:: VergiRaporu - Anasayfa ::

T�rkiye�de idari, mali ve n�fus kapasitesi bak�m�ndan mahalli idareler i�inde �n plana ��kan birimler, b�y�k�ehir belediyeleridir. G�n ge�tik�e kaynak kullan�m�n� art�ran ve yerel kamu hizmetlerinin ba� y�klenicisi haline gelen b�y�k�ehir belediyeleri, gerek merkezi y�netimden yap�lan transferlerin yerel ihtiya�lar� kar��lamada yeterli olmamas�, gerekse yerel kaynaklar�n canland�r�lmas�nda ya�anan g��l�kler nedeniyle �e�itli sorunlarla kar�� kar��ya kalmaktad�r. �dari ve mali yap�lar� y�n�nden T�rkiye�de �nemli bir yere sahip olan b�y�k�ehir belediyelerinden beklenilen optimum faydan�n ger�ekle�ebilmesi i�in, b�t�e gelir-giderlerinin ve merkezi idare ile olan mali ili�kilerinin incelenmesi �nem arz etmektedir. Bu �al��man�n amac� da, T�rkiye�deki b�y�k�ehir belediyelerinin b�t�e ger�ekle�melerinin geli�imini incelemek ve ortaya ��kabilecek mali, ekonomik ve siyasi sorunlara kar�� z�m �nerisi geli�tirmektir.

A��klamas�	�ndir
Makale

Giri�

Mahalli idareler içinde büyük�ehir belediyeleri, gelir-gider hacmi, nüfus ve sektörel yo�unla�ma, fiziki ölçek büyüklü�ü ve e�itim, sa�l�k ve kültür hizmetlerinin daha fazla olmas� gibi pek çok aç�dan di�er belediyelerden farkl�la�m��t�r. Ancak günümüzde genel olarak mahalli idarelerin özel olarak da belediyelerin hizmetlerini gerçekle�tirmeleri konusunda kar�� kar��ya kald�klar� sorunlar�n�n ba��nda mali konular gelmektedir. Bu sorunlardan baz�lar� ise, yerel kaynaklar�n� harekete geçirememe, mevcut kaynaklar�ndan optimal ölçüde yararlanamama ve merkezi idareden yap�lan transferlerin s�n�rl� düzeyde kalmas�d�r.

Belediyelerin mevzuat�nda yap�lan de�i�ikliklerle yetki ve sorumluluklar� artm�� olsa dahi, kaynak tahsisinin gere�ince yap�lamam�� olmas�, ülkenin ekonomik ve siyasi ko�ullar� çerçevesinde merkezi yönetim anlay��n�n daha bask�n olmas� ve yerel yönetimler ile yetki ve sorumluluk payla��m�n�n yeterince sa�lanamam�� olmas� gibi nedenler, Anayasa’n�n 127. maddesinde öngörülen “görevleri ile orant�l� gelir kaynaklar� sa�lan�r” ifadesi do�rultusunda ekonomik ve mali yap�n�n istenilen düzeye ula�amamas�na neden olmaktad�r.

Pek çok ülkede büyük kentlerin idaresi aç�s�ndan çe�itli modeller uygulamaya konulmu�tur. Türkiye’de büyük�ehir belediyelerine yönelik benimsenen model ise, iki kademeli belediye sistemi olmu�tur ve 1984 y�l�nda uygulanmaya ba�lam��t�r. O tarihten itibaren çe�itli alanlarda giderek daha çok geli�en ve beraberinde çe�itli sorunlar� da gündeme getiren büyük�ehir belediyelerine ili�kin reform niteli�inde düzenlemeler yap�lm��t�r. Bu çal��mada, söz konusu düzenlemeler ��nda Türkiye’de büyük�ehir belediyelerinin öncelikle hukuki yap�s�, görev, yetki ve sorumluklar�, bütçe yap�s� ve bütçe gerçekle�melerinin geli�imi incelenmi�tir.

1. Büyük�ehir Belediyelerinin Hukuki Yap�s�, Görev, Yetki ve Sorumluluklar�

Türkiye’de 1982 Anayasas� öncesinde belediyelerin yönetimi, 1930 y�l�nda kabul edilen 1580 say�l� Belediye Kanunu’nda düzenlenmi�tir. Bu düzenlemede, belediyelerin büyüklü�üne ili�kin yönetim biçiminden söz edilmemektedir. 04.12.1981 tarihli ve 2561 say�l� Büyük�ehirlerin Yak�n Çevresindeki Yerle�im Yerlerinin Ana Belediyelere Ba�lanmalar� Hakk�nda Kanun ile nüfusu 300.000’i a�an belediyelerin çevresindeki belediye ve köylerin, yak�n�nda bulunan ana belediyeye ba�lanmas� karara ba�lanm��t�r. Fakat 1984 y�l�na kadar Türkiye’de büyük�ehirlerin varl��ndan yine de bahsedilememektedir.

Büyük�ehir belediyelerinin hukuki altyap�s�n�, 1982 Anayasas�’n�n 127. maddesinin 2. ve 3. f�kras�ndaki “Mahalli idarelerin kurulu� ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir.” ve “Kanun, büyük yerle�im merkezleri için özel yönetim biçimleri getirebilir.” hükümleri olu�turmaktad�r. �lgili Anayasa’n�n bu konuda atm�� oldu�u temel ve 3030 say�l� Kanun ile, Türkiye’de belediye hizmetlerinin verimli bir �ekilde yerine getirilebilmesi, kentle�menin geli�ebilmesi ve vatanda�lar�n hizmetlere kat�l�m�n�n artt�r�lmas� amaçl� büyük�ehir belediye sistemine geçilmesi planlanm��t�r[1]. Bu do�rultuda, Türkiye’de ilk kurulan büyük�ehir belediyeleri, 08.03.1984 tarihli ve 195 say�l� “Büyük�ehirler Yönetimi Hakk�nda Kanun Hükmünde Kararname” ve 12.12.1984 tarihli “3030 say�l� Büyük�ehir Belediyelerinin Yönetimi Hakk�nda Kanun Hükmünde Kararnamenin De�i�tirilerek Kabulü Hakk�nda Kanun” ile �stanbul, Ankara ve �zmir �ehirleridir. Bu �ehirlerin seçilmesinde en önemli faktör ise, belediye s�n�rlar�nda çok say�da ilçenin yer almas�d�r. Büyük�ehir belediyelerine ili�kin çe�itli Kanunlarda yer alan tan�mlamalar ise a�a��daki tabloda özetlenmi�tir.

