Giriþ

Küresel kaynaklar insanlýða endiþe verici bir hýzla tüketiliyor ve sonuç sadece küresel iklimin daha da kötüye gitmesine sebep olan sera gazý salýmýný arttýrmakla kalmýyor, buna ilaveten ormanlar daralýyor ve tatlý su sistemleri tükeniyor. Bu çevresel bozulmadan, özellikle de yüksek enerji tüketimi oranýndan, dolaylý olarak büyük ölçüde inþaat sektörü sorumludur. Ýnþaat faaliyetinin her zaman bir ölçüde olumsuz çevresel etkileri içerdiði kabul edildiðinden, yeþil bina uygulamalarý, inþaat sektöründe kalkýnmanýn yönlendirici bir paradigmasý olarak savunulmakta ve teþvik edilmektedir[1]. Bu teþvikler saðlanýrken de en çok vergisel tevþiklere yer verilmektedir. Bunun nedeni ise, vergilerin hem doðrudan etkisi hem de yarattýðý dolaylý etkiler olan kontrol ve teþvik açýsýndan ekonomik finansmanýn en önemli kaynaðý olmasýdýr. [2]

Dünya genelinde yeþil binalar, kentleþmeyle iliþkili birtakým çevresel etkileri hafifletmek için artýrýlmaya çalýþýlmaktadýr. Bu artýrma giriþimlerine kendi yeþil bina sertifika programlarýný oluþturan, ABD, Ýngiltere, Japonya gibi ülkeler öncülük etmiþtir. Ülkemiz ise ABD’nin sertifika sistemine (LEED) VE Ýngiltere’nin sertifika sistemine (BREEAM) uygun birçok bina tasarlamýþtýr.  Bu yüzden bu ülkelere ve ülkemize iliþkin yeþil bina vergi teþvikleri birçok çalýþmada ve kitapta ele alýnmýþtýr. Bu çalýþmalardan ABD için bazýlarý, Khanna vd. (2014)[3] ve  Deng (2010)[4]; Ýngiltere için, Cansino vd. (2010)[5]; Japonya için Waller (2015)[6] ve Türkiye için de Þentürk (2014)[7] makaleleri ile Kaya (2018)[8] kitabýdýr. Yukarýda yer alan ülkeler için çok sayýda çalýþma bulunmasý da, kendi sertifika sistemine sahip olduklarý halde, yeteri düzeyde teþvik saðlayamamýþ Avustralya ve yenilenebilir enerjinin daðýtýmýna öncülük eden ülkelerden olan Norveç için çalýþma yapma gereksinimi doðurmuþtur.

Avustralya, 4 adet derecelendirme aracýna sahip olan Green Star adlý sertifika sistemine sahiptir. Green Star derecelendirme sisteminde yer alan bu araçlar, sürdürülebilirliðe iliþkin konularý içerip 4 yýldýz : En iyi uygulama, 5 yýldýz: Avustralya mükemmelliði, 6 yýldýz: Uluslararasý mükemmellik gibi genel bir derecelendirme yapmaktadýr. Bu derecelendirme sistemindeki yýldýz sayýlarý farklý nitelendirmeler barýndýrýr. Çalýþmanýn 1.1. numaralý bölümünde Avustralya’nýn sertifika sistemi olan Green Star, detaylý olarak ele alýnmýþtýr. Bu sertifika sistemine yönelik olarak, Avustralya’da yer alan yeþil yapýlara vergisel teþvikler araþtýrýldýðýnda ise, durumun çok da iç açýcý olmadýðý görülmektedir. Avustralya’da, fiyat düzenlemeleri, miktar düzenlemeleri, kamu yatýrýmlarý, krediler veya finansman sermaye sübvansiyonlarý, tüketici hibeleri ya da geri ödemeler, yatýrým veya diðer vergi kredileri gibi teþvikler mevcut olmasýna raðmen, diðer ülkelerin aksine bu uygulamalar azalan bir seyir izlemiþtir. Konu ile ilgili detaylara çalýþmanýn 2.1. numaralý bölümünde yer verilmiþtir.

Norveç ise, 2000’li yýllarýn baþlarýnda EcoProfile adlý sertifika sistemi kullansa da günümüzde, 2011 yýlýnda geliþtirdiði BREEAM-NOR’u uygulamaya baþlamýþtýr. BREEAM-NOR, Ýngiltere’de uygulanmakta olan BREEAM sertifika programýnýn uyarlanmýþ halidir. Bu sertifika sisteminde, geçiþ (pass), iyi (good), çok iyi (very good), mükemmel (excellent) ve  üstün (outstanding) gibi derecelendirmeler bulunmaktadýr. Detaylara çalýþmanýn 1.2. numaralý bölümünde yer verilmiþtir. Norveç’in yeþil yapýlara yönelik uyguladýðý vergisel teþviklerden bazýlarý da dolaylý vergiler, enerji fonu, karbondioksit vergisi, yeþil sertifika uygulamalarýna primler ve tarife garantisi ve diðer muafiyetler gibi uygulamalar olmakla beraber çalýþmanýn 2.2. numaralý bölümünde bu teþvikler detaylý olarak açýklanmaya çalýþýlmýþtýr.

