alýnarak Hazine ve Maliye Bakanlýðý tarafýndan büyükþehir olan illerdeki büyükþehir belediyelerine gönderileceði; kalan %60’ýnýn ise %90’lýk kýsmýnýn nüfus ve %10’luk kýsmýnýn yüzölçümü kriterleri esas alýnarak büyükþehirlerdeki ilçe belediyelerine daðýtýlacaðý görülmektedir. Diðer illerde toplanan paylar ise, her bir il için o ildeki belediyelerin nüfuslarýna göre daðýtýlacaktýr.

Ayrýca Cumhurbaþkaný %10’luk vergi oranýný %1’e kadar indirmeye, iki katýna kadar artýrmaya yetkili kýlýnmýþtýr.

3.2- Yol Vergisinden Elde Edilebilecek Hasýlat

Yukarýda açýklandýðý üzere yol ve trafik katký payýnýn (yol vergisinin) motorlu taþýtlar vergisinin %10’u oranýnda uygulanmasý hükme baðlanmýþtýr. Dolayýsýyla motorlu taþýtlar vergisinin onda biri kadar gelir elde edilebilecektir. Son yýllarda yýllar itibariyle genel bütçe gelirleri tahsilatý içinde motorlu taþýlar vergisi (MTV) hasýlatý ve bunun payý ile toplam vergi gelirleri tahsilatý içindeki payý aþaðýdaki gibidir.

Tablo 4: Ülkemizde 2013-2018 Yýllarýnda MTV Hasýlatýnýn Geliþimi

YILLAR / MTV HASILATI	2013	2014	2015	2016	2017	2018
MTV Hasýlatý (bin TL)*	7.397.824	7.834.252	8.984.030	10.029.095	10.860.173	12.887.066
MTV’nin genel bütçe gelirleri tahsilatý içindeki payý (%)**	1,8	1,8	1,8	1,7	1,6	1,6
MTV’nin vergi gelirleri tahsilatý içindeki payý (%)***	2,1	2,0	2,0	2,0	1,8	1,8

KAYNAK:

* TC Cumhurbaþkanlýðý Strateji ve Bütçe Baþkanlýðý. 2020 Yýlý Bütçe Gerekçesi, www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/02/2020-Yili-Butce-Gerekcesi.pdf. Ankara Ekim 2019. s. 18.

** TC Cumhurbaþkanlýðý Strateji ve Bütçe Baþkanlýðý. 2020 Yýlý Bütçe Gerekçesi. s. 19.

*** TC Cumhurbaþkanlýðý Strateji ve Bütçe Baþkanlýðý. 2020 Yýlý Bütçe Gerekçesi. s. 21.

Tablo incelendiðinde görüleceði üzere 2018 yýlý itibariyle MTV tahsilatý 12.887.066.000 TL’dir. Bunun genel bütçe gelirleri tahsilatý içindeki payý %1,6 iken, vergi gelirleri tahsilatý içindeki payý ise %1,8’dir. Dolayýsýyla 2018 yýlýnda yol vergisi uygulanmýþ olsaydý 1.288.706.600 TL hasýlat elde edilebileceði ifade edilebilir.

Oranlar açýsýndan bakýldýðýnda daha doðru sonuçlara ulaþýlacaðý dikkate alýndýðýnda yol vergisinden beklenen hasýlatýn, genel bütçe gelirleri tahsilatý içindeki payýnýn %0,16, vergi gelirleri tahsilatý içindeki payýnýn ise %0,18 olacaðý görülmektedir.

Devlet bütçesi açýsýndan deðerlendirildiðinde çok küçük bir pay olarak görünen vergi, vatandaþlar açýsýndan yeni bir yük anlamýna gelmektedir. Dolayýsýyla þimdiden önemli tepkilerle karþýlaþýlmaktadýr[26].

Ülkemizde motorlu araç sahipleri zaten çok sayýda vergi ya da benzeri yükler altýndadýr. MTV’nin yaný sýra, trafik sigortasý gibi yükler söz konusu olmaktadýr. Yine ülkemizde zaten otoyollarýn ve köprü geçiþlerinin bir kýsmý ücretlidir.

Vergi tüm araç sahiplerine ve özellikle taþýmacýlýk sektöründe faaliyette bulunanlara getireceði yük açýsýndan dikkat çekmekte, ekonominin geldiði nokta bakýmýndan anlamlý (!) görünmektedir[27].

3.3- Yol Vergisi ve Bazý Vergileme Ýlkeleri

Vergi, maliye teorisi açýsýndan incelendiðinde de temel vergileme ilkeleri bakýmýndan tartýþmalara açýk görünmektedir. Zira elde edilecek hasýlat açýsýndan böyle bir düzenlemeye gerek olup olmadýðý tartýþýlabilir. Elde edilecek hasýlat verginin verimliliði ilkesi gereðince tartýþýlabilecektir. Öte yandan her yeni düzenleme vergi sisteminin daha da karmaþýk bir hal almasýna nerden olmakta, vergi sisteminin basitliði ilkesi açýsýndan olumsuzluklar taþýmaktadýr.