Tablo 1. Büyük�ehir Belediyeleri Tan�mlar�

�lgili Kanun	Büyük�ehir Belediye Tan�m�
27.06.1984 tarihli ve 3030 say�l� “Büyük�ehir Belediyelerinin Yönetimi Hakk�nda Kanun Hükmünde Kararnamenin De�i�tirilerek Kabulü Hakk�nda Kanun” Madde 3:	“Büyük�ehir Belediyesi, belediye s�n�rlar� içinde birden fazla ilçe bulunan �ehirleri” ifade etmektedir.
10.07.2004 tarihli ve 5216 say�l� “Büyük�ehir Belediyesi Kanunu” Madde 3:	Büyük�ehir belediyesi, “en az üç ilçe veya ilk kademe belediyesini kapsayan, bu belediyeler aras�nda koordinasyonu sa�layan; kanunlarla verilen görev ve sorumluluklar� yerine getiren, yetkileri kullanan; idarî ve malî özerkli�e sahip ve karar organ� seçmenler taraf�ndan seçilerek olu�turulan kamu tüzel ki�isi” olarak tan�mlanm��t�r.
12.11.2012 tarihli ve 6360 say�l� “On Üç �lde Büyük�ehir Belediyesi ve Yirmi Alt� �lçe Kurulmas� �le Baz� Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde De�i�iklik Yap�lmas�na Dair Kanun”	Büyük�ehir belediyesi, “s�n�rlar� il mülki s�n�r� olan ve s�n�rlar� içerisindeki ilçe belediyeleri aras�nda koordinasyonu sa�layan; idari ve mali özerkli�e sahip olarak kanunlarla verilen görev yetki ve sorumluluklar� yerine getiren, yetkileri kullanan; karar organ� seçmenler taraf�ndan seçilerek olu�turulan kamu tüzel ki�isi” �eklinde tan�mlanm��t�r.

Kaynak: �lgili Kanunlardan taraf�mca düzenlenmi�tir.

5216 say�l� Kanununda bulunan büyük�ehir belediyesi tan�m�nda, iki kademelendirmeye dayal� bir sistem vurgulanm��t�r. Bu Kanun ile ‘alt kademe belediyesi’ ifadesi, ‘ilk kademe belediyesi’ olarak de�i�mi�tir. Di�er taraftan büyük�ehir s�n�rlar�nda belirli hizmetleri gerçekle�tirebilmek için özel kanunlarla kurulmu� olan kurumlar�n varl�klar� sürdürülmü�tür. Fakat denetim ve koordinasyon bak�m�ndan bu kurumlar�n büyük�ehir belediyesine ba�l�l�klar� artt�r�lm��t�r[2]. �lgili Kanundaki tan�mlamada dikkat çeken bir di�er önemli nokta, ‘idari ve mali özerkli�e sahip” ifadelerine yer verilmesidir. Hukuki aç�dan yerel yönetimlerin, devlet tüzel ki�ili�inden ayr� tutulmas�, yerel yönetimleri özerk hale getirmektedir. Büyük�ehir belediyelerinin de dâhil oldu�u bu idareler o halde, merkezi yönetimden izin almadan gerçekle�tirecekleri faaliyetlerde mali ve idari birtak�m haklara sahip olacakt�r. Söz konusu bu haklar, ilgili yasalar�nda belirlenmi�tir. Bu do�rultuda bütçe olu�turma, personel istihdam etme ve borçlanma haklar�n� kullanabilmektedirler[3].

3030 say�l� Kanun ile kurulan üç büyük�ehiri takiben 05.06.1986 tarihli ve 3306 say�l� Kanun ile Adana, 18.06.1987 tarihli ve 3391 say�l� Kanun ile Bursa, 20.06.1987 tarihli ve 3398 say�l� Kanun ile Gaziantep ayn� tarih ve 3399 say�l� Kanun ile Konya, 07.12.1988 tarihli ve 3508 say�l� Kanun ile Kayseri, 02.09.1993 tarihli ve 504 say�l� Kanun Hükmünde Kararname ile Antalya, Diyarbak�r, Erzurum, Eski�ehir, �zmit, Mersin ve Samsun, 14.01.2000 tarihli ve 593 say�l� Kanun Hükmünde Kararname ile Sakarya illerindeki il belediyeleri büyük�ehir belediyeleri olarak belirlenmi�tir.

10.07.2004 tarih ve 5216 say�l� “Büyük�ehir Belediyesi Kanunu” 3030 say�l� Kanun yerine uygulamaya konulmu� ve büyük�ehirlerin yönetimi yeniden düzenlenmi�tir. Söz kon usu bu Kanun ile, �stanbul ve Kocaeli büyük�ehir belediyelerinin il s�n�rlar� de�i�tirilmi�tir. Bu büyük�ehir belediyeleri haricindekiler için de, 5216 say�l� Kanunun geçici 2.maddesinde düzenlenmi�tir. Buna göre:

“Di�er büyük�ehir belediyelerinde, mevcut valilik binalar� merkez kabul edilmek ve il mülki s�n�rlar� içinde kalmak �art�yla nüfusu bir milyona kadar olanlarda yar�çap� yirmi kilometre, nüfusu bir milyondan iki milyona kadar olanlarda yar�çap� otuz kilometre, nüfusu iki milyondan fazla olan büyük�ehirlerde yar�çap� elli kilometre olan dairenin s�n�r� büyük�ehir belediyesinin s�n�r� olarak belirlenmi�tir.”