1. Yeþil Bina Sertifika Sistemleri ve Uygulamalarý

1.1. Avustralya Yeþil Bina Sertifika Sistemi (Green Star) ve Yeþil Bina Uygulamalarý

Avustralya’da yeþil yapýlarýn durumunu denetleyen ve yeþil bina onayý veren Avustralya Yeþil Bina Konseyi (GBCA) adlý bir kuruluþ bulunmaktadýr. Bu kuruluþun yeþil yapýlanma sürecindeki temel rollerinden biri birtakým derecelendirme araçlarýný kullanarak yeþil yapýlarla ilgili standartlarý belirlemektir[9]. Bu standartlarý belirlemek adýna GBCA, 2002 yýlýnda Green Star derecelendirme sistemini hazýrlamýþtýr. Günümüzde de Green Star derecelendirme sistemi popüler bir konumda bulunmakta ve inþaat sektöründe giderek yaygýnlaþmaktadýr.

Green Star derecelendirme sistemi, yeþil yapýlarýn tasarýmý, inþa edilmesi ve iþletilmesinin belgelendirilmesi için 4 adet derecelendirme aracýna sahip olan, uluslararasý kabul görmüþ ve sürdürülebilirlik için ortaya konulmuþ bir derecelendirme sistemidir. Bu 4 adet derecelendirme araçlarý aþaðýdaki gibidir[10]:

Topluluklar (Communities):

Büyük ölçekli kalkýnma projelerinin planlamasýný, tasarýmýný ve inþasýný deðerlendirir. Beþ kategoride derecelendirme saðlar. Bu beþ kategori; yönetim, yaþanabilirlik, ekonomik refah, çevre, yenilik þeklinde belirlenmiþtir. Yönetim kategorisinin altýnda, güçlü yönetim uygulamalarýný saðlamak ve devam ettirmek, sektörde liderlik gösterenlerin ve buna iliþkin projelerin teþviki ve kabulü ve deðiþen ilkim koþullarýna dirençli olabilmek hedeflenmektedir. Yaþanabilirlik kategorisinin altýnda, güvenli, ulaþýlabilir ve kültürel zenginlikler sunabilen geliþmelerin teþviki hedeflenmektedir. Ekonomik refah kategorisinin altýnda, refah ve üretkenliði özendiren projelerin teþviki hedeflenmektedir. Çevre kategorisinin altýnda, projelerin su, araziler ve atmosfer gibi çevresel olgular üzerindeki etkilerinin azaltýlmasý hedeflenmektedir. Son olarak da yenilik kategorisinin altýnda, sürdürülebilirliði teþvik eden yenilikçi projeler hedeflenmektedir.

Tasarým ve Ýnþa (Design & As Built):

Yeni binalar ile yeni binalarýn tasarým ve inþaatlarýnýn sürdürülebilirliðini 9 kategori altýnda derecelendirme saðlar. Bu 9 kategori; yönetim, iç ortam kalitesi (IEQ), enerji, taþýma, su, malzemeler, arazi kullanýmý ve ekoloji, emisyonlar, yenilik þeklinde belirlenmiþtir[11]. Yönetim kategorisinin altýnda, tasarým ve inþaat faaliyetlerinin farklý aþamalarýnda sürdürülebilirliði destekleyen uygulamalamalarýn teþviki, iç ortam kalitesi (IEQ) kategorisi altýnda, kullanýcýlarýn refahýný artýran giriþimleri teþvik edip ödüllendirmek, enerji kategorisinin altýnda, enerji talebinin düþürülüp sera gazý emisyonunun azaltýlmasý, taþýma kategorisinin altýnda, özel araç kullanýmýnýn azaltýlarak alternatif ulaþým araçlarýnýn saðlanýp sera gazý emisyonunun azaltýlmasýný saðlayacak projelerin teþviki, su kategorisinin altýnda, su tasarruflu projelerin teþviki, malzemeler kategorisinde, kaynak kullanýmýnýn tasarrufunu saðlayan projelerin teþviki,arazi kullanýmý ve ekoloji kategorisinin altýnda, ekolojik deðerler üzerindeki etkileri en aza indiren ve ekolojinin kalitesini artýran projelerin teþviki, emisyonlar kategorisi altýnda, kirliliðin atmosfere olan etkilerini azaltacak projelerin teþviki hedeflenmektedir. Son olarak da yenilik kategorisinin altýnda, sürdürülebilirliði teþvik eden yenilikçi projeler hedeflenmektedir.

Ýç Mekanlar (Interiors):

Bir diðer derecelendirme aracý olan interiors da design & as built gibi sürdürülebilirliði ayný 9 kategori altýnda deðerlendirmektedir. Bu kategoriler altýnda hedeflenenler de yukarýda yer alanlarýn aynýsýdýr.

Performans (Performance):

Son deðerlendirme aracý olan performans da design & as built ve interiors araçlarýnda olan 9 kategoriye sahiptir ve bu kategorilerde hedeflenenler de yukarýdakilerin aynýsýdýr.

Green Star derecelendirme sisteminde yer alan bu araçlar, sürdürülebilirliðe iliþkin konularý içerip genel bir derecelendirme yapmaktadýr. Bu derecelendirme sistemindeki yýldýz sayýlarý farklý nitelendirmeler barýndýrýr.

• 4 yýldýz : En iyi uygulama
• 5 yýldýz: Avustralya mükemmelliði
• 6 yýldýz: Uluslararasý mükemmellik

Green Star’a katýlým gönüllüdür ve buna raðmen oldukça yüksektir. 2018 yýlý itibarýyla, Green Star’a iliþkin istatistikler aþaðýdaki tabloda yer almaktadýr.

