GÝRÝÞ

Ýskandinav ülkeleri Norveç, Ýsveç ve Danimarka benzer tarihsel, kültürel ve ekonomik unsurlarý paylaþmaktadýr. Coðrafik özellikleri ve dünya üzerindeki konumlarý bu ülkelerin geçmiþten günümüze yakýn iliþkilerde bulunmasýna sebep olmuþtur.

Özellikle 2. Dünya Savaþý’ndan sonra ortak politikalar uygulamaya baþlayan Ýskandinav ülkeleri zamanla hareketli bir özel sektöre, güçlü bir kamu ekonomisine ve geliþmiþ bir karma ekonomi sistemine sahip olarak etkin birer refah devleti haline gelmiþlerdir.[1]

Ýskandinav ülkelerinde iþsizlik oranlarý oldukça düþük olup, istihdam seviyesi yüksektir. Enflasyon oranýnýn düþük olmasý da istikrarlý büyümelerine ön ayak olmaktadýr. Kiþi baþýna düþen gelir dünya ortalamasýnýn üzerindedir. OECD verilerine göre kiþi baþýna düþen gayrisafi yurtiçi hasýlalarý 2018 yýlý için Norveç’te 65.602 dolar, Ýsveç’te 52.766 dolar, Danimarka’da 55.137 dolar iken Türkiye’de kiþi baþýna düþen gayrisafi yurtiçi hâsýla aþaðý yukarý 28.205 dolar seviyesindedir.[2]

Çalýþmamýzda Ýskandinav ülkelerinde uygulamada olan vergi sistemlerinden yapýlan vergi reformlarýna ve vergi teþkilat yapýlarýna yer verilmiþ olup, Türkiye ile olan ekonomik iliþkileri ile ilgili araþtýrmalara yer verilmiþtir.

            1- ÝSKANDÝNAV ÜLKELERÝNDE VERGÝ SÝSTEMÝ

            1.1-Ýskandinav Ülkelerinin Ekonomik Tarihçesi

            Ýskandinav ülkelerinin tarihsel süreci tekdüze olmasa da, bu ülkelerin geliþim çizgilerinin birbirlerine bezer olduðu savunulabilmektedir.[3] Ýskandinav bölgesinde Danimarka, Baltýk’taki deniz üstünlüðü için Hansa Birliði[4] ile rekabet ederek egemenliðini Atlantik’ten Estonya’ya kadar geniþleterek Orta Çað’da ilk emperyal güç olmuþtu. Ýsveç, 16. ve 17. yüzyýllarda Baltýk boyunca geniþleyen ikinci emperyal güç oldu. 17. Yüzyýlda Ýsveç, yüksek kaliteli demir, katran ve bakýra üzerinde monopole sahip olarak “zamanýnýn OPEC’i” olarak tanýmlanýyordu.[5] Ancak, Rusya ve Prusya 17. yüzyýldaki artan zayýflýklarýndan kurtulmaya baþlamalarý sebebiyle Ýsveç eski gücünü koruyamadý.

            19. yüzyýlýn ilk yýllarýnda, Danimarka, Ýsveç ve Norveç geniþleyen kapitalist dünya sisteminin kenarýnda bir pozisyon iþgal ediyor görüntüsündeydi. Zamanla Ýngiliz pazarlarýna daha fazla dâhil oldular, ekonomileri tek taraftaydý ve üretim yapýlarý birincil emtia üretimine baðlandý. Bununla birlikte, özellikle tarýmsal üretimleri, Doðu Avrupa’da hüküm süren çevresel yapýya aykýrý bir þekilde geliþmeye baþlamýþtý.[6]           

            19. yüzyýlda Danimarka, Ýsveç ve Norveç’te yavaþ yavaþ bir tarýmsal dönüþüm yaþanmýþtýr. Tarýmýn ticarileþmesi, piyasa ekonomisinin yayýlmasý ve çeþitli tarýmsal yenilikler güney bölgelerden kuzeye doðru geniþlemiþtir. 1930’larýn baþlarýna kadar Ýskandinav ülkeleri birer tarým ülkesi olarak varlýklarýný sürdürmüþlerdir.[7] 1930’lu yýllardan sonra sosyal refah devleti politikalarý istikrarlý dönemin baþlamasýnda önemli rol oynamýþtýr. Ýstikrarlý dönemin baþlamasýnda Ýskandinav ekonomisinde yaþanan endüstriyel devrimin de büyük etkisi olmuþ, demir ve çelik üretimi artarak mühendislik ve sanayi geliþmiþtir.

            1930’lardan sonra Ýsveç, Norveç ve Danimarka sýnýflar arasýndaki eþitsizliði azaltabilmek ve yoksulluðu giderebilmek için ekonomiye müdahalenin hacmini ve boyutlarýnýn önemli ölçüde arttýrmýþlardýr. 1980’li yýllara kadar GSYH’nin yaklaþýk %50’sinden fazlasý kamu sektörüne tahsis edilmiþ ve GSYH’nin yarýdan fazlasýnýn paylaþýmý piyasa ekonomisinin dýþýna çýkartýlmýþtýr.[8]

            Birinci Dünya Savaþý patlak verene kadar geçen sürede, Ýskandinav ülkeleri Avrupa’nýn en hýzlý büyüyen ekonomileri arasýndaydý.[9] Kapitalizmin altýn çaðý olarak nitelendirilen 1950’ler ve 1960’larda Ýskandinav ülkeleri evrenselci refah devletleri olarak dünyanýn en zengin ülkeleri arasýna girerek kurumsallaþtý. Ýskandinavya’daki 19. yüzyýlda ve 20. yüzyýlýn baþlarýnda ekonomik büyümenin en önemli hýzlandýrýcýsý olan Ýngiltere’nin 1980’lerin sonlarýndan itibaren, kiþi baþýna düþen GSYÝH’ýnýn eski kuzeydoðu bölgelerindeki ülkelerden daha düþük GSYÝH’ye sahip olmasý da ironiktir.[10]

            1.2- Ýskandinav Ülkelerinin Ekonomilerinde Genel Durum

            1.2.1- Norveç’e Ýliþkin Veriler           

Özellikle 1970’lerde petrol ve doðal gaz rezervlerinin bulunmasý ve buna balýkçýlýk sektörünün yarattýðý katma deðerin eklenmesi ile birlikte Norveç ekonomisi süratle geliþmiþtir. Hatta yaþam standardý ve ekonomik geliþmiþlik bakýmýndan Avrupa Birliði ülkelerinin üzerinde olduðunu düþündüðü için Avrupa Birliði’ne katýlmayý reddetmiþtir. Norveç’te son 40 yýlda çok önemli geliþmeler yaþanmasýna raðmen, yerel yönetimlerin elde ettikleri özerklik, 19. yüzyýla kadar dayanmaktadýr. Kjellberg bu dönemi “laissez-faire ulusal politikasý”[11] olarak nitelendirmektedir. Bu dönemden itibaren yerel yönetimlere; kanalizasyon, çöp toplama, su, gaz ve elektrik tedariki, yol yapýmý, eðitim, saðlýk hizmetleri gibi yeni sorumluluklar verilmiþtir. Dolayýsýyla yerel yönetimlerin elde ettiði bu özerklik, yerel yönetimlerin halka sunduklarý hizmetlerde ve giderlerde önemli artýþa yol açmýþtýr. Artan giderler, hem merkezi idareden yerel idarelere yapýlan gelir transferlerini artýrmýþ hem de yerel vergilerinin artmasýna yol açmýþtýr. Günümüzde yerel yönetimlerin gelirleri yaklaþýk olarak GSYÝH’nin %16-17’sini oluþturmaktadýr.[12]