Büyük�ehir belediyelerinin s�n�rlar�, 5216 say�l� Kanun sonras� 12.11.2012 tarih ve 6360 say�l� On Üç �lde Büyük�ehir Belediyesi ve Yirmi Alt� �lçe Kurulmas� �le Baz� Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde De�i�iklik Yap�lmas�na Dair Kanun ile il mülki s�n�rlar� �eklinde de�i�tirilmi� ve bu belediyelerin hizmetlerinin daha i�levsel hale gelmesi sa�lanmas� amaçlanm��t�r. Ancak, büyük�ehir belediyelerinin s�n�rlar�n�n mülki idare s�n�rlar� �eklinde de�i�ikli�e tutulmas� ile beraber, ilgili belediyelerin sunmas� gereken kamusal hizmet de artm��t�r[4]. �lgili Kanunla, toplam nüfusu 750.000’i a�an il belediyeleri büyük�ehir belediyesi statüsüne geçmi� ve fiziki iskân �artlar� ve ekonomik geli�mi�lik seviyelerine dair ölçütler kald�r�lm��t�r. Ayr�ca ilçelerin mülki s�n�rlar�nda bulunan belde ve köy belediyelerinin tüzel ki�iliklerine son verilmi�tir. Bu ba�lamda köyler, ‘mahalle’ ye dönü�türülerek ilgili ilçe belediyesine dâhil edilmi�tir.

2012 y�l� itibariyle Türkiye’de 16 büyük�ehir belediyesi (Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbak�r, Erzurum, Eski�ehir, Gaziantep, �stanbul, �zmir, Kayseri, Kocaeli, Konya, Mersin, Sakarya, Samsun) ve buralarda 143 ilçe belediyesi mevcuttur. 6360 say�l� Kanun ile birlikte 13 büyük�ehir belediyesi (�anl�urfa, Hatay, Manisa, Bal�kesir, Kahramanmara�, Van, Ayd�n, Denizli, Mu�la, Tekirda�, Trabzon, Malatya, Mardin) kurulmu�tur. 6360 say�l� Kanunun ba�l��nda yer alan “On Üç”, “On Dört”; “Yirmi Alt�”,“Yirmi Yedi” olarak de�i�tirilmi� ve birinci maddesinin birinci f�kras�nda yer alan “Mu�la,”dan sonra gelmek üzere “Ordu,” dahil edilmi�tir. Böylece mevcut büyük�ehir say�s� ilk yerel seçimler sonras� geçerli olmak �art�yla 30 olmu�tur.

Tablo 2. Türkiye’de Büyük�ehir Belediyelerinin Kurulu� Tarihleri

Büyük�ehir Belediyeleri	Hukuki Dayana��	Kurulu� Tarihi
�stanbul, Ankara, �zmir	3030 Say�l� Kanun	12.12.1984
Adana	3306 Say�l� Kanun	05.06.1986
Bursa, Gaziantep, Konya	3391, 3398, 3399 Say�l� Kanunlar	18.06.1987, 20.06.1987, 20.06.1987
Kayseri	3508 Say�l� Kanun	07.12.1988
Antalya, Diyarbak�r, Erzurum, Eski�ehir, Kocaeli, Mersin, Samsun	504 Say�l� Kanun Hükmünde Kararname	02.09.1993
Sakarya	593 Say�l� Kanun Hükmünde Kararname	14.01.2000
Ayd�n, Bal�kesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmara�, Mardin, Mu�la, Ordu, Tekirda�, Trabzon, �anl�urfa, Van	6360 Say�l� Kanun	12.11.2012

Kaynak: �lgili Kanunlardan taraf�mca düzenlenmi�tir.

Büyük�ehir belediyelerinin yetki ve sorumluluklar�na ili�kin olarak, 5216 say�l� Kanun’un 7. maddesinde büyük�ehir, ilçe ve ilk kademe belediyelerinin görev, yetki ve sorumluluklar�n� ba�l�ca �u �ekilde düzenlemi�tir:

“- �lçe ve ilk kademe belediyelerinin görü�lerini alarak büyük�ehir belediyesinin stratejik plân�n�, y�ll�k hedeflerini, yat�r�m programlar�n� ve bunlara uygun olarak bütçesini haz�rlamak,

- Çevre düzeni plân�na uygun olmak kayd�yla, büyük�ehir belediye ve mücavir alan s�n�rlar� içinde 1/5.000 ile 1/25.000 aras�ndaki her ölçekte naz�m imar plân�n� yapmak, yapt�rmak ve onaylayarak uygulamak;

- Haz�rlanacak uygulama imar plânlar�n�, bu plânlarda yap�lacak de�i�iklikleri, parselasyon plânlar�n� ve imar �slah plânlar�n� aynen veya de�i�tirerek onaylamak ve uygulanmas�n� denetlemek;

- Naz�m imar plân�n�n yürürlü�e girdi�i tarihten itibaren bir y�l içinde uygulama imar plânlar�n� ve parselasyon plânlar�n� yapmayan ilçe ve ilk kademe belediyelerinin uygulama imar plânlar�n� ve parselasyon plânlar�n� yapmak veya yapt�rmak,

- Kanunlarla büyük�ehir belediyesine verilmi� görev ve hizmetlerin gerektirdi�i proje, yap�m, bak�m ve onar�m i�leriyle ilgili her ölçekteki imar plânlar�n�, parselasyon plânlar�n� ve her türlü imar uygulamas�n� yapmak ve ruhsatland�rmak,

- 20.07.1966 tarihli ve 775 say�l� Gecekondu Kanunu’nda belediyelere verilen yetkileri kullanmak.”

6360 say�l� Kanun ile büyük�ehir belediyelerinin hizmetlerine, mabetlerin yap�m�, bak�m�, kad�nlar ve çocuklara yönelik konukevleri aç�lmas�, sporu faaliyetlerine yönelik ayni ve nakdi yard�mda bulunmas�, yar��malar organize etmesi gibi sorumluluklar ilave edilmi�tir. Bu do�rultuda büyük�ehir belediyeleri mevzuatta yer alan usullere uygun olarak, sermaye �irketleri de kurabilecektir.

2. Büyük�ehir Belediyelerinin Bütçe Yap�s�

Büyük�ehir belediye bütçesi, büyük�ehir belediyesi, ilçe ve ilk kademe belediyelerine ait bütçelerden olu�maktad�r. Bu bütçelerin tümü büyük�ehir belediyesi meclisine sunulmakta ve meclis taraf�ndan de�i�tirilerek ya da de�i�tirilmeden karara ba�lanmaktad�r dolay�s�yla tek bir bütçe olarak belirlenmektedir. Büyük�ehir belediye meclisinde ilçe belediyelerinin bütçelerinde yap�lan de�i�ikliklere kar�� Dan��tay’a itiraz yolu aç�kt�r. Ayr�ca büyük�ehir belediyeleri, stratejik plan�n� haz�rlamak ve büyük�ehir belediye ba�kan�, belediyeyi stratejik plana uygun olarak yönetmekle yükümlüdür[5]. Türkiye’de genellikle nüfus yönüyle en büyük büyük�ehir belediyelerinin stratejik plan gereklerini ço�unlukla kar��lad�� fakat, plan�n�n mali boyutunun önceliklendirilmesinde ve izlemeye yönelik yöntemlerin belirlenmesinde bir tak�m eksiklikler oldu�u ortaya ç�km��t�r[6].