Tablo 1 - Green Star Sertifika Sistemine Ait Ýstatistiki Veriler[12]

Yukarýdaki tabloda yer alan istatistiklere ilave olarak Green Star’ýn kompozisyonuna bakýldýðýnda bu sisteme göre yapýlanmýþ binalarýn %60’ýný ise ofis binalarýnýn oluþturduðu bilinmektedir[13].

Green Star derecelendirme sisteminden sertifika alabilmek için 5 adým yeterli olmaktadýr. Bu adýmlar sýrasýyla; kayýt olmak, gerekli belgeleri hazýrlamak, belgeleri GBCA’ya göndermek, deðerlendirme aþamasý, onay aþamasýdýr.

Avustralya’daki yeþil bina uygulamalarýna bakýlacak olursa, uzun dönemde beklenen kuraklýk sýkýntýsý nedeniyle su tasarrufu Avustralya‘daki Yeþil Bina uygulamalarýnda önemli bir yere sahiptir. Sadece su tasarrufu ile ilgili teknolojilerle en fazla %5, %10 oranýnda tasarruf saðlanabilir. Ancak, Yeþil Bina uygulamalarýyla kendi enerjisini kendi üreten binalar, kömür ve nükleer enerji ile çalýþan termal santrallere ihtiyacý azaltacak ve buralarda kullanýlan su miktarýný azaltacaktýr. Bu da yapýlacak su tasarrufun büyüklüðünü ve Avustralya için önemini göstermektedir[14].

Avustralya’da inþa edilmiþ yeþil bina örneklerine bakýldýðýnda, Sydney’deki Bligh Street dünyadaki en geliþmiþ yapýlardan bir tanesi olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Çift katlý cephe, güneþ enerjisiyle çalýþan havalandýrma sistemi ve atýk su geri dönüþüm sistemi ile muazzam bir yeþil bina örneðidir.

1.2. Norveç (BREEAM-NOR)

Dünya genelinde yeþil bina sertifika sistemi oluþturan ülkelerden bir diðeri de Norveç’tir. Norveç’te 2000’li yýllarýn baþlarýnda EcoProfile adlý sertifika sistemi kullanýlsa da günümüzde yerini 2011 yýlýnda geliþtirdiði BREEAM-NOR’a býrakmýþtýr. BREEAM-NOR, Ýngiltere’de ortaya çýkarýlmýþ olan BREEAM derecelendirme sisteminin ulusal olarak uyarlanmýþ þeklidir[15]. Bu sertifika kapsamýndaki çalýþmalarý yürütmek üzere Norveç’te 2010 yýlýnda Norveç Yeþil Bina Konseyi (Norwegian Green Building Council) kurulmuþtur. NGBC, çevre standartlarýný artýrmayý ve inþaat sektörünün sürdürülebilirlik kapsamýnda faaliyet göstermesini saðlamak adýna faaliyet gösteren ve World Green Building Council çatýsý altýnda yer alan bir kuruluþtur[16]. Norveç Yeþil Bina Konseyi’nin çeþitli gruplardan olmak üzere 250 üyesi bulunmaktadýr. BREEAM-NOR Sertifikasyon sisteminde 5 seviye mevcuttur. Bu seviyeler aþaðýdaki gibidir[17]:

• Geçiþ (Pass)
• Ýyi (Good)
• Çok iyi (Very Good)
• Mükemmel (Excellent)
• Üstün (Outstanding)

Bu seviyelerden ilki olan geçiþ seviyesinde BREEAM-NOR derecesine ulaþmak için, istenen kriterlerde performans seviyesinin %30’dan, iyi seviyesinde ulaþmak için, %45’ten, çok iyi seviyesinde ulaþmak için %55’ten, mükemmel seviyesinde ulaþmak için %70’ten, üstün seviyesinde ulaþmak için %85’ten fazla olmasý gerekmektedir.

BREEAM-NOR derecelendirme sistemi de 9 kategoriye dayanmaktadýr. Bu kategoriler; saðlýk ve refah, yönetim, ulaþým, enerji, malzeme, su, arazi kullanýmý ve ekoloji, atýk, kirlilik ve yeniliktir. Bu kategorilerden elde edilen puanlarla yukarýda yer alan performans seviyelerine ulaþýlýr. Yönetim kategorisinin altýnda, tasarým ve inþaat faaliyetlerinin farklý aþamalarýnda sürdürülebilirliði destekleyen uygulamalarýn teþviki, enerji kategorisinin altýnda, enerji talebinin düþürülüp sera gazý emisyonunun azaltýlmasý, ulaþým kategorisinin altýnda, özel araç kullanýmýnýn azaltýlarak alternatif ulaþým araçlarýnýn saðlanýp sera gazý emisyonunun azaltýlmasýný saðlayacak projelerin teþviki, su kategorisinin altýnda, su tasarruflu projelerin teþviki, malzeme kategorisinde, kaynak kullanýmýnýn tasarrufunu saðlayan projelerin teþviki, arazi kullanýmý ve ekoloji kategorisinin altýnda, ekolojik deðerler üzerindeki etkileri en aza indiren ve ekolojinin kalitesini artýran projelerin teþviki, atýk ve kirlilik kategorileri altýnda, kirliliðin atmosfere olan etkilerini azaltacak projelerin teþviki hedeflenmektedir. Son olarak da saðlýk ve refah kategorisinin altýnda, çevre saðlýðýný teþvik eden yenilikçi projeler hedeflenmektedir[18].