Norveç ekonomisi, serbest pazar etkinlikleriyle hükümet müdahalesinin bir bileþimini içeren karma ekonominin bir örneðidir. Hükümet, petrol sektörü ve elektrik üretimi gibi kilit alanlarý kontrol eder. Petrol kaynaklarý üzerindeki kontrol mekanizmalarý, Norveç’teki ana iþletmecilerde devlet mülkiyetinin bir birleþimidir.[13]

2018 yýlýnda Norveç’in gayrisafi milli hasýlasý 363 milyar USD’dir. Norveç, kiþi baþýna düþen milli gelir itibarýyla dünyanýn en zengin ülkeleri arasýnda olduðu söylenebilir. 2018 yýlýnda Norveç’te kiþi baþýna düþen milli gelir 65 602 USD’dir.[14] Diðer OECD üyesi ülkeler ve üye olmayan ülkeler bazýnda deðerlendirildiðinde Norveç’te kiþi baþýna düþen milli gelir tutarýnýn oldukça yüksek olduðu söylenebilir.

Petrol ve doðalgaz sektörlerinin, Norveç ekonomisinde önemli bir yeri vardýr. Norveç ilk kez petrol stoklarýný Kuzey Denizi’nde 1969 yýlýnda keþfetmiþ ve 1971 yýlýnda ticaret amacý ile kullanmaya baþlamýþtýr. 2010 yýlý itibariyle Norveç’in toplam GSMH’sinin %18’inin petrol ve doðalgaz sektörleri oluþturmaktadýr.

2010 yýlý itibariyle Norveç’in toplam GSMH’sinin %18’ini petrol ve doðalgaz sektörleri oluþturmaktadýr. Ayný zamanda petrol ve doðalgaz, Norveç’in en büyük ihracat ürünleridir. Norveç’in toplam ihracatýnýn %58’i sözü edilen ürünlerle gerçekleþmektedir. Ayrýca Norveç, deniz ürünleri, balýkçýlýk ve balina avcýlýðý alanlarýnda da oldukça geliþmiþtir. Halkýn %2'si balina avcýlýðýyla uðraþmaktadýr. Balinacýlýk, milli gelire %1 oranýnda katkýda bulunmaktadýr.[15]           

            Ýþsizlik oraný bakýmýndan ülkemiz ile kýyaslandýðýnda arada oldukça büyük bir fark olduðu görülmektedir. Norveç’te 2018 yýlýnda tespit edilen iþsizlik oraný %3,8 iken ülkemizde bu oran %10,9 civarýndadýr.[16] Enflasyon oranlarý bakýmýndan da durum iþsizlik oranlarý ile benzerlik göstermektedir. Norveç’te 2018 yýlý enflasyon oranlarý %2,8 civarýnda iken ülkemizde bu oran %16,3’tür.

            Norveç ile ülkemiz arasýndaki ikili ekonomik iliþkilere iliþkin veriler aþaðýdaki tablodaki gibidir.

            Tablo 1. Norveç ile Türkiye Arasýnda Yapýlan Ýthalat ve Ýhracata Ýliþkin Veriler

Yýllar	2016	2017	2018	2017/2018 Deðiþim Oraný
Ýhracatýmýz	559 Milyon $	548 Milyon $	513 Milyon $	-%6,5
Ýthalatýmýz	627 Milyon $	840 Milyon $	765 Milyon $	-%9,1
Toplam Ticaret Hacmi	1.186 Milyon $	1.388 Milyon $	1.278 Milyon $	-%8
Denge	-68 Milyon $	-292 Milyon $	-252 Milyon $	%13,7

Kaynak: http://www.mfa.gov.tr/norvec-ekonomisi.tr.mfa

2018 yýlýnda Norveç’e ihracatýmýz 513 milyon USD, Norveç’ten ithalatýmýz 765 milyon USD ve ikili ticaret hacmimiz 1 milyar 278 milyon USD olmuþtur. Bu rakamlar 2017 yýlýna kýyasla ihracatýmýzda %6,5 azalýþ, ithalatýmýzda %9,1 azalýþ ve ikili ticaretimizde de %8 oranýnda azalýþa iþaret etmektedir.

T.C. Merkez Bankasýnýn verilerine göre, 2002-2018 arasýnda Norveç’ten ülkemize yapýlan doðrudan yatýrýmlarýn toplam miktarý 862 milyon USD olarak gerçekleþmiþtir.

T.C. Merkez Bankasý verilerine göre, 2002-2018 arasýnda Türkiye’de yerleþik kiþilerce Norveç’e yapýlan doðrudan yatýrýmlarýn toplam miktarý 190 milyon USD’dir

            1.2.2- Ýsveç’e Ýliþkin Veriler

Ýsveç, 1995’te AB üyesi olmasýnýn ardýndan 1995-2005 yýllarý arasýnda hem AB hem OECD ortalamasýnýn üzerinde büyüme göstermiþtir. Ýsveç ekonomisi fazla vermeye, kamu borcu da düþmeye baþlamýþtýr. Küresel piyasalarda yaþanan kriz Ýsveç’in temel makroekonomik deðerlerini olumsuz etkilemiþ, bu çerçevede Ýsveç ekonomisi, aðýr kriz yaþadýðý 1991-1993 yýllarýndan sonra ilk kez küçülmeye baþlamýþ olup bütçesinde açýk vermiþtir. Ýsveç Kronu deðer kaybetmiþ ve iþsizlik oranlarý artmaya baþlamýþtýr. Krize karþý özellikle bankacýlýk sektöründe alýnan önlemlerle birlikte Ýsveç ekonomisi 2010 yýlýnda krizden çýktýðýnýn iþaretlerini göstermeye baþlamýþ ve GSYÝH’si %5,5 artmýþtýr. Ýsveç ekonomisinin büyümesi ilerleyen yýllarda azalarak da olsa devam etmiþtir. Ýsveç Euro bölgesine dâhil deðildir.