5216 say�l� Kanun ile hükme ba�lanan bütçe sürecinde stratejik plan haz�rlama yükümlülü�ü, büyük�ehir belediyelerinin faaliyet raporlar� haz�rlamalar�n� da içermektedir. Bu ba�lamda büyük�ehir belediyeleri stratejik planlamaya dayal� performans esasl� bütçeleme sistemine uygun olarak, bütçelerine performans bilgilerini dâhil ederek, ç�kt� ve sonuçlara uygun olarak harcamalar�n� önceliklendireceklerdir. Bütçe sürecini tamamlayan unsurlar�n ba��nda gelen muhasebe i�lemleri de, 10.03.2006 tarih ve 26104 say�l� “Mahalli �dareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeli�i” hükümlerine uygun yürütülmektedir. Büyük�ehir belediye bütçelerinin haz�rlanmas� ve uygulanmas� ile ilgili noktalarda 5393 say�l� Belediye Kanunu hükümlerine göre hareket edilmektedir. Nitekim 5393 say�l� Belediye Kanunu’nun 62. maddesinde, bütçenin haz�rlanma süreci a�a��daki gibi özetlenmi�tir:

“Belediye ba�kan� taraf�ndan haz�rlanan bütçe tasar�s� eylül ay�n�n birinci gününden önce encümene sunulur ve Çevre ve �ehircilik Bakanl��’na gönderilir. Çevre ve �ehircilik Bakanl�� belediye bütçe tahminlerini konsolide eder ve 5018 say�l� Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyar�nca merkezi yönetim bütçe tasar�s�na eklenmek üzere eylül ay� sonuna kadar Maliye Bakanl��na bildirir. Encümen, bütçeyi inceleyerek görü�üyle birlikte kas�m ay�n�n birinci gününden önce belediye meclisine sunar. Meclis bütçe tasar�s�n� y�lba��ndan önce, aynen veya de�i�tirerek kabul eder. Ancak, meclis bütçe denkli�ini bozacak biçimde gider art�r�c� ve gelir azalt�c� de�i�iklikler yapamaz. Kabul edilen bütçe, malî y�lba��ndan itibaren yürürlü�e girer.”

Büyük�ehir belediyeleri bütçelerine ili�kin önem arz eden bir di�er nokta, ilgili Kanunlarda belirtilen görevlerini daha iyi bir �ekilde yerine getirebilme amaçl� büyük�ehir belediyelerinin özel kanunlarla belediye bütçesi d��na bulunan i�letmeler ve iktisadi te�ebbüsleri kurabilmeleridir.

2.1. Büyük�ehir Belediyelerinin Gelirleri

Büyük�ehir belediyelerinin gelir kaynaklar� genel hatlar�yla, öz gelirler, merkezi yönetimden sa�lanan transferler ve borçlanma gelirlerinden olu�maktad�r. Öz gelirler hesab�n�n önemli bir k�sm�n� ise vergi gelirleri meydana getirmektedir ve bu durum mali özerklik bak�m�ndan oldukça elzemdir[7]. Nitekim, yönetimler aras� gelir payla��m�, öz gelirlerin saptanmas� süreci veya vergilendirme yetkisinin tan�nmas� ile mümkün olabilmektedir[8]. Merkezi yönetimden yap�lan transfer gelirleri, merkezi yönetim bütçesi kapsam�nda ve kapsam� d��ndaki idarelerden gelen ba�� ve yard�mlar, proje destekleri, vergi ve harç gelirlerinden elde edilen paylardan meydana gelmektedir.

Büyük�ehir belediyelerinin borçlanmas� ise, iç ve d�� sermaye piyasalar�ndan, borç fonundan veya mahalli idareler bankalar�ndan (örn, �lbank A.�.) ve di�er bankalardan sa�lanabilmektedir. Fakat, pek çok ülkede büyük�ehir belediyeleri borçlanma hususunda hukuki s�n�rlamalara tabiidir[9]. Bu konuda söz konusu temel dayanaklar ise, 5393 say�l� Belediye Kanunu, 5216 say�l� Büyük�ehir Belediyesi Kanunu ve 4749 say�l� Kamu Finansman� ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakk�nda Kanun’dur. Kanunlar kapsam�nda ilgili belediyenin meclisinden borçlanmaya ili�kin kararlar�n�n netle�ebilmesi için o ilin mülki amirinin onay� gerekmektedir. Bu da büyük�ehir belediyelerinin borçlanmalar� konusunda merkezi vesayet denetiminin oldu�unu göstermektedir[10]. Özellikle büyük�ehir belediyelerinin planlad�klar� büyük projeleri hayata geçirebilmesi için d�� borçlanmadan yararlanmalar� gerekti�inde, Hazine ve Maliye Bakanl��’ndan uluslar aras� ihaleye ç�kabilmeleri için izin almalar� gerekmektedir. Dolay�s�yla bu durum büyük�ehir belediyeleri yönetimleri ile merkezi yönetimin ayr� bir siyasi partiye mensup oldu�u durumlarda belediyenin gelir aray��n�n önünde bazen engeller olu�turabilmektedir[11].