Yukarýda yer alan seviyelere ulaþmak için bu 9 kategorinin aðýrlýklarý mevcuttur. Bu aðýrlýklar aþaðýdaki gibidir:

• Yönetim (Management) % 12
• Saðlýk ve Refah (Health and Wellbeing) %15
• Enerji (Energy) % 19
• Ulaþým (Transport) %10
• Su (Water) %5
• Malzeme (Materials) %13,5
• Atýk (Waste) %7,5
• Arazi Kullanýmý ve Ekoloji (Land Use And Ecology) %10
• Kirlilik (Pollution) %8[19]  

BREEAM-NOR, ofis, sanayi, perakendecilik, eðitim ve konut binalarý için baþvurulabilir durumdadýr. Bunlar dýþýndaki binalar için özel kriterler içeren BREEAM-NOR Bespoke Sertifikasýna baþvuru yapýlmaktadýr.  Bina örnekleri için ilgilenenler BREEAM-NOR 2016 Teknik Kýlavuzu’nu inceleyebilirler. BREEAM-NOR sertifika sistemine kayýt olabilmek için lisanslý bir muhasebeciye ihtiyaç duyulmaktadýr. Talep sahipleri ancak bu muhasebeciler vasýtasýyla baþvuru gerçekleþtirebilirler[20].

Norveç’teki yeþil bina uygulamalarýna bakýlacak olursa, uygulamalarýn ülke için ne denli önemli olduðu görülecektir. 1991 yýlýnda Norveç’te yapýlan bir çalýþmada bina inþasýnda harcanan enerjinin tüm ülkede kullanýlan enerjinin üçte biri kadar olduðu görülmüþtür. Bina yapýmýndaki enerji tasarrufunun, ülke ekonomisine ciddi katký saðlayacaðý anlaþýlmýþtýr[21].  Binalarda sürdürülebilirlik kavramý 90’lý yýllarda Norveç’te tartýþýlmaya baþlanmýþtýr. Nykamp[22] (2017) Norveç’in yeþil bina uygulamasýna geçiþ sürecini detaylý bir þekilde ele almýþ, geçiþ sürecini üç periyoda bölmüþtür:

1998-2003 yýllarý arasý ekonomik bina (Eco-building) periyodudur. Binalarda tasarruf kavramý ilk kez akademi ve araþtýrmacýlarýn ilgisini çekmiþtir. Hükümetten ziyade bireysel aktörler öncülük etmiþtir. Konuya olan ilgi zayýf, pazar küçüktür.  Norveç Mimarlar Derneði (Norwegian Association of Architects) ‘nin veri tabanýnda bu zaman aralýðýnda 33 bina projesinin çevreyle ilgili prensiplerine göre inþa edildiði görülmektedir. 2002’de Avrupa Birliði’nin binalarýn enerji performansý konusundaki yönergesiyle Norveç de çalýþmalara hýz vermiþtir. 2002’ye kadar çok cüzi fiyatlara sahip olan elektriðe, hükümet ciddi zamlar yaparak, ülkeyi yeþil binalara yönlendirmeyi amaçlamýþtýr.

Ýkinci dönem 2004-2008 yýllarý arasýndaki “düþük enerjili evler” dönemidir. Düþük enerjili evler, yalýtým ve kompakt tasarýmlar ile evlerin enerji/ýsý tasarrufu artýrýlmýþtýr. Temel amaç enerjiyi tasarruf ederek sera gazý salýnýmýný azaltmaktýr. Tasarruflu ev inþaatlarý daha normal görülmeye baþlanmýþtýr. Hükümet iþin içine girmeye baþlamýþ, Yeni Bina Ýnþaat yönetmeliði yayýnlamýþtýr. Ýlgi artmýþ, market büyümüþtür. Avrupa Birliði direktifi 2005’ten sonra tam anlamýyla uygulanmýþtýr. Elektrik fiyatlarýna tekrar zam yapýlmýþtýr. Bu dönemde birçok hükümet uygulamasý, yönlendirmesi ve teþviki olmuþtur.

Üçüncü dönem, 2009-2013 yýllarý arasýndaki “pasif evler periyodu”dur. Pasif evler, Almanya’da türeyen bir kavramdýr. Isýtma ve soðuma için çok az enerji gerektiren evleri betimler. Bu periyotta market büyümüþ, ticari projeler hayata geçirilmiþtir. 2012 yýlýnda Ulusal Pasif Evler Standardý yayýnlanmýþtýr. Bu dönemde 39 adet pasif ev tamamlanmýþtýr. Periyotla birlikte ülkedeki ilgi enerjiyi korumaktan enerjiyi üretmeye kaymýþtýr. Kendi enerjisini üretebilme ihtimali gerek endüstrinin gerekse halkýn da daha çok ilgisini çekmiþtir. Yasal anlamda da birçok uygulama olmuþ, yönetmelikler güncellenmiþtir. Diðer yasal uygulamalar ve giriþimler için okuyucular bir kez daha makaleye bakabilirler.

BREEAM–NOR gönüllü bir sertifika sistemi olmasýna raðmen günümüzde, uygulandýðý ülke olan Norveç’te ona karþý eðilim artýþ göstermektedir. Örnek olarak Oslo’da ilk BREEAM-NOR sertifikalý ofis binasý yapýldýktan bu yanaki geliþimde, Oslo’da yer alan ofis binalarýnýn %70’inin BREEAM-NOR sertifikalý binalardan oluþmasý verilebilir. 4 yýl içerisinde gerçekleþen bu olgu, sertifikaya olan ilgideki artýþý kanýtlamaktadýr[23]. Bu artýþýn en önemli nedenlerinden biri ise bu sertifika sisteminin esnek bir yapýya sahip olmasýdýr[24].