Yine merkezi yönetim tarafýndan tahsil edilen bir vergi olan MTV’ ye bu þekilde ekleme yapýlarak yerel yönetimlere tahsis edilen bir vergi uygulanmasý tartýþmalara açýk görünmektedir. Bu açýdan son dönemde karþýlaþtýðýmýz deðerli konut vergisinde de tersine bir yaklaþým sergilendiði dikkat çekmektedir.

Ayrýca vergi iyi planlanmýþ bir vergi görünümü arz etmemektedir. Yabancý ülke uygulamalarý incelendiðinde çevre kirliliði açýsýndan böyle bir verginin uygulandýðý, þahsi kullanýmlarda bu tür verginin uygulandýðý, motorlu araçlarýn yaþý itibariyle böyle bir verginin uygulandýðý, yine motorlu araçlarýn aðýrlýklarý itibariyle uygulamaya yön verilen ülkeler olduðu görülmektedir.

Buna ek olarak, 14.05.2015 tarih ve 29355 sayýlý Resmi Gazete’ de yayýmlanan “Karayollarý Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasý Genel Þartlarý” “A.3. Sigortanýn Kapsamý” baþlýklý kýsýmda “Sigortacý, poliçede tanýmlanan motorlu aracýn iþletilmesi sýrasýnda… bir þeyin zarara uðramasýna sebebiyet vermiþ olmasýndan dolayý, 2918 sayýlý Karayollarý Trafik Kanununa göre sigortalýya düþen hukuki sorumluluk çerçevesinde bu Genel Þartlarda içeriði belirlenmiþ tazminatlara iliþkin talepleri, kaza tarihi itibariyle geçerli zorunlu sigorta limitleri dahilinde karþýlamakla yükümlüdür” hükmü uyarýnca karayollarýnda meydana gelecek bir kazada karayollarýyla ilgili bir zarar ortaya çýktýðýnda, söz konusu zarar trafik sigortasýndan karþýlanabilmektedir. Bu anlamda MTV üzerinden alýnacak bir yol vergisi mükerrer ödemeye sebep olacaktýr.

Dolayýsýyla ülkemizde de her ne kadar motorlu taþýtlar vergisinde benzer kriterlerin dikkate alýndýðý ifade edilebilirse de yabancý ülke uygulamalarý incelenerek uygulamaya yön verilebilir.

4- YOL VERGÝSÝ UYGULAMASINA YÖNELÝK ÖNERÝLER

Yabancý ülke uygulamalarý ve ülkemiz gerçekleri birlikte dikkate alýndýðýnda yol vergisi açýsýndan aþaðýdaki önerilerde bulunulabilir.

Her þeyden önce vergi uygulamasýnda geriye yürüme tartýþmalarý düþünülerek yol vergisinin 1 Ocak 2021 tarihinden sonra kayýt ve tescil edilen motorlu taþýtlara yönelik uygulanmasý yoluna gidilebilir.

Vergi uygulamasýnda mali amacýn yaný sýra, mali olmayan amaçlar da dikkate alýnarak CO₂ emisyonuna baðlý olarak vergi uygulanabilir. Yine benzeri bir yaklaþýmla daha yüksek düzeylerde nitrojen oksit yayan araçlarý satýn almaktan vazgeçirmek amacýyla uygulanabilir.

Vergilemede ödeme gücü esasýndan hareketle deðeri belli bir tutarý aþan araçlardan vergi alýnmasý, bu tutarýn altýndaki araçlarýn vergi dýþýnda tutulmasý yoluna gidilebilir.

Aracýn deðeri ya da tescil tarihi kriteri dikkate alýnabileceði gibi; aracýn aðýrlýðýna göre belli bir noktadan itibaren vergi kapsamýna alýnmasý yoluna gidilebilir.

Ülkemizde motorlu taþýtlar servetin bir kriteri olarak vergisi ele alýnmakta ve MTV bu çerçevede uygulanmaktadýr. Bu açýdan motor gücü belli bir düzeyin altýndaki araçlardan vergi alýnmayabilir.

Þahsi amaçlý kullanýlan araçlardan ya da örneðin ticari amaçlý kullanýlan araçlardan vergi alýnmasý ya da birinin vergisinin daha düþük olmasý yönünde düzenleme yapýlabilir. Bu açýdan özellikle þehir içi ya da þehirlerarasý kullaným dikkate alýnarak vergi uygulanmasýna yön verilebilir.

Yol vergisinin taþýtlarýn özellikle yol kullanýmýna ve neden olacaðý çevre kirliliðine baðlý olarak uygulanmasý ve bu çerçevede yýl içinde belli bir kilometreden fazla kullanýlan taþýtlardan vergi alýnmasý yoluna gidilebilir. Bu açýdan araçlarýn muayenesi sýrasýnda kilometre kontrolleri de yapýlabilir.