Sosyal refah devleti geleneðinin çok saðlam temellere dayandýðý Ýsveç’te ortalama gelir düzeyi yüksek ve iþ kollarý arasýndaki gelir farký göreceli olarak azdýr. Ýsveç’te iþ akitlerinde genel prensip olarak süre sýnýrý bulunmamaktadýr. Ýþverenler iþçi çýkarýrken belirli kurallara uymakla yükümlüdür. Bir iþyerinde istihdam düþüþü durumunda, en son iþe giren kiþi ilk çýkarýlmakta, ancak herhangi bir kiþi iþten çýkarýlmadan önce þirketin baþka alanlarýnda iþ imkâný olup olmadýðý araþtýrýlmakta ve var ise oraya transfer edilmektedir.

Stokastik Sýnýr Etkinsizlik Modelinden faydalanýlarak Ar-Ge faaliyetleri için 23 OECD ülkesi için elde edilen teknik etkinlik sonuçlarýna aþaðýdaki tabloda yer verilmiþtir. Etkinlik deðerleri, 0 ile 1 deðerleri arasýndadýr. 1 deðerine eþit olan ülkeler, etkindir ve etkinlik sýnýrýný belirtirler. Seçilmiþ OECD ülkeleri içerisinde Ar-Ge bakýmýndan tam etkin olan ülkeler, Almanya, Ýtalya, Kore, Hollanda, Ýspanya ve Ýsveç’tir. En düþük etkinliðe sahip olan ülke ise 0.031 düzeyindeki skor ile Türkiye’dir.[17]

            Ýsveç’te araþtýrma geliþtirmeye büyük önem verilmektedir. Ar-Ge harcamalarýnýn GSYÝH’e oranlarýnýn karþýlaþtýrmalý analizine iliþkin tablosu aþaðýda yer almaktadýr. Ar-Ge harcamalarýnýn %70’i özel sektör, %27’si yükseköðretim kurumlarý ve %3,3’ü kar amacý gütmeyen özel sektör kuruluþlarý tarafýndan yapýlmaktadýr.[18]

            Tablo 2. Ar-Ge Harcamalarýnýn GSYÝH’ye Göre Oranlarý 

Ülkeler	2013	2014	2015	2016	2017
Ýsveç	3,303	3,143	3,264	3,269	3,397
Norveç	1,650	1,712	1,913	2,031	2,093
Danimarka	2,970	2,914	3,055	3,104	3,046
Türkiye	0,818	0,861	0,882	0,945	0,961

Kaynak: https://data.oecd.org/rd/gross-domestic-spending-on-r-d.htm 

Ýskandinav ülkeleri ile karþýlaþtýrýldýðýnda ülkemizin Ar-Ge harcamalarýnýn GSYÝH içindeki payýnýn oldukça düþük seviyede olduðu tablodan görülmektedir.

Ýsveç ile ülkemiz arasýndaki ikili ekonomik iliþkilere iliþkin veriler aþaðýdaki tablodaki gibidir.

Tablo 3. Ýsveç ile Türkiye Arasýnda Yapýlan Ýthalat ve Ýhracata Ýliþkin Veriler

Yýllar	2016	2017	2018	2017/2018 Deðiþim Oraný
Ýhracatýmýz	1.215 Milyon $	1.415 Milyon $	1.481 Milyon $	%4,6
Ýthalatýmýz	1.478 Milyon $	1.777 Milyon $	1.731 Milyon $	-%2,6
Toplam Ticaret Hacmi	2.694 Milyon $	3.192 Milyon $	3.212 Milyon $	%0,6
Denge	-263 Milyon $	-362 Milyon $	-250 Milyon $	%31

Kaynak: http://www.mfa.gov.tr/isvec-ekonomisi.tr.mfa

2018 yýlýnda Ýsveç’e ihracatýmýz 1 milyar 481 milyon USD, Ýsveç’ten ithalatýmýz 1 milyar 731 milyon USD ve ikili ticaret hacmimiz 3 milyar 212 milyon USD olmuþtur. Bu rakamlar 2017 yýlýna kýyasla ihracatýmýzda %4,6 artýþ yaþandýðýný gösterirken, ithalatýmýzda %2,6 oranýnda azalýþ olduðunu göstermekte olup toplam ticaret hacmimizde %0,6 oranýnda artýþa iþaret etmektedir.

T.C. Merkez Bankasýnýn verilerine göre, 2002-2018 arasýnda Ýsveç’ten ülkemize yapýlan doðrudan yatýrýmlarýn toplam miktarý 317 milyon USD olarak gerçekleþmiþtir.

T.C. Merkez Bankasý verilerine göre, 2002-2018 arasýnda Türkiye’de yerleþik kiþilerce Ýsveç’e yapýlan doðrudan yatýrýmlarýn toplam miktarý 115 milyon USD’dir

            1.2.3- Danimarka’ya Ýliþkin Veriler           

            Danimarka ekonomisi, 2016 Dünya Bankasý verilerine göre, dünyanýn 34. Avrupa’nýn ise 14. büyük ekonomisidir. Danimarka’da özel tüketim harcamalarý GSYÝH’in yaklaþýk yarýsýna eþit olup, bu oran kamu harcamalarýnýn yüksek olmasýndan dolayý diðer pek çok AB ülkesine göre daha düþüktür. Son dönemde yapýlan reformlar sayesinde devletin ülke ekonomisindeki payý azalmasýna karþýn, kamu harcamalarý hala GSYÝH’in dörtte biri gibi yüksek bir paya sahiptir. Ülkenin gayri safi yatýrýmlarý ekonominin durumuna göre GSYÝH’in yaklaþýk %20’si civarýnda deðiþmektedir. Bu yatýrým oraný diðer AB ülkeleri ile karþýlaþtýrýldýðýnda Danimarka’nýn yüksek seviyedeki üretim verimliliði, ekonomisinin dýþa açýklýðý ile açýklanmaktadýr.         

Danimarka ekonomisi 1990’lý yýllardan itibaren mortgage kredi sistemi, özel sektörü destekleyici vergi reformlarý, istihdam hayatýndaki düzenlemeler sonucu büyük bir dönüþüm geçirmiþtir. Telekomünikasyon ve enerji sektörlerinde yapýlan özelleþtirmeler sonucunda da ürün pazarlarýnda rekabet oldukça yoðunlaþmýþtýr. Son dönemde ise vergi artýþlarýnýn durdurulmasý, istihdamý teþvik etmek amacýyla gelir vergisindeki indirimler, refah düzeyinde herhangi bir kýsýtlama olmadan merkezi ve yerel yönetimlerde verimliliði artýrarak kamu harcamalarýnýn azaltýlmasý, ar-ge faaliyetlerinin teþviki, inþaat sektörü yatýrýmlarý ve çevre dostu politikalarýnýn desteklenmesi Danimarka ekonomisinde önemli rol oynamaktadýr.

            Danimarka’nýn 2011-2015 yýllarý arasý enflasyon oraný %0,5 olarak gerçekleþmiþtir. Zayýflayan yerel talep, ücretlerde artýþýn düþük düzeyde olmasý, dünya piyasalarýnda meta fiyatlarýnýn gerilemesi ülkedeki enflasyon oranýný da baský altýnda tutmaktadýr. 2015 yýlý enflasyon oraný ortalama olarak %0,5 düzeyinde gerçekleþmiþtir.2016 için yýllýk enflasyon oraný beklentisi %0,2’dir.[19]

            Danimarka ile ülkemiz arasýndaki ikili ekonomik iliþkilere iliþkin veriler aþaðýdaki tablodaki gibidir.