2. Yeþil Binalara Yönelik Vergisel Teþvikler

Dünya genelinde, yeþil binalara yönelik birtakým mali teþvikler bulunmaktadýr. Bunlarýn en önemlilerinden birisi de vergisel teþviklerdir. Çalýþmanýn bu bölümünde Avustralya ve Norveç’te uygulanmakta olan yeþil binalara yönelik vergisel teþviklere yer verilmiþtir.

2.1. Avustralya’da Yer Alan Teþvikler

Avustralya, çalýþmanýn giriþ bölümünde de yer verildiði üzere, yeþil bina vergi teþviklerine yeterince yer ayýramamýþ bir ülke konumundadýr. Hatta yeþil binalara yönelik politikalarý önemli ölçüde artýran ABD, Ýngiltere gibi ülkelerin aksine bu alandaki politikalarý azaltmaktadýr. Çalýþmanýn bu bölümünde Avustralya’da sýnýrlý olarak yer alan yeþil binalara yönelik vergisel teþviklere yer verilecek olup, yapýlmýþ literatür çalýþmalarýndan faydalanarak politika önerilerinin neler olduðu anlatýlacaktýr.

Avustralya hükümeti temiz enerji geleceði için 2009 yýlýnda, ulusal planýna uygun olarak 2020 yýlýna kadar uygulayacaðý yenilenebilir enerji hedefini belirlemiþtir.[25] 2011 yýlýnda hükümet, bir defaya mahsus olmak üzere mevcut ticari binalarýn enerji verimliliðini iyileþtirmek için maliyetlerden, belli yýldýz þartlarýný saðlamasý halinde bir kereye mahsus olmak üzere % 50 kesinti yapacaðýný belirtmiþtir. Bu teþvik, binalarda enerji verimliliði saðlamasý adýna yatýrýmcýya yapýlmýþ bir teþviktir. Fakat dolaylý olarak bakýldýðýnda ise, düþen maliyetler binayý kiralayan ya da satýn alacak olan tüketiciye de yansýyacak ve teþvik yalnýzca yatýrýmcýya yapýlmamýþ olacaktýr.[26] Avustralya’da yeþil binalara yönelik olarak baþka teþvik ve uygulamalara da yer verilmiþ ve bunlar aþaðýdaki tabloda özetlenmeye çalýþýlmýþtý

Tablo 2: Avustralya’da Uygulanmýþ Olan Düzenlemeler ve Teþvik Türleri[27]

Yukarýda yer alan uygulamalar dýþýnda, yapýlan çalýþmalara bakýldýðýnda bazý ekonomistlerin, yeþil vergilerin çifte temettü saðlayacaðýný düþündükleri görülmektedir. Örneðin, Oates (1995)[28], yeþil vergiden elde edilen gelirin transfer edilmesinin, diðer vergi oranlarýný azaltabileceðini ve  eþitlik konularýna hitap edebileceðini belirtmiþtir. Tüm bu olumlu bakýþ açýlarýna raðmen yukarýda özetlenen uygulamalar ve teþvikler dýþýnda ne yazýk ki oturmuþ bir teþvik sistemi, sistematik bir politika olmamasýndan dolayý bilim insanlarý birtakým politika önerilerinde bulunmuþlardýr.

Bu politika önerilerinden bir tanesi yeþil bina ürünlerinin üretimi ve daðýtýmý için devletin üreticilere bazý teþvik biçimleri sunmasý gerektiðidir. Örneðin, yeþil bina malzemelerinin ve ürünlerin üretimini teþvik için, üreticinin satýlan ürünlerin fiyatýný düþürmesine olanak tanýyan araþtýrma ve geliþtirmeye yönelik vergilendirme teþvikleri saðlanabilir. Bu uygulama sonucu düþen ürün fiyatlarý, yeþil bina geliþtiricisinin, bu ürünleri tasarým aþamasýndan binanýn tamamlanmasýna kadar kullanýmýný en üst düzeye çýkarmasý için teþvik edici bir etki yaratacaktýr ve üretilen yeþil bina sayýsýný artýracaktýr. Bundan dolayý, Avustralya vergi sisteminde, teknolojileri daha da geliþtirmeye yönelik olan teþvikler, yeni inþa edilen binalar için enerji verimliliði vergilendirme politikasýný geliþtirmek için vergi reformundan geçmelidir. Yeþil olarak nitelendirilebilecek ürünlerin üretimini teþvik etmek için araþtýrma ve geliþtirmeye yönelik destekler, yeþil binalara yönelik ilave ikramiyeler ve yeþil bina varlýklarýný da içerecek þekilde hýzlandýrýlmýþ amortisman uygulamasý gibi uygulamalara yer verilmelidir.[29]

Þu anda yeþil bina geliþtiricisinin yeþil bina satýþ fiyatý üzerinde prim alacaðý yönünde bir reform bulunmamaktadýr. Vergilendirme imtiyazlarý veya indirimleri yeterli düzeyde olursa, mevcut bu durum geliþtiricileri teþvik edebilir. Örneðin, bir bina enerji verimliliði için daha düþük iþletme maliyetleri mevcut hale getirilebilirse, geliþtiriciye vergi teþvikleri verilebilirse yatýrýmcý azaltýlmýþ genel giderlerin faydasýna sahip olur ve bu da yatýrýmcýya daha yüksek getiri oraný saðlayarak, teþvik edici bir unsur olur.