Kiþinin ya da daha doðru bir yaklaþýmla aile biriminin ya da iþletmelerin ihtiyaçlarý dikkate alýnarak birden fazla aracý olanlardan vergi alýnmasý yoluna gidilebilir. Bu yaklaþýmdan hareketle taþýt sayýsýna baðlý olarak verginin artýrýlmasý söz konusu olabilir.

Taþýtlarýn aðýrlýklarý ya da yolcu taþýma kapasiteleri dikkate alýnarak vergi uygulanmasý yoluna gidilerek daha aðýr olan taþýtlardan ve yolcu taþýma kapasitesi daha fazla olan taþýtlardan daha yüksek vergi alýnabilir.

Yabancý taþýtlardan ülkemizde kalma süresine baðlý olarak vergi alýnmasý yoluna gidilebilir.

Öte yandan belli bir yaþýn üstündeki araçlar hurda araç niteliðinde deðerlendirilerek ya da daha eski taþýtlar antika/klasik olma nitelikleri dikkate alýnarak vergi dýþýnda býrakýlabilir.

Tarým araçlarý, otoyol motorlu taþýtlarý kapsamýna girmeyen taþýtlar, ulaþým dýþýndaki fonksiyonlar için kullanýlan taþýtlar, römorklar vb., sosyal ve saðlýk amaçlý kullanýlan taþýtlar (kan toplama araçlarý gibi) vergi dýþýnda býrakýlabilir.

SONUÇ

Yol vergisi ilk olarak Osmanlý Döneminde uygulanmýþ ve Cumhuriyet’ e bir anlamda miras olan bu vergi 1952 yýlýna kadar sürdürülmüþtür. Verginin amacý, karayolu çalýþmalarýný finanse etmek olsa da farklý amaçlarla uygulandýðý görülmüþtür. Günümüz itibariyle gündeme gelen “Yol ve Trafik Katký Payý” da belediyelerin ulaþým, trafik alt ve üst yapý hizmetlerinde kullanýlmak üzere gelir yaratmak amaçlarýna dayandýrýlmaktadýr.

Kýsaca yol vergisi olarak ifade ettiðimiz düzenlemeye benzer uygulamalara bazý yabancý ülkelerde de yer verilmektedir. Bu açýdan yabancý ülke uygulamalarýnda CO₂ emisyonu, nitrojen oksit yayýmý, araçlarýn deðeri, motor gücü, kullaným amacý, aðýrlýðý, yýl içindeki kullaným miktarý gibi kriterler dikkate alýnmaktadýr.

Ülkemizde yürürlüðe konulmasý gündeme gelen yol vergisi, MTV’nin %10’u oranýnda uygulanacaktýr. Bu haliyle MTV’de dikkate alýnan ve yabancý ülke uygulamalarýnda karþýlaþýlan kriterlerden bazýlarýnýn doðrudan dikkate alýnmýþ olduðu savunulabilirse de teknik açýdan ve vergileme ilkeleri açýsýndan bazý sorunlar ortaya çýkmaktadýr.

Öncelikle 2020 yýlýnda uygulanacak MTV tutarlarýnýn yeniden deðerleme oranýnda artýrýlmasý imkaný varken yeniden deðerleme oranýnýn yarýsý kadar artýrýlmasý yoluna gidilirken, MTV’nin %10’u kadar hasýlat saðlayacak bir vergiye ihtiyaç olup olmadýðý tartýþýlabilir. Zira bu þekilde önemli bir tepkiyle karþýlaþýlmasý muhtemel görünmektedir. Ülkemizde motorlu taþýtlara yönelik çok sayýda mali yükün yanýnda otoyollarýn ve köprü geçiþlerinin bir kýsmýnýn ücretli olduðu da göz ardý edilmemelidir.

Yol vergisinin vergilemede verimlilik ve basitlik ilkeleri gibi ilkeler açýsýndan sorunlara yol açabilir nitelikte olduðu; merkezi yönetim tarafýndan tahsil edilen MTV’ ye ekleme yapýlarak yerel yönetimlere tahsis edilmesi de tartýþmalara açýktýr.

Ülkemizde ekonomik koþullar böyle bir verginin uygulanmasýný gerektiriyorsa, vergi iyi planlanmalý, daha baþlangýçta tartýþmalarýn önü kapatýlmalýdýr. Bu açýdan belli bir tarihten sonra kayýt ve tescil edilen motorlu taþýtlara yönelik olmasý, çevreye duyarlýlýðýn dikkate alýnmasý, ödeme gücünün göz önünde bulundurulmasý (deðeri belli bir tutarý aþan araçlardan vergi almak, aracýn aðýrlýðýna göre vergi kapsamýna almak, motor gücüne göre vergi almak, yýl içinde belli bir kilometreden fazla kullanýlan taþýtlardan vergi almak gibi), kullaným amaçlarýnýn dikkate alýnmasý, kiþisel ve/veya aile ve iþletme ihtiyaçlarýna göre uygulamaya yön verilmesi yoluna gidilebilir.