Türkiye’de büyük�ehir belediyelerine genel bütçe vergi gelirlerinden ayr�lan paylar, y�llara göre de�i�iklik göstermi�tir. Bu ba�lamda, 5779 say�l� �l Özel �darelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakk�nda Kanun hükümleri 2012 tarihli ve 6360 say�l� Kanun’un yürürlü�e girmesi ile söz konusu paylarda de�i�iklikler olmu�tur. �lgili de�i�ikli�e göre:

“Genel bütçe vergi gelirleri tahsilât� toplam�n�n %1,50’si büyük�ehir d��ndaki belediyelere, % 4,50’si büyük�ehirlerdeki ilçe belediyelerine ve % 0,5’i il özel idarelerine ayr�lmaktad�r. Ayr�ca 06.06.2002 tarihli ve 4760 say�l� Özel Tüketim Vergisi Kanunu’na ekli (I) say�l� listede yer alan mallardan tahsil edilen özel tüketim vergisi hariç olmak üzere, büyük�ehir belediye s�n�rlar� içinde yap�lan genel bütçe vergi gelirleri tahsilât� toplam�n�n % 6’s� ile genel bütçe vergi gelirleri tahsilât� toplam� üzerinden büyük�ehirlerdeki ilçe belediyelerine ayr�lan paylar�n % 30’u büyük�ehir belediye pay� olarak ayr�lmaktad�r. Ayr�lan belediye pay�n�n; yüzde 80’lik k�sm� belediyelerin nüfusuna ve yüzde 20’lik k�sm� geli�mi�lik endeksine göre �lbank A.�. taraf�ndan belediyelere da��t�lmaktad�r.”

Büyük�ehir belediyesince elde edilen di�er gelirler ise, tahsil edilecek E�lence Vergisi’nin %20’si müsabakalar�n gerçekle�ti�i ilgili belediyeye, %30’u nüfuslar� do�rultusunda ilçe ve ilk kademe belediyelerine, geriye kalan % 50'si büyük�ehir belediyesine aittir. Ayr�ca büyük�ehir belediyesinin yetki ve sorumlulu�u içinde olan sosyal ve kültürel tesisler, spor, e�lence ve dinlenme yerleri ile ye�il sahalar içinde tahsil edilecek her türlü belediye vergi, resim ve harçlar�, her türlü ilân ve reklamlar�n vergileri ile asma, tahsis ve bak�m ücretleri, araç park yerlerinin i�letilmesinden do�an gelirin ilçe ve ilk kademe belediyelerine, nüfuslar�na göre da��t�lacak %50'sinden sonra kalan %50’si de büyük�ehir belediyesine aittir.

Ayr�ca ilgili Kanun hükümlerine göre temin edilecek yol, su ve kanalizasyon harcamalar�na kat�lma paylar�, kira, faiz ve ceza gelirleri, kamu idare ve müesseselerinin yard�mlar�, ba�l� kurulu�lar�n kesin bütçe fazlalar�ndan do�an gelirler, büyük�ehir belediyesi iktisadî te�ebbüslerinin belli bir oranda al�nan hisseler, ta��n�r ve ta��nmaz mal gelirleri, yap�lacak hizmetler kar��l�� al�nacak ücretler, �artl� ve �arts�z ba��lar ve di�er gelirler büyük�ehir belediyelerinin gelirlerini meydana getirmektedir. �lçe belediyeleri taraf�ndan tahsil edilen Çevre Temizlik Vergisi’nin % 20’si de, büyük�ehir belediyesine aktar�lmas� gereken bir bütçe geliridir.

Türkiye’de büyük�ehir belediyeleri, 21.11.1988 tarihinde Türkiye’nin imzalad�� Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik �art� 9. Maddesinde yer alan “..görevleri ile orant�l� gelire” sahip olamam��t�r. Büyük�ehir belediyeleri bütçelerinde denkli�i sa�layamad��nda yani gelirleri giderlerini kar��layamad��nda aradaki fark için öncelikle gider bütçesinde öngörülen kalemlerde indirime gidilmesi veya yeni gelir kaynaklar�n�n elde edilme yollar�n�n aranmas� gerekmektedir. Yine de bütçe dengesi sa�lanamaz ise, borçlanmaya gidilebilmektedir. Bu nedenle de büyük�ehir belediyeleri gelir türlerini çe�itlendirmek ve yeni gelir kayna�� elde etmek ad�na iç ve d�� borçlanmaya ba�vurmak durumundad�r[12]. Esasen büyük�ehir belediyeleri gelir çe�itlendirmeleri ya da borçlanma ile gelirlerini artt�rma yoluna gitmeden önce mevcut gelirlerini etkin bir �ekilde toplayabilmeleri gerekmektedir. Siyasi kayg�lar ile ödeme sürelerinin uzat�m� veya ödemelerini yerine getirmeyenlere ili�kin cezai yapt�r�mlar�n� yerine getirmemeleri gelir kay�plar�na yol açabilmektedir[13].

2.2. Büyük�ehir Belediyelerinin Giderleri

Küreselle�menin etkisiyle, kamu hizmetlerinde ve devlet anlay��nda görülen de�i�imler, genellikle harcamalar� artt�r�r nitelikte olmu�tur. Merkezi hükümet ile görev ve hizmet payla��m�nda bulunan büyük�ehir belediyelerinin giderleri de zaman içerisinde art�� göstermi�tir[14]. Bunun nedenlerinden biri, büyük�ehir belediyelerinin merkezi hükümete göre halka daha yak�n birimler olmas� ve halk�n beklentilerini kar��lamak amac�yla hizmet sunmalar� gere�idir. Nitekim dünya genelinde kentle�menin gitgide artmas� ile ya�am standartlar�, sosyal refah ve adalet, vatanda� odakl� hizmet ve demokratik kat�l�ma, sa�l�k sorunu olmayan bireylere ve ye�il çevreye sahip kentler vb. pek çok mesele yerel yönetimlerin/büyük�ehirlerin hizmet alan�na girmekte ve bu gibi alanlarda harcamalar yapmalar�n� gerektirmektedir[15].

Türkiye’de büyük�ehir belediyelerinin harcama yap�s�n�, yapmakla yükümlü olduklar� harcamalar ve örgütleri ile personellerine yönelik ödemeleri meydana getirmektedir[16]. Bu anlamda, Türkiye’de genellikle büyük�ehir belediyeleri ve di�er belediyeler, toplam harcamalar� içinde oransal olarak s�ras�yla cari, transfer ve yat�r�m harcamalar� gerçekle�tirmektedir[17].