Günümüzde Avustralya’da yeþil binalara yönelik vergi imtiyazlarý için sistematik bir yaklaþým bulunmasa da federal vergi sistemleri, çevre koruma faaliyetleri hakkýnda vergi imtiyazlarý saðlamaktadýr. Bunun yaný sýra yerel ve eyalet planlama yasalarý arasýnda büyük farklýlýklar olmasýna raðmen ulusal standartlarýn Avustralya Bina Yasasý'na uygulandýðý görülmektedir ve bu da iyi bir adým olarak görülmektedir.[30]

Nihai olarak, Avustralya'da uzun vadeli sürdürülebilirlik  önemli bir hedeftir. Bu hedefe ulaþabilmek için hükümete yardýmcý olabilecek birçok paydaþ mevcuttur. Bina geliþtiricileri, Avustralya’nýn kentsel planlamasýnýn geniþletilmesinde çok önemli bir rol oynamaktadýr. Bu nedenle, vergi teþviklerini teþvik etmek ve yeþil binalarýn prim deðeri alanýnda daha fazla araþtýrma yapmak suretiyle, binanýn yaþam döngüsü için maliyet tasarrufu ölçülebilir ve bu geliþtirici için ek bir fayda olarak görülebilir. Ayrýca, yeþil binalarýn kullanýcýlarý için de baþka teþvikler mevcut hale getirilirse, bu durum yeþil binalara olan talebi artýracak ve yeþil binalara ihtiyaç duyulan bir piyasa için bir ortam oluþturacak ve böylece geliþtiricilere ve yatýrýmcýlara böyle yeþil binalar aramak için muazzam teþvikler saðlayacaktýr.

2.2. Norveç’te Yer Alan Teþvikler

Norveç güvenli ve yaþabilir bir ülke olmanýn yaný sýra yenilenebilir enerji alanýndaki iddialý hedefleri, hedeflerin gerçekleþtirilmesine yönelik çabalarý ile de dikkat çekmektedir. Norveç’te uygulanan mevcut yenilenebilir enerji teþviklerinden baþlýcalarý; dolaylý vergiler, enerji fonu, karbondioksit vergisi, yeþil sertifika uygulamalarýna primler ve tarife garantisi ve diðer muafiyetler gibi uygulamalardýr.[31]

Norveç’te, enerji tasarrufuna yönelik olarak birçok teþvik mevcuttur. Norveç Yatýrým desteði, elektrik üretimi için yenilenebilir enerji kaynaklarý teþvik etmek için yatýrým sübvansiyonlarý ve mali teþviklerin bir kombinasyonu kullanýlmaktadýr. Rüzgar ve biyokütle (ýsý üretimi) yatýrýmdan faydalanabilirken, ayný zamanda toplam yatýrým maliyetleri sýrasýyla % 25 ve % 100'üne kadar azalýr. Rüzgar enerjisi için tanýtým projelerine tanýnan sübvansiyonlar, yatýrým maliyetlerinin %100'ünü karþýlayabilir. Ayrýca, rüzgar enerjisi yatýrýmlarý hem yatýrým vergisinden hem de enerji üretim vergisinden muaftýr.[32]

Yukarýda yer alan teþvikler aþaðýdaki tabloda özetlenmiþtir.

Tablo 3: Norveç’te Uygulanan Yeþil Teþvikler

Norveç’te yeþil yapýlara yönelik teþvik 3 baþlýk altýnda incelenmiþtir. Bunlardan ilki, genel merkezi Norveç olan Petrol ve Enerji Bakanlýðý’nýn sahip olduðu Enova adlý bir enerji þirketinin yürüttüðü programlardýr. Ýkincisi Ýnovasyon Norveç kapsamýnda yürütülen programlardýr. Sonuncusu da Norveç Araþtýrma Konseyi kapsamýnda yürütülen programlardýr.

Enova, konutlarda kooperatif konutlarýnda ve sanayide enerji verimliliði önlemleri için Enerji Fonu tarafýndan saðlanan finansman planlarýna dayanmaktadýr.Konut binalarý için küçük ölçekli ýsý pompalarý, 2003'ten bu yana çoðunlukla farklý plan ve düzenlemelerle finanse edilmiþtir. Mevcut fonlama önceliði, güneþ enerjili su ýsýtma gibi elektrikten alternatif yenilenebilir ýsýtmaya geçiþi destekleyen yað bazlý ýsýtmanýn aþamalý olarak kaldýrýlmasý ve ýsý talebi yönlendirme sistemindedir. Jeo-termal kuyu ve ýsý pompalarý, enerji verimliliði ve yað bazlý ýsýtmanýn faz-dýþý ölçümleri olarak kabul edilir ve böylece finansal olarak desteklenir.[34] Enova, destek programýnýn baþarýsýnýn bir sonucu olarak pasif evlere verdiði desteði, çalýþmanýn 1.2. numaralý bölümünde açýklanmýþ olan pasif evlerin bir gereklilik haline geleceði öngörüsüyle geri çekti. Program 2010 yýlýnda baþladýðý ve Norveç'te pasif konut baþlangýcýndan beri, Enova, ofis binalarý, okullar, hastaneler, evler ve diðer binalardan oluþan 400'den fazla pasif ve düþük enerjili inþaat projesine destek vermiþtir. Enova ayrýca, Norveç pazarýnda yeni olan ve enerji verimliliðine veya yenilenebilir enerji üretiminin artmasýna katkýda bulunan gerçek çalýþma koþullarý altýnda tam ölçekli yenilikçi tanýtým projeleri için yatýrým desteði saðlamaktadýr. Bunlardan bir tanesi, Barum'daki Kjørbo'da bulunan ve güneþ panelleri ile yenilenmiþ bir ofis binasý olan bu ilk enerji-pozitif binasýdýr. Enova, bina yapýsý, teknoloji ve enerji tedariki konusunda yenilikçi çözümler üretmeye istekli olanlara destek saðlamaktadýr.