Tablo 4. Danimarka ile Türkiye Arasýnda Yapýlan Ýthalat ve Ýhracata Ýliþkin Veriler

Yýllar	2017	2018	2017/2018 Deðiþim Oraný
Ýhracatýmýz	1.012 Milyon $	1.070 Milyon $	%5,7
Ýthalatýmýz	808 Milyon $	813 Milyon $	%0,6
Toplam Ticaret Hacmi	1.820 Milyon $	1.883 Milyon $	%3,4
Denge	204 Milyon $	257 Milyon $	%26

Kaynak: http://www.mfa.gov.tr/danimarka-ekonomisi.tr.mfa

2018 yýlýnda Danimarka’ya ihracatýmýz 1 milyar 70 milyon USD, Danimarka’dan ithalatýmýz 813 milyon USD ve ikili ticaret hacmimiz 1 milyar 883 milyon USD olmuþtur. Bu rakamlar 2017 yýlýna kýyasla ihracatýmýzda %5,7 artýþ, ithalatýmýzda %0,6 artýþ ve ikili ticaretimizde de %3,4 oranýnda artýþa iþaret etmektedir.

2018 yýlý Haziran ayý sonu itibarýyla ülkemizde 669 adet Danimarka sermayeli þirket ticari faaliyetlerini sürdürmektedir. Þirketler rüzgâr enerjisi, inþaat, imalât, saðlýk, ticaret, turizm (otel-pansiyon) ve gýda gibi alanlarda faaliyet göstermektedir.

T.C. Merkez Bankasýnýn verilerine göre, 2002-2018 arasýnda Danimarka’dan ülkemize yapýlan doðrudan yatýrýmlarýn toplam miktarý 631 milyon USD olarak gerçekleþmiþtir.

T.C. Merkez Bankasý verilerine göre, 2002-2018 arasýnda Türkiye’de yerleþik kiþilerce Danimarka’ya yapýlan doðrudan yatýrýmlarýn toplam miktarý 24 milyon USD’dir.[20]

            2- ÝSKANDÝNAV ÜLKELERÝNDE UYGULAMADA OLAN VERGÝ SÝSTEMLERÝNÝN ÖZELLÝKLERÝ

            Ýskandinav ülkeleri ve Türkiye’de sermaye kazançlarý, gelir ve karlar üzerinden elde edilen vergi gelirlerinin GSYH’ye oranlarý ve OECD ülkeleri ortalamasýna iliþkin tablo aþaðýda verilmiþtir.  

Tablo 5. Ýskandinav Ülkeleri ve Türkiye’de Sermaye Kazançlarý, Gelir ve Karlar Üzerinden Elde Edilen Vergi Gelirlerinin GSYH’ye Oranlarý-OECD Ortalamasý ile

	1998	2006	2013	2017
Norveç	%41,6	%42,8	%39,9	%38,2
Ýsveç	%48,4	%46,0	%42,9	%44,0
Danimarka	%47,9	%46,5	%45,9	%46,0
Türkiye	%20,2	%23,6	%25,3	%24,9
OECD Ortalamasý	%33,4	%33,5	%33,4	%34,2

Kaynak: (http://stats.oecd.org/index.aspx?DataSetCode=REV). Eriþim tarihi: 30 Aðustos 2019.

            Yukarýdaki tablo incelendiðinde vergi gelirlerinin GSYÝH içindeki oranlarý yýllara göre deðiþiklik göstermekle beraber Ýskandinav ülkelerindeki bu oranýn tabloda yer alan yýllarda Türkiye oranlarýnýn iki katýna yakýn olduðu görülmektedir.

            Ýskandinav ülkelerinde 20. yüzyýlda yaþanan sosyal ve ekonomik dönüþüm vergi sistemlerini de doðrudan etkilemiþ ve vergi sistemlerinde deðiþik yýllarda reformlar gerçekleþtirilmiþtir. Danimarka vergi sistemindeki reform çalýþmalarý 1987 yýlýnda baþlamýþtýr. Bu reform öncesinde vergi sistemi, çok yüksek marjinal vergi oranlarýna ve dar bir vergi tabanýna sahip iken; 1987, 1994, 1999 ve 2004 yýllarýnda gerçekleþtirilen reformlarla birlikte daha adil bir vergi sistemi oluþturulmuþtur.[21] Danimarka’da son olarak 2010 yýlýnda bir vergi reformu daha gerçekleþtirilmiþ ve bu reform ile orta ve uzun vadede emek arzýný artýrmak; kýsa vadede ise küresel ekonomik krizlerin etkilerini yumuþatýlmasýnýn saðlanmasý amaçlanmýþtýr.[22]

Norveç vergi sistemindeki reform çalýþmalarý 1992 yýlýnda baþlamýþ ve ikili vergi modeli uygulamaya konulmuþtur. Ancak vergi oranlarýndaki farklýlýk sebebiyle 2006 yýlýnda bir reform daha gerçekleþtirilerek emek gelirlerine iliþkin vergi oranlarý düþürülmüþtür. Son olarak 2014 yýlý itibariyle yapýlan düzenlemelerle gelir vergisi ve servet vergisi oranlarý düþürülmüþ, veraset ve intikal vergisi yürürlükten kaldýrýlmýþtýr.[23] Ýsveç’teki ilk vergi reformu da Danimarka ve Norveç ile ayný dönemde yaþanmýþtýr. Yüzyýlýn vergi reformu olarak adlandýrýlan 1991 reformu günümüz vergi sisteminin temelini oluþturmuþ ve pek çok ülkeye ilham vermiþtir.[24] Bu reformu 2000 yýlýndaki vergi indirimi, 2004 yýlýnda miras vergisinin kaldýrýlmasý ve 2008 yýlý emlak vergisi reformu izlemiþtir.

Ýskandinav ülkelerindeki dolaylý ve dolaysýz vergiler aþaðýdaki tabloda yer almaktadýr. Ýskandinav ülkelerinde dolaysýz vergilerin en önemlileri kiþisel gelir vergisi ve kurumlar vergisidir. Ýskandinav ülkeleri vergi reformlarý ile vergilerin vatandaþlar arasýnda daha adil daðýtýlmasý, istikrarýn saðlanmasý, vergi tabanýnýn geliþtirilmesi ve uluslararasý yatýrýmcýlarýn ülkeye çekilmesini hedeflemektedirler.