24.07.2004 tarih ve 5216 say�l� Büyük�ehir Belediyesi Kanunu’nun 24.maddesine göre büyük�ehir belediye giderleri a�a��daki gibi s�ralanabilmektedir:

“- Belediye hizmet binalar� ve tesislerin temini, bak�m ve onar�m� için yap�lan giderler

Belediye personeline ve belediyenin seçilmi� organlar�n�n üyelerine ödenen maa�, ücret, ödenek, huzur hakk�, yolluklar, hizmete ili�kin e�itim ile di�er giderler
�lçe, ilk kademe belediyeleri ile ba�l� kurulu�lara yapacaklar� yard�mlar ve ortak proje giderleri

Alt yap�, yap�m, onar�m ve bak�m giderleri
Belediye zab�ta ve itfaiye hizmetleri ve di�erlerinin yürütülmesi için yap�lacak giderler
Vergi, resim, harç, kat�lma pay�, hizmet kar��l�� al�nacak ücretler ve di�er gelirlerin takip ve tahsili için yap�lacak giderler
Belediyenin kurulu�una kat�ld�� irket, kurulu� ve birliklerle ilgili ortakl�k pay� ile üyelik aidat� giderleri”

Büyük�ehir belediyelerine ait yukar�da yer alan gider türleri, genellikle büyük�ehir belediyelerinin cari ve yat�r�m harcamalar�n� olu�turmaktad�r. Bunlar�n d��nda büyük�ehir belediyeleri transfer harcamalar� olarak da, geliri dü�ük, muhtaç ve kimsesizler ile engellilere yönelik sosyal hizmet ve yard�mlar, faiz, borçlanma ile ilgili ödemeler ve sigorta giderleri, �irket, kurulu� ve birliklerle ilgili ortakl�k pay� ile üyelik aidat giderlerine sahiptir.

3. Büyük�ehir Belediyelerinin Bütçe Göstergeleri Geli�imi

Türkiye’de büyük kentlerde ya�ayan ki�i say�s�nda görülen art��lar ve teknolojik ilerlemelerin hizmet türlerini de artt�rmas� ile birlikte halk�n büyük�ehir belediyelerinden hizmet beklentisi de artm��t�r[18]. Büyük�ehir belediyelerinin görev ve hizmetlerini etkin bir biçimde yerine getirilebilmesi bütçe sürdürülebilirli�inin sa�lanmas� gerekmektedir. Bütçe sürdürülebilirli�inin “zay�f sürdürülebilirlik” pozisyonundan “güçlü sürdürülebilirlik” pozisyonuna geçebilmesi için ise, politika de�i�ikliklerinin hayata geçirilmesi gerekmektedir[19]. Bu da, büyük�ehir belediyelerinin gelir yap�lar�n� güçlendirecek yeni kaynak aray��lar�n�n desteklenmesi ile mümkün olabilecektir.

Bütçe gelirleri bak�m�ndan merkezden transfer edilmeyen gelirleri, büyük�ehir belediyelerinin merkeze olan ba��ml�l��n�n düzeyine ili�kin bilgi vermektedir. Türkiye’de büyük�ehir belediyelerinin borçlanma ve merkezden aktar�lan paylar d��nda olan öz gelirlerinin 2013-2019 y�llar� aras�ndaki geli�imi Grafik 1’de yer almaktad�r.

Büyük�ehir belediyelerinden beklenen hizmetlerin etkin olarak gerçekle�tirilebilmesi, mali aç�dan güçlü olmalar�yla yak�ndan ili�kilidir. Ancak günümüz itibariyle belediyeler yeterli düzeyde mali kayna�a sahip de�illerdir. Mali kayna��n sa�lanmas� ise, yönetimler aras� mali ili�kilerin Anayasal çerçevede düzenlenmesi ile mümkündür. Mevcut hukuki mevzuata göre yönetimler aras� mali ili�kiler konusunda merkezi yönetimin sahip oldu�u yetki, büyük�ehir belediyelerinin gelirlerini artt�rmalar�nda engelleyici bir güç olu�turmaktad�r.

Gün geçtikçe daha çok kaynak kullanmak durumunda kalan ve yerel hizmetlerin ana yüklenicisi pozisyonunda olan büyük�ehir belediyelerinin artan ihtiyaçlara cevap verebilmesi ad�na kaynak sorununu a�mas� için iki temel çözüm bulunmaktad�r. Bunlardan biri, artan görev yükü ile orant�l� merkezi yönetimden pay almak, ikincisi ise öz kaynaklar�n� çe�itlendirmektir. Ancak bu iki çözümün çe�itli nedenler ile gerçekle�mesi güç oldu�u için günümüzde belediyeler borçlanmaya ya da alternatif yöntemlere yönlendirmi�tir. Ancak bu yöntemler de büyük�ehir belediyelerini mali yük alt�na sokmakta ve yeterince do�ru hizmet ya da yat�r�mlara kanalize edilmeyen gelirlerin maliyetini yükseltmektedir. Bu ba�lamda büyük�ehir belediye bütçelerinin gelir-gider dengesi istikrarl� hale gelmekle beraber belediyelerin tasarruf odakl� ve harcamalar�n önceliklendirilmesi esas al�narak etkin bütçe yönetimine a��rl�k vermeleri gerekmektedir. Özellikle büyük�ehir belediyeleri yönetim anlay��nda belediye bütçelerini, ‘rant potansiyeli olarak’ görmekten kaç�n�lmal� ve büyük�ehirlerde ya�ayan halk�n kat�l�m� ile hizmetlerin yap�s� ve kompozisyonu belirlenmelidir. Bu do�rultuda al�nan kararlar kentte ya�ayanlar�n taleplerini do�ru yans�tabilecektir. Nitekim taleplerini yans�tt�� bilincine varan kentliler gelirlerin toplanmas�nda da direnç göstermeyecektir. Büyük�ehir belediyeleri ve orada ya�ayanlar aras�ndaki bu ili�kinin sa�l�kl� sonuç vermesi de, o �ehrin optimal büyüklükte olmas� ile oldukça yak�ndan ili�kilidir. Bir di�er ifade ile optimal büyüklü�e sahip olan büyük�ehir belediyelerinde halk�n kat�l�m� daha etkin olacakt�r. Dolay�s�yla Türkiye’de büyük�ehir belediyeleri, optimal büyüklük, nüfus ve sanayi yo�unlu�u gibi kriterlere göre �ekillenmesi gerekmektedir.