Ýnovasyon Norveç, diðer faaliyetlerin yaný sýra, daha çevre dostu ürün ve çözümlerin geliþtirilmesini, enerji verimliliði ve yeþil hizmet saðlayýcýlarý için akýllý bilgi ve iletiþim teknolojisini desteklemektedir. Çevre dostu teknoloji geliþtirme, biyoenerji programý (termal ýsý / biyo gaz ve biyokütle üretimi) ve bir Biyoekonomi programý kapsamýnda ilgili araþtýrma ve geliþtirmeyi destekleyen birçok finansman planý bulunmaktadýr. Ýnovasyon Norveç, içeriðe ve þirketin büyüklüðüne baðlý olarak Ar-Ge faaliyetinin % 25 ile %50'si aralýðýnda bir kýsmýný finanse etmektedir.

Norveç Araþtýrma Konseyi, proje ve araþtýrma altyapýsýnýn finansmaný ve Avrupa gibi uluslararasý ortaklarla iþbirliði ve að oluþturma yoluyla hem araþtýrma kurumlarý hem de endüstri için geniþ bir yelpazede araþtýrma ve geliþtirme projelerini desteklemektedir. Yakýn zamanda yayýmlanan ulusal Ar-Ge stratejisi, Norveç'te yeni enerji teknolojilerinin tanýtýmý ve ticarileþtirilmesi, enerji teknolojisi için araþtýrma gündemini oluþtururken, gelecekteki konut ve kentsel alanlar için sürdürülebilir, iþlevsel ve uyarlanabilir binalara da iþaret etmektedir. Konsey, ayrýca SkatteFUNN adý altýnda verilen bir vergi teþvik programýný da yönetmektedir. Bu program, AR-GE'nin ayni ve/veya finansmanýnda vergi indirimleri saðlayarak þirketlerdeki araþtýrma ve geliþtirme (Ar-Ge) projelerini teþvik etmeyi amaçlamaktadýr. Baþvuru kriterleri oldukça kolaylaþtýrýlmýþtýr. Uygulama, genel vergi düzenlemesi ve kamu edinimi ile ilgili düzenlemeler kapsamýnda düzenlenmiþtir. Þirketin, büyüklüðü ve projelerdeki diðer þirketlerle iþbirliði gibi kriterler deðerlendirilerek vergi indirimi aracýlýðýyla ne kadar fon alacaðýna karar verilmektedir. Bu destek oraný yaklaþýk %18 ve %20 aralýðýnda uygulanmaktadýr. [35]

Sonuç

Dünya genelinde yeþil binalar yaygýnlaþma eðilimi göstermektedir. Bu artýrma giriþimlerine kendi yeþil bina sertifika programlarýný oluþturan, ABD, Ýngiltere, Japonya gibi ülkeler öncülük etmiþ bulunmaktadýr. Ülkemiz ise ABD’nin sertifika sistemine (LEED) ve Ýngiltere’nin sertifika sistemine (BREEAM) uygun birçok bina tasarlamýþtýr.  Bu yüzden bu ülkelere ve ülkemize iliþkin yeþil bina vergi teþvikleri birçok çalýþmada ele alýnmýþtýr, ilgilenenler için bu çalýþmalardan birkaçýna çalýþmanýn giriþ bölümünde yer verilmiþtir. Bu çalýþmada ise kendi sertifika sistemine sahip olduklarý halde, yeteri düzeyde teþvik saðlayamamýþ Avustralya ve yenilenebilir enerjinin daðýtýmýna öncülük eden ülkelerden olan Norveç için araþtýrma yapýlmýþtýr.

Yeþil bina teknolojileri dünyanýn bazý bölgelerinde yaygýn bir þekilde uygulanmýþ olmasýna raðmen, Green Star adlý sertifika programýna sahip olan Avustralya'da uygulama yavaþ kalmýþtýr. Fiyat düzenlemeleri, miktar düzenlemeleri, kamu yatýrýmlarý, krediler veya finansman sermaye sübvansiyonlarý, tüketici hibeleri ya da geri ödemeler, yatýrým veya diðer vergi kredileri gibi teþvikler mevcut olmasýna raðmen, yeterli düzeyde olamamýþ hatta azalýþ göstermiþtir. Bu duruma çözüm önerisi olarak , Avustralya'daki yeþil bina projelerinin daðýlýmýný ve Avustralya þehirlerindeki yeþil altyapý artýþýný teþvik etmek için tasarlanan yerel yönetim politikalarý verilebilir. Bu politikalar uluslararasý alanda görülen baþarýlý örneklerle karþýlaþtýrýldýðýnda, Avustralya'da daha fazla politika uygulamasý, yeþil altyapý projelerinin sýklýðýný artýrabilecektir. Bu da, hükümet etkisinin yeþil altyapý kurulumunu teþvik etmede önemli bir rol oynayabileceðini göstermektedir.