            Tablo 6. Ýskandinav Ülkelerinde Uygulamada Olan Vergi Türleri

	Norveç	Ýsveç	Danimarka
Dolaylý Vergiler	Katma Deðer Vergisi Özel Tüketim Vergisi Çevre Vergisi Gümrük Vergisi	Katma Deðer Vergisi Varlýk Vergisi Gümrük Vergisi Çevre Vergisi	Katma Deðer Vergisi Özel Tüketim Vergisi Çevre Vergisi Gümrük Vergisi
Dolaysýz Vergiler	Kiþisel Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi Servet Vergisi Emlak Vergisi Sosyal Güvenlik Katký Paylarý	Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi Emlak Vergisi Sosyal Güvenlik Katký Paylarý Sermaye Kazançlarý Vergisi	Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi Devlet Vergisi Emlak Vergisi Belediye Vergisi Saðlýk Piyasasý Katký Paylarý Kilise Vergisi Ýþgücü Piyasasý Katký Paylarý Ýþgücü Piyasasý Ek Emeklilik Programý Katký Paylarý

Kaynak: Ministry of Finance, 2014; SKAT, 2015; Swedish Tax Agency,2014

            Ýskandinav ülkelerinde 2019 yýlý için uygulanan vergi oranlarýna ve sosyal güvenlik paylarý oranlarýna iliþkin tabloya aþaðýda yer verilmiþtir.

Tablo 7. Ýskandinav Ülkeleri 2019 Yýlý Bazý Vergi ve Sosyal Güvenlik Paylarý Oranlarý

	Norveç	Ýsveç	Danimarka
Kiþisel Gelir Vergisi	38,2	57,19	55,89
Kurumlar Vergisi	22,0	21,4	22,0
Satýþ Vergisi Oraný	25,0	25,0	25,0
Sosyal Güvenlik Oraný	22,30	38,42	8,00
Þirketler Ýçin Sosyal Güvenlik Oraný	14,10	31,42	0
Çalýþanlar Ýçin Sosyal Güvenlik Oraný	8,20	7,00	8,00

Kaynak: http://www.kpmg.com/global/en/services/tax/tax-tools-and-resources ve http://tr.tra dingeconomics.com/indicators

            Kiþisel gelir vergisi oranýnýn en yüksek olduðu Ýskandinav ülkesi Ýsveç’tir. Ýsveç’te vergi oraný %57.19 iken; Danimarka’da %55.89, Norveç’te ise %38,2’dir. Fakat bu oranlar ülkelerde uygulanan en yüksek oranlarý temsil etmekte ve artan oranlý vergi tarifesi uygulandýðý için vergi oranlarý da deðiþmektedir. Kurumlar vergisi oranlarý ise Danimarka’da %22, Norveç’te %22 ve Ýsveç’te %21,4’tür.

Ýskandinav ülkelerinde kiþisel gelir vergisi ve kurumlar vergisinin yanýnda pek çok dolaysýz vergi bulunmaktadýr. Tablo 4’te görüldüðü üzere emlak vergisi ve veraset ve intikal vergisi gibi geleneksel vergilerin yanýnda sosyal güvenlik kurumlarýna ödenen iþçi ve iþveren katký paylarý, kilise vergisi, belediye vergisi gibi vergiler de bulunmaktadýr.[25]

Norveç’te servet vergisi net servet üzerinden tahsil edilmektedir. Vergi; nakit para, banka mevduatlarý, hisse senetleri, duran varlýklar, özel araçlar ve gayrimenkullerin takdir edilmiþ deðerleri üzerinden alýnmaktadýr.[26] Servet vergisi hem yerel hem de ulusal bir vergidir. Vergi belediyeler ve merkezi hükümet tarafýndan tahsil edilmektedir.[27] Norveç’te emlak vergisi yerel yönetimler tarafýndan tahsil edilmekte ve konusunu; konutlar, yazlýklar ve diðer gayrimenkuller oluþturmaktadýr. Vergilerinin oraný %0,2 ile %0,7 arasýnda deðiþmektedir. Fakat belediyeler verginin oranýný alt ve üst limitler arasýnda serbestçe deðiþtirme yetkisine sahiptirler. Ýsveç’te de emlak vergisi uygulanmakta olup ulusal bir vergidir ve verginin oraný %0,2 ile %2,8 arasýnda deðiþmektedir.[28] Danimarka’da bölgesel ve yerel vergi harcamalarýnýn finansmanýný saðlamak için vatandaþlardan saðlýk piyasasý katký paylarý alýnmaktadýr.[29] 2014 yýlý için oran, vergilendirilebilir gelirin %5’idir. Danimarka vatandaþlarý kiþisel gelirlerinin yüzdesi olarak hesaplanan belediye vergisini ödemektedirler. Her belediye ödenecek oraný kendisi belirlemektedir. Danimarka’da kiliseleri korumak ve kilise çalýþanlarýna ödeme yapmak amacýyla kilise vergisi adý altýnda vergi alýnmaktadýr. Danimarka'da, nüfusun yaklaþýk %79, Evanjelist Lüteryen Kilisesi üyesidir ve hepsi kilise vergisi vermekle yükümlüdür. Kilise vergisi yerel bir vergidir ve oraný belediyeler tarafýndan belirlenmektedir.[30]

Ýskandinav ülkelerinde dolaylý vergilerin baþýnda satýþ vergileri yer almaktadýr. Satýþ vergilerinin oraný bu Ýskandinav ülkelerinde %25’tir. Üç Ýskandinav ülkesinde de katma deðer vergisi bulunurken, Danimarka ve Norveç’te ayrýca özel tüketim vergisi de bulunmaktadýr. Ýlgili Ýskandinav ülkelerinde dolaylý vergiler kapsamýnda gümrük ve çevre vergileri de yer almaktadýr.

Sosyal güvenlik katký paylarý gelecekte toplumsal bir fayda elde edebilmek için devlete yapýlan zorunlu ödemelerdir. Katký paylarý; iþsizlik sigortasý ödemeleri, kaza, yaralanma ve hastalýk ödemeleri, yaþlýlýk, maluliyet ve emeklilik aylýklarý, aile ödenekleri, saðlýk ve saðlýk kurumlarý ödemeleridir. Katký paylarý hem çalýþanlardan hem de iþverenlerden alýnmaktadýr. Bu tür ödemeler genellikle sosyal faydalarý finanse etmek amacýyla tahsis edilirler.[31]

Ýskandinav ülkelerinde ve Türkiye’de vergilerden elde edilen gelirin yýllýk toplamlarýna iliþkin tablo aþaðýdaki gibidir.(Tablodaki rakamlar milyon USD olarak verilmiþtir.)

Tablo 8. Ýskandinav Ülkeleri ve Türkiye’de Yýllara Göre Toplam Vergi Gelirleri

	2013	2014	2015	2016	2017
Norveç	208,7	193,7	148,6	143,7	152,7
Ýsveç	248,3	244,4	214,7	226,7	236,6
Danimarka	157,6	171,1	139,0	141,8	149,7
Türkiye	240,8	229,6	215,5	218,4	211,8

Kaynak: https://data.oecd.org/tax/tax-revenue.htm#indicator-chart

Yýllar içerisinde Türkiye’nin elde ettiði vergi gelirleri Danimarka ve Norveç’ten fazla olsa da GSYÝH içerisindeki oraný bu ülkelere göre çok daha düþüktür. 2017 yýlý için ülke gelirlerinin Danimarka için %45,98’ini, Norveç için 38,23’ünü, Ýsveç için %43,08’ini vergi gelirleri oluþtururken Türkiye için bu oran %24,89 civarýndadýr.

