Hayat standardı esası Türk Vergi Sistemine bir oto kontrol müessesesi olarak 2772 sayılı kanunun 15 nci maddesiyle Gelir Vergisi Kanununa mükerrer 116. madde eklenmek suretiyle getirilmiştir. Bu olayın özü
gerçek usulde gelir vergisine tabi ticare zirai ve mesleki kazanç sahiplerinin beyan ettikleri gelirlerinin, "Hayat Standartı temel gösterge tutarı" ve "Hayat Standardı gösterge tutarları" nın toplanması suretiyle bulunan
meblağdan düşük olması halinde, vergilenecek matrah olarak hayat standardı esasına göre bulunan meblağın esas alınmasıdır.
Hayat Standardı esası mükellefin ulaştığı yaşam düzeyini sağlayabilmesi için yaptığı gideri karşılayan bir gelirinin olabileceğini varsayarak gerçek gelire ulaşabilmek amacıyla getirilmiş bir vergi güvenlik müessesesidir. Yani
mükellefin yaşam ve harcama düzeyi yüksek, yıl sonunda beyan ettiği geliri hayat standardı esası gereğince bulunacak miktardan düşük ise, ödemesi gereken vergi bu sistem ile gerçek gelirine uygun duruma getirilmektedir. Bir ölçüde varsayıma dayanmaktadır.
Bu sistem 1982 yılı gelirlerine uygulanmak üzere 1.1.1983 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. Ancak zaman içinde bir takım değişikliklere uğramıştır. İlk önce 3239 sayılı kanunla değişiklik yapılmış, daha sonra G. v'.K.'na geçici 32 madde eklenmeksuretiyle 3505 sayılı kanunla değişiklik yapılmıştır. Bu geçici madde Anayasa Mahkemesinin 7.11.1989 tarih ve 1989/6 esas, 1989/42 karar sayılı kararı ile Anayasaya aykırı bulunarak iptal edilmiştir.
Bunun üzerine 1990 yılı mali bütçe kanunu ile bir düzenlemeye gidilmiş,fakat anayasa mahkemesi 28.6.1990 tarih ve 1990/6 esas 1990/17karar sayılı kararı ile "Bütçe yasalarına ancak bütçenin uygulanmasına ilişkin açıklayıcı kurallar konulabileceği, bütçenin uygulanmasına ilişinbir kural olsa dahi yürürlükteki yasaları doğrudan kaldıramayacağı,başka yasalarla yapılması gereken düzenlemelerin, geriye dönük bir şekilde bütçe yasaları ile yapılmasının Anayasanın 161. maddesine aykırı olduğu" gerekçesiyle bu düzenlemeyi de iptal etmiştir.
Anayasa mahkemesinin bu düzenlemeyi de iptal etmesi üzerine 20.12.1990 tarih ve 20731 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 3689sayılı Kanunun 7. maddesiyle Gelir Vergisi Kanununa geçici 35 madde eklenmek suretiyle .1.1990-31.12.1999 tarihleri arasında uygıılanacak hayat standardı esasları daha ayrıntılı ve köklü bir şekilde düzenlenmiştir. Yapılan düzenlernede bazı yeni esaslar belirlenmiş, hayat standardı temel ve ilave göstergelerin tespiti asgari ücrete bağlanarak bir nevi otomatiğe bağlanmış, sık sık değişiklik yapılması engellenıneye çalışılmıştır.
Makaleyi PDF olarak indirebilirsiniz.