BREEAM-NOR sertifika sistemine sahip olan Norveç özelinde bakýldýðýnda ise, Norveç’te uygulanan mevcut yenilenebilir enerji teþviklerinden baþlýcalarýnýn; dolaylý vergiler, enerji fonu, karbondioksit vergisi, yeþil sertifika uygulamalarýna primler ve tarife garantisi ve diðer muafiyetler gibi uygulamalar olduðu görülmektedir. Bu teþvikler Enova, Ýnovasyon Norveç, Norveç Araþtýrma Konseyi altýnda 3 kategoride yürütülmektedir. Þu anda Norveç’te BREEAM-NOR sertifikalý 123 yapý bulunmaktadýr. Ve bu sayý, artan teþviklerle doðru orantýlý olarak artmaya devam edecektir.

Kaynakça

(abc) http://www.abc.net.au/news/2009-08-20/senate-approves-renewable-energy-target/1397962

Antoniades, H. (2011). The application of taxation benefits and incentives for green buildings. In State of Australian Cities National Conference. SOAC.

Cansino, J. M., Pablo-Romero, M. D. P., Román, R., & Yñiguez, R. (2010). Tax incentives to promote green electricity: an overview of EU-27 countries. Energy Policy, 38(10).

Cartledge, J. (2018). Green Building Council Australia (GBCA). 04 18, 2018 https://gbca-web.s3.amazonaws.com/media/documents/policy-priorities---final---20180309.pdf

Deng, Y., & Eigerman, J. (2010). Non-federal green building incentives. Real Estate Finance Journal, 25(4).

(GBCA), G. B. (2018, 04 18). Green Building Council Australia (GBCA). 04 18, 2018 https://new.gbca.org.au/green-star/rating-system/

Irga, P. J., Braun, J. T., Douglas, A. N. J., Pettit, T., Fujiwara, S., Burchett, M. D., & Torpy, F. R. (2017). The distribution of green walls and green roofs throughout Australia: Do policy instruments influence the frequency of projects?. Urban Forestry & Urban Greening, 24, 164-174.

Jahren, P., & Sui, T. (2013). Concrete and sustainability. CRC Press.

KAYA, Mustafa Göktuð, KAYA Perihan Hazel, (2016). The Relationship between Tax Structure and Economic Developedness: Comparison of Turkey and OECD Countries. 277. International Journal of Innovative Science, Engineering & Technology, Vol. 3 Issue 7.

Kaya Mustafa Göktuð. (2018). Yenilenebilir Enerji ve Yesil Enerji Acisindan Vergi Politikasi (Book)

Khanna, N. (2014). Comparative Policy Study for Green Buildings in US and China.

Klimowicz, J. (2018). Chosen case studies of nZeb retrofit buildings. In Design Solutions for nZEB Retrofit Buildings (pp. 209-227). IGI Global.

KPMG (2016). Yenilenebilir enerjiye yönelik vergi, KPMG Türkiye, kpmg.com.tr. 15.08.2018

(NGBC), N. G. (2016). BREEAM-NOR New Construction 2016. Oslo: NGBC. 04 18, 2018 http://ngbc.no/wp-content/uploads/2017/06/SD-5075-BREEAM-NOR-2016-New-Construction-v.1.1.pdf

(NGBC), N. G. (2018). Norwegian Green Building Council (NGBC). 04 18, 2018 http://ngbc.no/breeam-nor/

Nykamp, H. (2017). A transition to green buildings in Norway. Environmental Innovation and Societal Transitions, 24, 83-93.

Olubunmi, O. A., Xia, P. B., & Skitmore, M. (2016). Green building incentives: A review. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 59, 1611-1621.

Oates, W. E. (1995). Green taxes: Can we protect the environment and improve the tax system at the same time?. Southern Economic Journal, 915-922.

Renewables policy measures. Source: REN - Redes Energéticas Nacionais , 2005–2011.

Roderick, Y., McEwan, D., Wheatley, C., & Alonso, C. (2009, July). Comparison of energy performance assessment between LEED, BREEAM and Green Star. In Eleventh International IBPSA Conference (pp. 27-30).

Þentürk, S. H. (2014). Yeþil Bina Vergi Teþvikleri: Amerika Örneði ve Türkiye Ýçin Çýkarýlabilecek Sonuçlar. AÝBÜ-ÝÝBF Ekonomik ve Sosyal Araþtýrmalar Dergisi

Uyterlinde, M. A., Daniels, B. W., De Noord, M., De Vries, H. J., De Zoeten-Dartenset, C., Skytte, K., ... & Gual, M. (2003). Renewable electricity market developments in the European Union. Final Report of the ADMIRE REBUS project (No. ECN-C--03-082). Energy research Centre of the Netherlands ECN.

Waller, K. (2015). Environmental Tax Incentives: What the United States Can Learn from the Netherlands and Japan. Golden Gate U. Envtl. LJ, 8.

(WGBC), W. G. (2018). World Green Building Council (WGBC). 04 18, 2018

Winther, B. N., & Hestnes, A. G. (1999). Solar versus green: the analysis of a Norwegian row house. Solar energy, 66(6), 387-393.

Xia, B., Zuo, J., Skitmore, M., Pullen, S., & Chen, Q. (2013). Green Star points obtained by Australian building projects. Journal of Architectural Engineering, 19(4), 302-308.

Yudelson, J. (2007). Green building A to Z: understanding the language of green building. New Society Publishers.

Zuo, J., & Zhao, Z. Y. (2014). Green building research–current status and future agenda: A review. Renewable and sustainable energy reviews, 30, 271-281.