2.1- Ýskandinav Ülkelerinde Vergi Yükü

Toplam vergi gelirlerinin gayri safi yurtiçi hasýlaya oranýný ifade eden vergi yükü, iktisadi kaynaklarýn ne kadarýnýn devletin eline geçtiðini göstermektedir. Aþaðýdaki tabloda Ýskandinav ülkeleri, OECD ülkelerinin ortalamasý ve Türkiye’deki vergi yükleri 2015-2016-2017 dönemleri itibariyle gösterilmiþtir. 2017 yýlý itibariyle vergi yükü Danimarka %46, Ýsveç’te %44, Norveç’te ise %38,2’dir. Türkiye’de ise bu oran %24,9 seviyesindedir. 2017 yýlýnda OECD üyesi ülkelerin ortalamasý ise %34,2’dir. OECD üyesi ülkeler içerisinde Ýtalya, Fransa ve Belçika ile beraber vergi yükünün en fazla olduðu ülkeler Norveç, Danimarka ve Ýsveç’tir.

Tablo 9. Ýskandinav Ülkeleri, Türkiye ve OECD Ülkeleri Ortalamasý Vergi Yükü Kýyaslamasýna Ýliþkin Tablo

	2015	2016	2017
Norveç	%38,4	%38,7	%38,2
Ýsveç	%43,1	%44,0	%44,0
Danimarka	%46,1	%46,2	%46,0
Türkiye	%25,1	%25,3	%24,9
OECD Ortalamasý	%33,7	%34,0	%34,2

Kaynak: https://data.oecd.org/

Ýskandinav ülkelerinde vergi yükü oranlarýnýn yüksek olmasýnýn temel sebepleri; kiþi baþýna düþen milli gelir seviyelerinin yüksek olmasý, sosyal refah devleti uygulamalarý ve devletin ekonomideki payýnýn yüksekliðidir. Zira bir ülkenin sosyal ve ekonomik geliþmiþlik düzeyi ile toplam vergi yükü arasýnda yakýn bir iliþki bulunmaktadýr. Vergi yükünün yüksek olmasý nedeniyle Ýskandinav ülkeleri sosyal ve ekonomik alt yapýlarýný kolaylýkla tamamlayabilmiþlerdir.[32] Ýskandinav ülkelerinde vergi yükünün yüksek olmasý vergi politikalarýnýn daha adil olduðunu ve vergi tabanýnýn geniþ olduðunu göstermektedir.[33]

2.2- Ýskandinav Ülkeleri’nde Vergi Kurumlarý Teþkilat Yapýsý

Ýskandinav ülkelerinin vergi kurumlarýnýn teþkilat yapýsý Ýsveç ve Norveç’te büyük ölçüde benzerlik gösterirken Danimarka’da daha farklýdýr. Ýsveç ve Norveç’te vergi baþkanlýðý Maliye Bakanlýðýnýn bünyesinde iken Danimarka’da doðrudan bir Vergileme Bakanlýðý oluþturulmuþtur.

Danimarka’da 1975 yýlýnda baðýmsýz bir Vergileme Bakanlýðý kurulmuþtur. 1990 yýlýnda ise gümrük vergisi, dolaysýz vergiler, katma deðer vergisi ve diðer dolaylý vergilerin yönetimini saðlamak için Merkez Gümrük ve Vergi Ýdaresi kurulmuþtur. Vergileme Bakanlýðý, vergi yasalarý ile politikalarýndan sorumlu olan Baþkanlýk’tan temyizden sorumlu olan Vergi Temyiz Ajansý’ndan, þans oyunlarý piyasasýnýn düzenlenmesinden sorumlu olan Danimarka Þans Oyunlarý Kurumu’ndan ve vergilerin toplanmasýndan ve idaresinden sorumlu olan Merkez Gümrük ve Vergi Ýdaresi’nden oluþmaktadýr.[34]

Norveç’te bütçe politikalarýndan ve vergileme iþlemlerinden sorumlu olan kurum Maliye Bakanlýðýdýr ve ülkenin baðýmsýzlýðýný kazandýðý yýl olan 1814 yýlýnda kurulmuþtur. Vergilerin toplanmasýndan ve ikametgâh kaydýndan sorumlu olan kurum Maliye Bakanlýðý’nýn bünyesindeki Vergi Ýdaresi Baþkanlýðý’dýr. Vergi Ýdaresi Baþkanlýðý, baþkent Oslo’daki Vergi Baþkanlýðý ve beþ yerel vergi ofisinden oluþmaktadýr. Ayrýca, büyük ölçekli iþletmeler için Merkezi Vergi Ofisi, Dýþiþleri Merkez Vergi Ofisi ve Petrol Vergi Ofisi olmak üzere üç ulusal vergi dairesi bulunmaktadýr. Her bölgesel ve ulusal vergi ofisi için bir vergi temyiz kurulu vardýr.[35] Yerel vergi ofisleri belediyelerdir, gelir ve servet vergileri ile iþveren katký paylarýný toplamakla sorumludurlar.[36]

Ýsveç’te vergiye iliþkin kurumlarýn teþkilat yapýsý Norveç ile benzerlik göstermektedir. Vergilemeye iliþkin iþlemlerden Maliye Bakanlýðý sorumludur ve bakanlýða baðlý olan Ýsveç Vergi Ajansý da vergileme iþlemlerinin yürütülmesinden sorumludur. Ajans hükümetten baðýmsýz olarak çalýþmaktadýr ve vergiye iliþkin yasal altyapýyý oluþturmaktadýr. Ajans’ýn temel görevleri; her yýl gelir ve gelir vergisi beyanlarýný ve her ay kurumlar vergisi beyanlarýný iþlemden geçirmek ve ikametgâh kayýtlarýný tutmaktýr. Ýsveç Vergi Ajansý bir baþkanlýk birimi, yedi bölgesel birim, bir özel tüketim birimi ve bir büyük ölçekli vergi mükellefi biriminden oluþmaktadýr.[37]

Vergi bölgelerinin her birinde bir veya daha fazla vergi ofisi bulunmaktadýr. Bu ofisler vergi ve kamu tesciline iliþkin iþlemleri yapan küçük ve orta ölçekli iþletmeler ile kamu kurumlarý niteliðindedirler. Büyük ölçekli vergi mükellefiyeti birimi ise kurumsal firmalara hizmet vermektedirler.[38]

            3- ÝKÝLÝ GELÝR VERGÝ SÝSTEMÝ UYGULAMASI SONRASI ÝSKANDÝNAV ÜLKELERÝ

            Ýskandinav ülkeleri vergi reformlarý yapmaya baþladýklarý 1990’lý yýllarda ikili gelir vergisi modelini uygulamaya baþlamýþlardýr. Yapýlan vergi reformlarý arasýnda en önemlisinin ikili gelir vergisi modeli olduðu söylenebilir.