6360 say�l� Kanun’un büyük�ehir belediyelerinin yönetim anlay��n� de�i�tirme nedeninde, daha az maliyet ile daha çok hizmet sunarak hizmetlerde etkinli�inin sa�lanaca�� dü�üncesi yer almaktad�r. Ancak bu düzenleme ile hizmetlerin etkinli�i için gerekli olan Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik �art�nda vurgulanan ‘yerelle�me ilkesi’ tersine, hizmetler halka uzak olan belediye kademesinde gerçekle�tirilmi� ve halk�n taleplerini yans�tmaktan uzakla�arak, bürokrasinin de a��rla�mas� ile sonuçlanm��t�r. Köylerin mahalleye dönü�türülerek tüzel ki�iliklerinin kald�r�lmas� da, bu birimlerin de karar mekanizmalar�n� zay�flatm�� ve bu da bütçe yönetimini etkinlik ve verimlilik aç�s�ndan olumsuz yönde etkilemektedir.

Belediye Kanunlar�n� destekleyen 5018 say�l� Kanun gibi di�er yasal düzenlemelerle büyük�ehir belediyelerinin mevcut mali kaynaklar�n� hesap verebilirlik, saydaml�k, etkinlik, verimlilik vb. aç�lardan daha dikkatli kullanmaya yöneltilmeleri gerekmektedir. Mevcut 30 büyük�ehirin bütçeleri içinde öz gelirlerin artabilmesi için bulunduklar� bölge yap�lar�na özgü alternatif gelirler elde edebilmek mümkündür. Bu do�rultuda at�lan ad�mlar da, hukuki düzenlemeler ile desteklenebilirse ve en önemlisi yasal mevzuat�n pratikte benimsenmesi mümkün olursa, vergilendirme yetkisinin yerel yönetimlere devrinin uniter yap�ya uygun bir �ekilde yap�lmas� ile belediyelerin mali yap�lar� güçlenebilecektir. Bu anlamda yap�lacak düzenlemeler belediyelerin mali uygulamalar�n�n AB standartlar�na kavu�turulabilmesi için de oldukça yerinde bir müdahale olacakt�r.

Kaynakça

Agun, B. H. ve Güler, M. (2017). Büyük�ehir Belediyelerinin Gelir Yap�lar�n�n De�erlendirilmesi: 2006-2015. Yüzüncü Y�l Üniversitesi SBE Dergisi, Cilt 1, Say� 4, ss. 1-17.

ArIkbo�a, Ü. (2016). Türkiye’de Belediyelerin Gelir Yap�s�: Sorunlar ve Çözüm Önerileri/Revenue Structure of Municipalities in Turkey: Problems and Solution Proposals. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 13, Say� 33, ss.276-297.

Arma�an, R. ve Aktel, M. (2005). Küreselle�me Sürecinde Belediyelerin Finansman Sorunlar�na Bak��, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Say� 1, ss.127-156.

Ayd�nl�, H. �. (2003). 1980 Sonras� Türk Belediye Sisteminde Yeni Liberal ve Desentralist Egilimler. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Say� 5, ss. 73-86.

Çetinkaya Ö. ve Demirba� T. (2004), Türkiye’de Belediyelere �li�kin Borçlanma Mevzuat�, Borçlanma Yap�s� ve Belediye Borçlanma Yap�s�n�n �ncelenmesi, Akdeniz ��BF Dergisi, Say� 8, ss. 18-37.

Çiçek, �. E. Dikmen S. ve Arslan, P. (2015). Türkiye’de belediyelerin performans�n�n harcama yap�lar� aç�s�ndan analizi. Uluslararas� Yönetim �ktisat ve ��letme Dergisi, Cilt 11, Say� 24, ss.59-74.

Da�, M. K�z�lkaya, O. ve K�z�lkaya F. (2018). Türkiye’de Büyük�ehir Belediyelerinin Bütçe Sürdürülebilirli�i Üzerine Bir Uygulama. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, Cilt 55, Say� 635, ss. 65-72.

Do�an, M. ve Ba�, A. (2013). Bir Finansman Kayna�� Olarak Belediyelerde Borçlanma. Marmara Üniversitesi �ktisadi ve �dari Bilimler Dergisi, Cilt 34, Say� 1, ss.293-313.

Falay N. Kesik A., Çak M. ve Karaka� M. (2010), Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Sorunlar� ve Gelece�i, Seçkin Yay�nc�l�k, Ankara, 2.Bask�.

Görmez, A. H. ve K�z�lta� Uzunali, E. (2019). Büyük�ehir Belediyelerinin Mali yap�lar� ve Bütçe Sürdürülebilirli�i: Antalya Büyük�ehir Belediyesi Örne�i, Journal of International Social Research, Cilt 12, Say� 62, ss. 1304-1315.

Karasu, M. A. ve Demir, M. (2012). Stratejik Planlama, Performans Esasl� Bütçeleme ve Büyük�ehir Belediyelerindeki Uygulamalar, Süleyman Demirel Üniversitesi �ktisadi ve �dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 17, Say� 3, ss. 339-349.

Kerman, U. Altan, Y. ve Öztop, S. (2012). Büyük�ehir Belediyeleri ve �l Özel �darelerinde Stratejik Planlama: Ankara, �stanbul ve �zmir Örne�i. Journal of Alanya Faculty of Business/Alanya Isletme Fakültesi Dergisi, Cilt 4, Say� 1, ss.89-100.

Koray, M. ve Temiz, H. E. (2014). Merkezi Yönetimle �li�kiler, K�s�tlar ve Harcamalar Çerçevesinde Sosyal Belediyecilik ve Dört Büyük�ehir Belediyesi Aç�s�ndan Uygulamalar. Çal��ma ve Toplum, Cilt 42, Say� 3, ss. 11-60.

�pek, S. ve Engin, R. (2016), Belediye Gelirleri �çinde Harcamalara Kat�lma Paylar�n�n Yeri ve Önemi: Çanakkale Belediyesi Örne�i, Yönetim Bilimleri Dergisi, Say� 14, ss.467-481.

Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2009). Yerel Yönetimler ve Mali Özerklik: Türkiye ve OECD Ülkelerinin Kar��la�t�rmal�. Bal�kesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 12, Say� 21, ss.259-287.

Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2012). Mahalli �dareler. Seçkin Yay�nc�l�k. Ankara.