            Ýkili gelir vergisi modeli(DIT)* ilk olarak 1987 yýlýnda Danimarka’da uygulanmýþ ve sonrasýnda diðer Ýskandinav ülkeleri tarafýndan da benimsenmiþtir. Model, Ýskandinav ülkelerindeki vergi reformlarý ile ortaya çýkmasýndan dolayý Ýskandinav ülkeleri ile özdeþleþmiþtir.[39]

Ýskandinav ülkelerindeki iþsizlik oranlarý uluslararasý standartlara göre düþük olsa bile 1980’lerin sonlarýndaki iþsizlik oranlarý ve 1990’larýn baþlarýndaki oranlar tarihi standartlarýn çok üzerinde olup bu seyrini devam ettirmektedir. Bu durum ekonomik faaliyetleri canlandýrmak için sermaye geliri üzerindeki vergi yükünü azaltma noktasýnda büyük politik destek bulunmasýna neden olmuþtur.[40] Ancak bu süreçte tüketim üzerinden alýnan vergiler artýrýlmýþtýr ve hala kamu hizmetlerinin finansmaný için gelir vergisine büyük ihtiyaç duymaktadýr. Dolayýsýyla Ýskandinav ülkelerinin gelir vergisi reformunda iki seçeneði vardýr. Bunlardan ilki bütün gelir vergisi oranlarýný düþürmektir. Ancak bu sosyal programlarý desteklemek için yetersiz gelir vergisi hasýlatý ile sonuçlanacaktýr. Ýkinci seçenek sermaye gelirlerini vergi oranýný düþürecek ancak emek gelirleri üzerindeki vergi oranýný arttýracak ikili vergileme seçeneði uygulamaktýr.[41] Bu seçeneklerden ikincisi kabul görmüþ ve ikili gelir vergisi modeli ilk olarak Danimarka’da 1985 vergi reformu ile uygulamaya geçirilmiþ, ardýndan 1991 yýlýnda Ýsveç, 1992 yýlýnda Norveç ve 1993 yýlýnda Finlandiya deðiþik þekillerde söz konusu sisteme adapte olmuþtur. Böylece Ýskandinav ülkeleri diðer ülkelerdeki daha önceki reformlardan oldukça farklý bir yön çizmiþtir. Ardýndan Belçika, Fransa, Ýtalya ve Japonya’da ikili gelir vergisi modelinin bir versiyonu olarak emek ve faiz gelirlerinin farklý vergilendirildiði bir model tercih etmiþlerdir. Bu gelecekteki vergi reformlarý için çok daha yakýndan dikkate alýnmasý gereken doðal bir deneyim olmayý sürdürmektedir.[42]

            Ýkili gelir vergisi modeli genellikle geliþmiþ ülkeler tarafýndan refah devleti uygulamalarý sonucu oluþan finansman ihtiyacýný karþýlamak amacýyla gelir vergilerini indirememeleri sonucunda rekabet avantajý elde etmek amacýyla baþvurulan bir yöntemdir[43]ve modelin temelinde yatan en önemli sebep vergi tabanýný geniþ tutarak vergi tarafsýzlýðýný saðlamaktýr. Model, vergi tabanýnýn geniþletilmesi, emek gelirlerinde artan oranlýlýðýn benimsenmesi, sermaye gelirlerinin düþük oranlý vergilendirilmesi gibi ilkeler üzerine kurulmuþtur.[44] Söz konusu ilkeler ýþýðýnda ikili gelir vergisinin tanýmý þu þekilde yapýlabilir: Sermaye gelirlerinin düþük ve sabit oranlý vergiye; emek ve transfer gelirlerinin yüksek ve artan oranlý vergiye tabi tutulduðu vergi sistemidir.

Ýkili gelir vergisi modeli, ülkeden ülkeye farklýlaþmakla birlikte genel özelliklerini þu þekilde sýralanmaktadýr:

1- Faiz, temettü, kar payý, kira gelirleri gibi sermaye gelirleri ile ücret, maaþ, ek ödemeler, sosyal güvenlik katký paylarý gibi emek gelirleri birbirinden ayrýlmakta ve farklý vergi oranlarýna tabi tutulmaktadýr.

2- Sermaye gelirleri düþük oranda ve arbitrajý önlemek için artan oranlý tarifenin en düþük oranýnda vergilendirilirken; emek gelirleri artan oranlý tarife ile vergilendirilmektedir.

3- Sermaye gelirlerinin vergilendirilmesinde zararlar mahsup edilmektedir. Net kayýplar (mahsup edilemeyen zararlar) bir sonraki yýla aktarýlmaktadýr.

4- Faiz ve temettüler, stopaja tabidir.

5- Sermaye gelirlerine yönelik vergisel teþvikler yürürlükten kaldýrýlarak vergi tabaný geniþletilmektedir.[45]

Danimarka, AB üyesi ülkeler içerisinde vergi rasyosu en yüksek ülkelerden biridir. 2007 yýlý itibariyle AB ortalamasý %40 civarýnda olup Danimarka’da bu rasyo %48,7’ye çýkmýþtýr. Buna karþýlýk Danimarka AB üyesi ülkeler içerisinde sosyal güvenlik vergilerinin toplam vergi geliri içindeki payý en düþük olan ülkelerden biridir. Bunun özel nedeni; refah harcamalarýnýn çoðunluðunun genel vergiler ile karþýlanmasýdýr. Bu, yüksek dolaysýz vergi oranýný gerektirmektedir. Bu bakýmdan Danimarka AB üyeleri içerisinde dolaysýz vergilerin en yüksek olduðu ülkedir.[46]

Danimarka ikili gelir vergisi modelinin beþiði olarak kabul edilse bile, sonrasýnda bu modelin temel prensiplerinden oldukça uzaklaþmýþtýr. 1987 reformunda kar paylarý ve sermaye gelirleri üzerinden %50 oranýnda vergi alýnmasý önerilmiþtir. Ancak muhalefetin artan oranlý sermaye vergilemesini terk etme konusundaki isteksizliði nedeniyle %6 oranýnda özel bir ek vergi getirilmiþtir. Bu sayede sermaye gelirlerinin marjinal vergi oraný* %56’ya çýkartýlmýþtýr. DIT’ýn temel prensiplerinden daha da uzaklaþýlmasý 1993 yýlýnda olmuþ, emek gelirlerinin vergi oraný düþürülmüþtür.[47] Bu, emek maliyetleri üzerinde pozitif etki yaratmýþ ancak tam tersine toplam emek talebi deðiþmemiþtir. Zira yüksek oranlý sermaye geliri vergilerinden kaynaklanan sermaye stokundaki azalma marjinal emeðin verimliliðinde azalmaya yol açmýþtýr. Böylece 1994 ve sonrasý kiþisel gelir ve belli bir sýnýrýn üstündeki pozitif net sermaye geliri ayný marjinal vergi oranýna tabi tutulmaya baþlanmýþtýr.[48]