T.C. Hazine ve Maliye Bakanl��, Muhasebat Genel Müdürlü�ü, Mahalli �dareler Bütçe �statistikleri,

https://muhasebat.hmb.gov.tr/mahalli-idareler-butce-istatistikleri, (Eri�im Tarihi: 10.11.2019).

T.C. Maliye Bakanl�� Muhasebat Genel Müdürlü�ü, Kamu �dareleri �çin Mali Analiz Rehberi (2019).

Zengin, O. (2014). Büyük�ehir belediyesi sisteminin dönü�ümü: Son on y�l�n de�erlendirmesi. Ankara Barosu Dergisi, Say� 2, ss. 91-116.

10.03.2006 tarihli Mahalli �dareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeli�i, Resmi Gazete Say�s�: 26104.

[1] Halil �brahim Ayd�nl�.“1980 Sonras� Türk Belediye Sisteminde Yeni Liberal ve Desentralist Egilimler”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Say� 5. 2003. s.76.

] Nihat Falay ve di�erleri. Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Sorunlar� ve Gelece�i, Seçkin Yay�nc�l�k, Ankara, 2.Bask�. 2010. s.198.

[3] Ozan Zengin. “Büyük�ehir Belediyesi Sisteminin Dönü�ümü: Son On Y�l�n De�erlendirmesi”. Ankara Barosu Dergisi. Say� 2. 2014. s. 97.

[4] Abdurrahman Halit Görmez ve di�erleri. “Büyük�ehir Belediyelerinin Mali yap�lar� ve Bütçe Sürdürülebilirli�i: Antalya Büyük�ehir Belediyesi Örne�i”, Journal of International Social Research. Cilt 12. Say� 62. 2019. s.1310.

[5] Mithat Arman Karasu ve Murat Demir. “Stratejik Planlama, Performans Esasl� Bütçeleme ve Büyük�ehir Belediyelerindeki Uygulamalar”. Süleyman Demirel Üniversitesi �ktisadi ve �dari Bilimler Fakültesi Dergisi. Cilt 17. Say� 3. 2012. s.341.

[6] Uysal Kerman ve di�erleri. “Büyük�ehir Belediyeleri ve �l Özel �darelerinde Stratejik Planlama: Ankara, �stanbul ve �zmir Örne�i”. Journal of Alanya Faculty of Business/Alanya Isletme Fakültesi Dergisi. Cilt 4. Say� 1. 2012. s.99.

[7] Bilge Hakan Agun ve Mahmut Güler. “Büyük�ehir Belediyelerinin Gelir Yap�lar�n�n De�erlendirilmesi: 2006-2015”. Yüzüncü Y�l Üniversitesi SBE Dergisi. Cilt 1. Say� 4. 2017. s.7.

[8] Ahmet Ulusoy, A. ve Tekin Akdemir. Mahalli �dareler. Seçkin Yay�nc�l�k. Ankara. 2012.

[9] Ülkü ArIkbo�a. “Türkiye’de Belediyelerin Gelir Yap�s�: Sorunlar ve Çözüm Önerileri/Revenue Structure of Municipalities in Turkey: Problems and Solution Proposals”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Cilt 13. Say� 33. 2016. s.279.

[10] Özhan Çetinkaya ve Tolga Demirba�. “Türkiye’de Belediyelere �li�kin Borçlanma Mevzuat�, Borçlanma Yap�s� ve Belediye Borçlanma Yap�s�n�n �ncelenmesi”, Akdeniz ��BF Dergisi. Say� 8. 2004. s.21.

[11] Mahmut Do�an ve Ali Ba�. “Bir Finansman Kayna�� Olarak Belediyelerde Borçlanma”. Marmara Üniversitesi �ktisadi ve �dari Bilimler Dergisi. Cilt 34. Say� 1. 2013. s.309-310.

[12] Özhan Çetinkaya ve Tolga Demirba�. a.g.e. s.20

[13] Selçuk �pek ve R�dvan Engin. “Belediye Gelirleri �çinde Harcamalara Kat�lma Paylar�n�n Yeri ve Önemi: Çanakkale Belediyesi Örne�i”. Yönetim Bilimleri Dergisi. Say� 14. 2016. s.479.

[14] Ramazan Arma�an ve Mehmet Aktel. “Küreselle�me Sürecinde Belediyelerin Finansman Sorunlar�na Bak��”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Say� 1. 2005. s.140.

[15] Meryem Koray ve Hasan Ejder Temiz. “Merkezi Yönetimle �li�kiler, K�s�tlar ve Harcamalar Çerçevesinde Sosyal Belediyecilik ve Dört Büyük�ehir Belediyesi Aç�s�ndan Uygulamalar”. Çal��ma ve Toplum. Cilt 42. Say� 3. 2014. s.21.

[16] Ahmet Ulusoy, A. ve Tekin Akdemir. a.g.e. s.277.

[17] �efika Eda Çiçek ve di�erleri. “Türkiye’de Belediyelerin Performans�n�n Harcama Yap�lar� Aç�s�ndan Analizi”. Uluslararas� Yönetim �ktisat ve ��letme Dergisi. Cilt 11. Say� 24. 2015. s.62.

[18] Bilge Hakan Agun ve Mahmut Güler. a.g.e. s.9.

[19] Mehmet Da� ve di�erleri. “Türkiye’de Büyük�ehir Belediyelerinin Bütçe Sürdürülebilirli�i Üzerine Bir Uygulama”. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi. Cilt 55. Say� 635. 2018. s.71.

B�Y�K�EH�R BELED�YELER�N�N B�T�E GER�EKLE�MELER�: T�RK�YE�DE 2013-2019 D�NEM�NE �L��K�N B�R �NCELEME

YORUMLAR

B�Y�K�EH�R BELED�YELER�N�N B�T�E GER�EKLE�MELER�: T�RK�YE�DE 2013-2019 D�NEM�NE �L��K�N B�R �NCELEME

YAZAR HAKKINDA

Ay�e ATILGAN YASA Dr. ��r. �yesi

YAZARIN SON MAKALELER�

B�Y�K�EH�R BELED�YELER�N�N B�T�E GER�EKLE�MELER�: T�RK�YE�DE 2013-2019 D�NEM�NE �L��K�N B�R �NCELEME

YORUMLAR