Ýkili gelir vergisi modelini ýsrarlý bir þekilde uygulayan ülkelere en güzel örnek Norveç’tir. Norveç gelir vergisinde 1 Ocak 1992 tarihinden yürürlüðe girmek üzere önemli bir reform gerçekleþtirmiþ, emek, serbest meslek ve sermaye gelirlerinin vergilendirilmesinde kapsamlý deðiþiklikler yapmýþtýr. Reform öncesi vergi sisteminin temel özelliði marjinal vergi oranlarýnýn yüksekliði ve geniþ indirim imkanlarý tanýnmasýdýr. 1980’li yýllar boyunca Norveç vergi sistemi çok sayýda istisna, bölgesel ve sektörel indirim ve emek ve sermaye gelirleri açýsýndan yüksek yasal vergi oranlarý ile þekillenmiþtir. Ancak bütün bu istisna ve indirimler vergi sisteminde önemli çarpýklýklara yol açmýþtýr. Ýkili vergi sisteminin amacý, daha düþük bir vergi oraný ve geniþ bir vergi matrahý oluþturmaktýr.

Norveç’te yapýlan ikili vergi sistemi reformu ile birlikte kurumlar vergisinin oraný da %50,8’den %28’e indirilmiþtir. Böylece sermaye gelirleri, belli bir sýnýrýn altýndaki emek gelirleri ve kurumlar vergisinin oraný eþitlenmek suretiyle daðýtýlan kurum karlarýnýn vergilendirilmesinde çifte vergilendirme ortadan kaldýrýlmýþtýr. Geniþ tabanlý bir vergi matrahýna ulaþmak için ise amortisman oranlarý daha da düþürülmüþ, özel indirimler ve istisnalar kaldýrýlmýþtýr.[49]

1980’li yýllarda Ýsveç hükümeti ulusal para biriminde devalüasyona gitmiþ (1982), bankacýlýk sisteminde ve finans sisteminde yeni düzenlemeler getirmiþtir. Her ne kadar bu deðiþiklikler ekonomi üzerinde yaþanan krizlerden çýkýþ için pozitif etki yaratsa bile her kesimden vergi sisteminin yeniden gözden geçirilmesi ile ilgili eleþtiriler artmaya baþlamýþtýr. Marjinal vergi oranlarýnýn yüksek olmasý, indirim ve istisnalarýn yüksek gelir gruplarýnýn lehine sonuçlar doðurmasýna neden olmuþ, yüksek kurumlar vergisi oranlarýna raðmen bir takým indirimler sayesinde sermaye tahsisinde etkinsizlikler yaþanmýþtýr. Ayrýca 1970’li yýllarda Ýsveç iki haneli enflasyon deneyimi yaþamýþ ve iþsizlik artmýþtýr. Ýþsizliðin artan düzeyi sosyal güvenlik sisteminde ciddi sýkýntýlar yaþanmasýna ve vergi matrahýnýn aþýnmasýna neden olmuþtur. Bu yýllarda yaþanan ekonomik ve mali krizler yaþam standartlarýný zorlaþtýrmýþ ve bunun üzerine yüksek düzeydeki gelir ve kurumlar vergisi oranlarýný düþürme eðilimi baþ göstermiþtir. Bunda dünyada meydana gelen ekonomik geliþmelerin (özellikle, Ýngiltere, Fransa ve ABD vergi reformlarýnýn) ve arz yönlü ekonomik düþüncenin de etkisi olmuþtur. Nihayetinde 1991 yýlýnda “yüz yýlýn reformu sloganýyla” ikili gelir vergisi modeline geçilmiþ, emek ve sermaye gelirleri ayrý olarak vergilendirilmeye baþlanmýþtýr. Ayrýca önceden her türlü borç faizinin tamamýnýn indirilmesi mümkün iken, sermaye gelirlerinin ayrý vergilendirilmesi felsefesine uygun olarak faiz indirimlerinin deðeri azaltýlmýþ ve çeþitli þekillerde gerçekleþtirilen vergiden kaçýnma eðilimleri sýnýrlandýrýlmýþtýr.[50]

SONUÇ

Ýskandinav ülkelerinde vergi yükü oranlarýnýn diðer ülkeler ile kýyaslandýðýnda oldukça yüksek olduðu görülmektedir. Bu durumun ana sebepleri olarak, kiþi baþýna düþen milli gelir seviyesinin yüksekliði, sosyal refah devleti politikalarý ve devletin ekonomideki etkinliðinin yüksekliði gösterilebilir. Vergi yükünün yüksek olmasý nedeniyle Ýskandinav ülkeleri sosyal ve ekonomik alt yapýlarýný kolaylýkla tamamlayabilmektedirler.

Sosyal refah devleti politikalarýný uzun yýllardýr uygulayan Ýskandinav ülkeleri gerek ekonomik gerekse yaþam standartlarý ve geliþmiþlik düzeyleri bakýmýndan diðer ülkelerin önünde yer almaktadýr. Ýskandinav ülkelerindeki sosyal refah devleti politikalarý nedeniyle kamu harcamalarýnýn önemli bir kýsmýný sosyal harcamalar oluþturmaktadýr. Bu durum eðitim, saðlýk ve diðer sosyal alanlarda Ýskandinav ülkelerini üst sýralara çýkarmakta ve vatandaþlarýn yaþam kalitesini yükseltmektedir.

Vergi sistemleri için çalýþmada yer alan üç ülkenin benzerlik gösterdiði söylenebilir. Bu benzerlik özellikle ikili gelir vergisi modelinde ortaya çýkmaktadýr. Ýlk olarak 80’li yýllarýn sonuna doðru Danimarka’da uygulanan ikili gelir vergisi modeline sonraki yýllarda diðer Ýskandinav ülkelerinin de geçiþ yaptýðý görülmektedir. Bu modeldeki benzerlik diðer vergi türleri için de geçerlidir. Ayrýca sosyal güvenlik katký paylarý açýsýndan deðerlendirildiðinde de üç ülkede de benzerlik söz konusudur.

Ýskandinav ülkeleri ile ülkemizde yýllýk olarak toplanan vergi miktarý karþýlaþtýrýldýðýnda Türkiye’de toplanan vergi miktarýnýn daha fazla olduðu görülmekte olsa da vergi gelirlerinin GSYÝH içindeki oranlarýnýn, Ýskandinav ülkelerinde Türkiye’deki oranlarýnýn iki katýna yakýn olduðu görülmektedir. Vergi bilincinin yerleþtirilmesi, vergi tabanýnýn geniþletilmesi ve yapýlacak yatýrým ve teþvikler ile ülkemizde elde edilecek vergi gelirlerinin GSYÝH içindeki oranlarýnýn yükseleceði açýktýr.